Plots veel harder aan je stofzuiger moeten trekken dan eerst om hem vooruit te krijgen. Of, nog irritanter, het zwarte snoer gaat niet terug de stofzuiger in. Kapotte voorwielen en kapotte oprolsystemen zijn veel voorkomende boosdoeners achter sneuvelende stofzuigers. Dan is het tijd voor zijn laatste bestemming: de milieustraat.
Maar daarmee gooi je een ‘schat’ weg die binnenin die stofzuiger zit. De elektromotor, die vaak nog wel werkt wanneer het voorwiel of oprolsysteem het heeft begeven, zit vol metalen zoals koper en zeldzame aardmetalen als neodymium. Delen van de stofzuiger zullen uiteindelijk wel worden gerecycled en een nieuwe bestemming krijgen in een totaal ander product, maar daarbij gaan een hoop grondstoffen verloren.
Nederland heeft (net als omringende landen) als doel om zuiniger om te gaan met grondstoffen om de klimaat- en milieu-impact ervan zo veel mogelijk te beperken. En om minder afhankelijk te worden van enkele landen voor de import van grondstoffen. In 2030 moet het grondstoffengebruik gehalveerd zijn, stelde Nederland zich in 2016 ten doel.
Zelfs als we de lijn in de jaren 2016 en 2022 lineair doortrekken, komen we uit op 25 procent reductie in 2030
Maar de Nederlandse overheid en de rest van de wereld doen nog veel te weinig om de circulaire economie op gang te brengen. Die conclusie trok het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) in een donderdag gepubliceerd rapport. Met de huidige ontwikkelingen is het „heel erg onwaarschijnlijk”, dat Nederland het 2030-doel gaat halen. Sterker nog, het grondstoffengebruik is juist weer toegenomen na de coronadip in 2020.
Meer grondstoffen nodig
En Nederland zal de komende jaren nog meer grondstoffen nodig hebben. Voor al die 900.000 extra woningen die moeten worden gebouwd tot en met 2030. En voor windmolens en batterijen voor de energietransitie.
Met het huidige beleid voor circulaire economie is de prognose dat „zelfs als we de lijn in de jaren 2016 en 2022 lineair doortrekken, we uitkomen op 25 procent reductie in 2030”, zegt Aldert Hanemaaijer, een van de auteurs. „En 2020 en 2022 waren bijzondere jaren, waarin we fors minder grondstoffen gebruikten door corona en de oorlog tussen Rusland en Oekraïne.”
Grondstoffenexperts zagen die conclusie al van ver aankomen. Het PBL becijferde september vorig jaar al dat circulariteit in Nederland niet echt van de grond komt. En in 2021 en in 2019 ook al.
Het wereldwijde gebruik van grondstoffen, delven tot verwerking tot product, is goed voor 60 procent van de broeikasgasemissies en 90 procent van het biodiversiteitsverlies
Biodiversiteitsbeleid
Met de donderdag gepubliceerde, geüpdatete cijfers verdwijnen de wereldwijde klimaat- en natuurdoelen nog een stukje verder uit zicht. Het wereldwijde gebruik van grondstoffen, van het delven tot de verwerking tot product, is goed voor 60 procent van de mondiale broeikasgasemissies en voor 90 procent van het biodiversiteitsverlies, becijferen het PBL. „Bij het delven komt bijvoorbeeld CO2 vrij, bij andere stappen in de productieketen giftige stoffen en soms is er veel water nodig”, zegt Hanemaaijer, een van de auteurs.
Nog een reden om zuinig met grondstoffen om te gaan: Europa is voor grondstoffen afhankelijk van andere landen. Dat werd zichtbaar nadat Russische troepen Oekraïne binnenvielen en de prijzen van olie en gas de pan uit rezen. Voor grondstoffen die belangrijk zijn voor de energietransitie is Europa bijvoorbeeld afhankelijk van China en Nigeria.
Hoewel Europese lidstaten afspraken hebben gemaakt om zelf meer te delven in Europa en hoewel mijnbouwbedrijven werken aan duurzamere technieken, is een circulaire economie „essentieel, omdat mondiale klimaat- en natuurdoelen niet haalbaar zijn zonder het gebruik van nieuwe grondstoffen terug te dringen”, schrijven de auteurs.
Subsidies en ontwerpeisen
Een manier om vanuit de overheid daar meer op te sturen is volgens de auteurs door recyclebedrijven, waarvan er de afgelopen jaren veel sneuvelden, vooruit te helpen met subsidie. Of door producten zo te laten ontwerpen dat er minder grondstoffen voor nodig zijn, ze langer meegaan of door eisen te stellen aan het ontwerp van producten. „Bijvoorbeeld de stofzuiger op zo’n manier ontwerpen dat je een kapot voorwiel kan vervangen”, zegt Benjamin Sprecher, industrieel ecoloog aan de TU Delft en niet bij het onderzoek betrokken. „Twee keer zo lang je stofzuiger gebruiken betekent dat je half zo veel grondstoffen per jaar ervoor nodig hebt.”
„Of door de windturbines op zo’n manier te bouwen dat je de onderdelen met grondstoffen makkelijk los kan halen”, zegt Hanemaaijer van PBL. „En ik zag ook laatst een koptelefoon waarvan je de oren en het snoer los kan maken, zodat je niet gelijk een nieuwe koptelefoon hoeft te kopen als een onderdeel kapot is.”
Consumenten staan wel open voor dit soort circulaire producten, maar dit leidt in de praktijk nog nauwelijks tot meer circulair consumeren, schrijven de auteurs. Een vakkundige reparatie kost nu vaak veel geld en kan meestal alleen worden uitgevoerd met onderdelen van het bedrijf zelf, wat het extra lastig maakt. Vorig jaar stemde het Europees Parlement in met een richtlijn, de right to repair, die het verplicht maakt om reparaties van elektronische apparatuur aan te bieden tegen een redelijke prijs. Sprecher: „De vraag is nog hoe het straks geïmplementeerd wordt.”
Lees ook
‘Het kabinet staat niet te trappelen om de circulaire economie vorm te geven’
