In de theaterwereld is het een ingrijpende verschuiving: Internationaal Theater Amsterdam (ITA) is gedevalueerd van groot naar middelgroot gezelschap. Althans, dat is het advies dat de Raad voor Cultuur geeft aan het ministerie van OCW voor de aankomende meerjarige subsidieperiode. Indien het Rijk dit advies overneemt, impliceert dit een korting van ruim 1,5 miljoen op de bijdrage: van de gevraagde 3.553.223 euro naar de geadviseerde 2.022.500 euro. 1,5 miljoen is zo’n 20 procent van ITA’s begroting van 7,5 miljoen.
Het advies van de raad heeft betrekking op de culturele basisinfrastructuur (bis), meerjarige rijkscultuursubsidie voor de periode 2025-2028. Het gezelschap ziet zich in het advies voorbijgestreefd door met name Theater Rotterdam en Het Nationale Theater, Den Haag, beide ontvangen 3.375.200 euro. De raad schrijft: „De plannen van Theater Rotterdam en Het Nationale Theater zijn op alle vlakken (artistieke kwaliteit, maatschappelijke betekenis en toegankelijkheid) beter dan die van ITA. De raad was de afgelopen subsidieperiodes kritisch op de plannen van ITA, vooral op het gebied van artistieke zeggingskracht, diversiteit, reisbeleid en talentontwikkeling. In de huidige plannen is daarop te weinig verbetering te zien.”
Het zijn opvallend harde bewoordingen. Wat is er gebeurd?
Het gezelschap zag zich in de laatste jaren onder directeur Ivo van Hove (2001 tot en met september 2023) geconfronteerd met grote problemen: onvrede onder de technici, te hoge werkdruk. In april 2022 gingen zij over tot staking. Ook kreeg het gezelschap de kritiek te weinig in de rest van Nederland te spelen, kritiek die de raad nu herhaalt in het subsidie-advies.
Ook in artistiek opzicht plaatst de raad kanttekeningen, „het witte, mannelijke perspectief” domineerde in het repertoire de afgelopen jaren, schrijft de raad. Bovendien zou er onvoldoende sprake zijn van een „koerswijziging” ten opzichte van voorgaande jaren, ondanks de komst van de nieuwe directeur Eline Arbo in september 2023. De instelling „lijkt vooral op dezelfde weg verder te gaan als voorheen”. Dat vindt de raad opvallend, gezien het profiel van de nieuwe artistiek directeur. „Juist omdat de raad vertrouwen heeft in de nieuwe directie – onder andere door haar grote engagement – verbaast het hem dat in de plannen niet wordt gereflecteerd op hoe die maatschappelijke betrokkenheid zijn weg gaat vinden naar alle activiteiten en lagen van het gezelschap.” Van een gezelschap in een diverse stad als Amsterdam had de raad ook meer inclusiviteit verwacht.
Lees ook
Na de ontwrichtende coronajaren koerst de Raad voor Cultuur aan op rust
Naast de artistiek-inhoudelijke argumentatie speelt ook de organisatie een rol. De raad legt een sterk accent op navolging van Fair Practice, een moreel kompas dat sociale veiligheid moet bieden.
In de herfst van vorig jaar trad ITA-actrice Hélène Devos via sociale media naar buiten met beschuldigingen over structureel grensoverschrijdend gedrag bij ITA. Het gezelschap schakelde bureau Verninorm in, waarvan VU-hoogleraar Marjan Olfers directeur is. Het bureau deed onderzoek naar de aantijgingen van Devos. Op advies van Olfers startte ITA een breed cultuuronderzoek en hield het een enquête onder het personeel. Hiermee laat het theater zien dat het de sociale veiligheid serieus neemt, toch meent de raad hiervan te weinig concreets terug te vinden: „ITA reflecteert in haar plannen niet op sociale veiligheid en op […] grote werkdruk binnen de organisatie.”
Internationaal
Uitgesproken positief is de raad over de internationale allure en betekenis van ITA. Het verlies van de primaire status van het gezelschap betekent echter dat het extra budget voor internationale excellentie formeel niet toegekend kan worden. Dat geld gaat nu naar Nationaal Interdisciplinair Theater Ensemble (NITE) uit Groningen. Hiermee wordt ITA nog eens getroffen, want internationale suppletie kan maar aan één groot gezelschap toegekend worden. Clayde Menso, algemeen directeur van ITA, laat weten „volledig uit het veld geslagen te zijn. Dit tast onze reputatie nationaal en internationaal aan en we kunnen nu niet voldoen aan onze ambitie om hoogstaand artistiek theater te brengen. Gelukkig was de raad wel positief over onze internationale uitstraling en over de aanstelling van Eline Arbo in de artistieke leiding. De raad brengt ons theater en het gehele ensemble in gevaar, en we begrijpen niet waarom. Het is te vroeg om nu te besluiten welke eventuele stappen we gaan ondernemen.”
Behalve van de Rijksoverheid ontvangt ITA ook subsidie van de gemeente Amsterdam. De Amsterdamse Kunstraad was in juni van dit jaar wél enthousiast over ITA, hoewel het ook met een korting kwam van 1,3 miljoen op het gevraagde bedrag. ITA krijgt nu van de gemeente Amsterdam 11.403.068 euro. Dat is vooral te danken aan de nagestreefde verduurzaming. Het gezelschap wil met effectieve tournees en livestreaming zijn ecologische voetafdruk verkleinen.
ReactiesOpvallende nieuwkomers en afvallers
Explore the North
Meer vrijheid, daar kijkt literair festival en productiehuis Explore the North uit Leeuwarden naar uit, nu het meerjarige Rijkssubsidie krijgt. Ze gaan er financieel ook iets op vooruit, vertelt algemeen directeur Mark Hospers. „We kregen eerst subsidie van Fonds Podiumkunsten en het Letterenfonds, dat bond ons aan hokjes van die disciplines. Nu hebben we meer ruimte voor het experiment.” Ook voor Friesland is het goed nieuws, vindt hij: „In deze omgeving is er verder niet zoveel gelegenheid voor literaire ontwikkeling, mensen verzamelen zich hier en zo ontstaat veel nieuws.”
Holland Baroque
Hoewel Holland Baroque een positieve beoordeling kreeg van de Raad voor Cultuur moest het – als enige in de categorie ensembles – zijn plek afstaan, met de aantekening dat het gezelschap „organisatorisch en financieel kwetsbaar” bleek op het moment van de aanvraag en dus „minder stabiel” oogt. Ook bij het Fonds Podium Kunsten valt het af voor meerjarige subsidie. „We zijn er helemaal kapot van”, zegt organist en klavecinist Tineke Steenbrink, met tweelingzus en violist Judith de oprichter van Holland Baroque. Hoe het verder moet, weet ze niet. Het lijkt wel duidelijk dat het voortbestaan van Holland Baroque op het spel staat.
Camerata Trajectina
Ook het ensemble Camerata Trajectina – hoeder van de Nederlandse muziekcultuur – ziet al zijn meerjarige subsidies verdampen. Bij zowel Fonds Podium Kunsten als gemeente Utrecht belandde het gezelschap ondanks een positieve beoordeling „onder de zaaglijn”, zoals artistiek leider Arjen Verhage het uitdrukt. Tot vier jaar geleden vroeg Camerata Trajectina subsidie aan per project, zo’n twee per seizoen. Door de meerjarige bijdragen kon het gezelschap zich verder ontwikkelen. „Het in kaart brengen van het klassieke Nederlandse muziekleven door de eeuwen heen vraagt veel onderzoek en bezieling. We staan na vijftig jaar op een keerpunt, waarbij musici van het eerste uur plaats maken voor een nieuwe generatie. Die moet je ook continuïteit kunnen bieden.”
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/07/04171220/data118043595-5a1ace.jpg)
Pakhuis de Zwijger
Oeds Westerhof, directeur van cultureel centrum Pakhuis de Zwijger maakt zich niet druk om het feit dat de Rijkscultuursubsidie niet verlengd wordt: „Je hebt twee manieren om subsidie aan te vragen. Dat kan via de Culturele basisinfrastructuur van de Raad voor Cultuur of via verschillende fondsen. Wij hebben een aanvraag ingediend bij de basisinfrastructuur en bij het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie.” De Rijkscultuursubsidie ging uiteindelijk naar De Balie, door het Stimuleringsfonds werd een bedrag van 2.200.000 euro toegekend aan Pakhuis de Zwijger. „Ik ben daar heel erg tevreden mee en op deze manier kunnen wij verder met alle mooie plannen waar we hier mee bezig zijn.”
BAK
Na 25 jaar hangt de toekomst van de Utrechtse kunstruimte BAK, basis voor actuele kunst, een presentatieruimte en post-academische instelling ineen, aan een zijden draadje. De instelling kreeg in één week twee keer slecht nieuws: woensdag een negatief advies van de Raad voor Cultuur voor meerjarige rijkssubsidie, en vorige week al het besluit van de gemeente Utrecht om BAK geen vierjarige gemeentesubsidie te geven. „Dramatisch”, noemt directeur Maria Hlavajova van BAK het. BAK vroeg in totaal bij de Rijksoverheid en gemeente Utrecht ruim 1,7 miljoen euro meerjarige subsidie aan (bij het Rijk als presentatie-instelling én als post-academische opleiding), op een begroting van iets meer dan 2 miljoen voor 2025. Is er toekomst voor BAK zonder de meerjarige subsidies? „Ik zou heel graag ja zeggen, maar op het moment weet ik niet hoe. Het kan niet op dezelfde manier in ieder geval.”
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/07/04171221/data118043672-dc5886.jpg)
HipHopHuis
„Wij zijn verbaasd, en we zijn in verwarring”, zegt Aruna Vermeulen, directeur van het HipHopHuis in Rotterdam, een instelling die vier jaar geleden tot hun eigen verrassing de basisinfrastructuur binnenkwam, en die er nu net zo verrassend weer uit is gevallen. „Wat er volgens mij misgaat: de raad vraagt ons als niet-traditionele organisatie om het veld te vernieuwen en verbreden, maar ze meten vervolgens met oude indicatoren. Onze inhoud, werkwijze en dynamiek past bij hiphop, maar zij herkennen dat niet uit onze verslagen en plannen. We missen een diepgaandere interesse in ons genre.”
Andrea Voets
„Het wachten is ten einde”, verzucht harpist en ‘muzikaal journalist’ Andrea Voets, die nieuw intreedt in de meerjarige subsidie van het Fonds Podiumkunsten. „De afgelopen vier jaar was ik de helft van de tijd bezig met fondsenwerving. We konden pas verder met een plan wanneer het geld er was. Zo’n meerjarensubsidie is een wereld van verschil. We kunnen nu gewoon maken.” Voets werkt aan voorstellingen en podcasts rond Millennium History: hierin praten millennials over keerpunten in de wereldgeschiedenis waar zij getuige van waren. Verder maakt Voets onder andere een soloprogramma en documentaire over de sociale logica van musici.
Jazz Orchestra of the Concertgebouw
Het Jazz Orchestra of the Concertgebouw (JOC) werd de afgelopen periode gesteund door het Fonds Podiumkunsten, maar stapt nu over naar de meerjarige Rijkssubsidie , als enige jazzensemble. „Het was een bewuste keuze”, zegt zakelijk directeur Jennie Duif . „We zijn ontzettend blij dat jazz en geïmproviseerde muziek nu een plek krijgt in het culturele ecosysteem.” Voor de nieuwe periode leek de raad vooral op rust en regelmaat in te gaan zetten, en daarom twijfelde het JOC of ze wel een aanvraag zouden gaan doen, vertelt Duif. „We vonden dat de meerjarige rijkssubsidies al sinds lange tijd vooral wordt bevolkt door klassieke muziek, met uitzondering van De Staat. Alleen daarom al vonden we het belangrijk een aanvraag in te dienen. En als je daar dan eenmaal mee bezig bent, een proces van maanden, dan ga je er natuurlijk in geloven ook.”
M.m.v. Hanna Hosman, Joost Galema, Peter van der Ploeg, Thomas van Huut, Wouter Geerts
Lees ook
‘In Nederland kennen we het Thorbecke-principe: de politiek houdt zich niet bezig met de inhoud van cultuur’
