Bij Van Munster Recyclers in Oss is het schering en inslag. Als een vrachtwagen een hoop oud papier op de vloer kiept, begint links en rechts muziek te spelen. „Happy Birthday to you.” Of, rond de feestdagen: „We wish you a merry Christmas.”
„Zolang zo’n kaart blijft afspelen, kunnen we hem traceren”, zegt Jan van Munster, eigenaar van het papierrecyclingbedrijf. „Maar het kan ook gebeuren dat we er een missen. Door alle bewegingen die het oud papier maakt tijdens het proces – van het samenpersen van het papier in de vuilniswagen tot het kiepen in de hal en het zeven – kan zo’n kaart in de fik vliegen.”
Papierrecyclers hebben veel last van branden door batterijen die bij het oud papier belanden. De branchevereniging voor papierrecyclers FNOI spreekt van „een groot aantal branden” met „enorme gevolgen”. Daarmee doelt ze op financiële schade en gezondheidsrisico’s voor het personeel.
Mensen zien een zingende wenskaart onterecht als oud papier. Net als kinderboekjes met geluid. Bladzijden waarop de kikkers echt kwaken of de blokfluit echt fluit. Ook grotere accu’s belanden bij het oud papier. Boormachineaccu’s bijvoorbeeld.
Dat kan per ongeluk gebeuren in een garage of, zo vermoeden recyclers, iets te maken hebben met dat in een deel van de gemeenten betaald moet worden per hoeveelheid aangeboden restafval. De papiercontainer is dan blijkbaar een aanlokkelijk alternatief. In ieder geval is het een probleem dat de afgelopen vijf jaar flink toenam, ziet de branche.
„Gisteren hadden we er weer een”, zegt Van Munster. „Het bleek een rookmelder met een negenvoltbatterij erin.” Tijdens het zeven (waarbij karton wordt gescheiden van drukwerk als kranten) viel een brandende rookmelder in een bak papier. „Gelukkig stonden we er met onze neus bovenop en werd er meteen alert gereageerd. Maar batterijen kunnen ook langzaam warm worden en uren later pas ontvlammen.”
Vier maanden eerder kwam er bijvoorbeeld rook uit een berg papier die het personeel al uren niet had aangeraakt. „Gelukkig gebeurde het nog net om vijf uur ’s middags en niet ’s nachts. We zagen het nog gebeuren.”
Sprinklers zijn niet meer genoeg. Recyclers als Van Munster hebben nieuwe (dure) warmtedetectiecamera’s moeten kopen. En betalen flink meer aan hun verzekeringspremies. „Het zorgt vooral voor onrust en zorgen”, zegt Van Munster. „Wij twijfelen eerlijk gezegd of we nog wel met huishoudelijk papier verder willen. In het bedrijfsafval zien we veel minder van dit soort accu’s.”
Rondzwervende batterijen
Niet alleen papierrecyclers, de hele afvalbranche heeft last van rondzwervende batterijen. In 2023 werden ongeveer 55 miljoen apparaten (zoals ook vapes of digitale zwangerschapstesten) en kabels ten onrechte bij het restafval gegooid. Dat blijkt uit een berekening op basis van steekproeven van OPEN, de producentenorganisatie voor elektronisch afval. Dat cijfer staat dus nog los van de verdwaalde batterijen die bij papierrecyclers of metaalrecyclers terecht komen. „Jaarlijks vinden er honderden branden plaats in vuilniswagens, sorteercentra en bij afvalverwerkers”, schrijft OPEN in een bericht bij de bewustmakingscampagne ‘Doe Maar Apart’ .
Zingende wenskaarten horen (net als ander elektrisch grut) ingeleverd te worden in inzamelbakken bij de supermarkt of bij de gemeentelijke milieustraat. Maar vooral dat laatste gebeurt erg weinig. Dat weet Erik Schalk, directeur van Road2Work. Road2Work is een sorteerder van afgedankte elektrische apparaten met drie vestigingen in Nederland. Het bedrijf krijgt containers met elektrische apparaten uit de milieustraat aangeleverd en sorteert ze uit. „Onze medewerkers kunnen zich niet herinneren wanneer ze voor het laatst een zingende kaart hebben gezien.” Die worden niet als elektrisch apparaat herkend. „Papier gaat bij het papier.” Boekjes met geluid komen volgens Schalk vaker (maar nog steeds zelden) bij de milieustraat terecht.
Zingende wenskaarten „hadden nooit op de markt moeten komen”, zegt Schalk. „Er zitten hele kleine knoopcelbatterijen in. Die kunnen ook gewoon in brand vliegen.”
Bovendien zijn de batterijen niet leeg als ze bij het oud papier belanden. „Je wordt knettergek van zo’n kaart en gooit ’m weg”, zegt Schalk. „De batterij zit dan nog vol power. Een knoopcelletje in papier… het hoeft maar te vonken of het brandt.”
Hoewel Schalk geen kaarten binnenkrijgt via de milieustraat heeft hij wel brand gehad van andere knoopcelbatterijen. Afkomstig van paslezers van een bank. „Iemand bij ons had niet goed opgelet en twintig van die batterijen in één bak gedaan”, zegt Schalk. „Er ontplofte er één en het was als vuurwerk dat tot tien meter wegschoot. Wij hebben nog een brandgat in een poster die hier hangt. Andere brandende delen kwamen op het dak van ons kantoor terecht.”
Naast warmtedetectiecamera’s hebben bedrijven vaak ook hun eigen creatieve manieren om met brandende batterijen om te gaan. Road2Work heeft bijvoorbeeld steekwagens met zand erin klaarstaan, met een barbecuetang, om een ontvlammende batterij snel weg te kunnen brengen. Een ander bedrijf heeft dan weer een bak water staan, met tuinhandschoenen en een hark ernaast (om de batterij in de bak te schuiven).
Statiegeldsysteem
Het echte probleem is niet het brandgevaar, zegt Schalk, maar dat producenten overal maar een batterij in stoppen. „Kaarsen met lampjes erin. Een borstel met een massagefunctie. Een dweilstok die er een geurtje bij spuit. Wie verwacht er nou van een dweilstok dat er een batterij in zit?”
Het is verspilling van bijvoorbeeld lithium of nikkel, zeker als de batterijen ook nog eens verkeerd worden weggegooid. En dat niet alleen, de batterijen zitten vaak dusdanig verstopt dat ze zelfs voor personeel van sorteerbedrijven moeilijk te vinden zijn. „Je hebt tig maten, tig kleuren, tig vormen”, zegt Schalk. „Soms zijn ze in het product verlijmd en zijn ze niet eens door de consument te verwijderen. Dan lijkt het een stuk plastic. Ik zou ervoor pleiten dat we met de Europese Unie afspreken maar één kleur en een paar maten batterij toe te staan. Dan kunnen wij ze veel makkelijker verwijderen.”
De branchevereniging van papierrecyclers pleit zelf voor een statiegeldsysteem voor batterijen. „Papierrecyclers kunnen allerlei maatregelen nemen, zoals warmtedetectiecamera’s”, zegt directeur Lennert Vermaat. „Maar uiteindelijk zouden er gewoon geen batterijen bij het oud papier moeten zitten. Een statiegeldsysteem geeft een financiële prikkel om het netjes gescheiden in te leveren.”
