Hamas: vaak terreur, ook liefdadigheid

Het was een ongekend gezicht: groene vlaggen van Hamas op de Al-Aksamoskee in Jeruzalem, daar geplaatst door een stel jongens met sjaals voor hun gezicht. Bij Israëliërs riep het beeld tien dagen geleden direct associaties op met de zwarte IS-vlaggen op de Nurimoskee in de Iraakse stad Mosul – alsof terroristen het hart van hun hoofdstad waren binnengedrongen.

In Israël maar ook in veel westerse landen wordt Hamas, dat sinds 2007 de Gazastrook beheerst, ook steevast aangeduid als een terroristische organisatie. Afgelopen vrijdag nog meldde premier Netanyahu dat Israël bezig was „Hamas en andere terroristische organisaties een stevige afstraffing” te geven.

Feit is dat Hamas in het verleden vaak gebruik heeft gemaakt van terroristische aanslagen om zijn militair veel sterkere vijand Israël te treffen. Daarbij kwamen honderden willekeurige restaurantgasten, buspassagiers en voorbijgangers op straat om het leven. Ook nu weer laat Hamas zonder scrupules raketten neerdalen op Israëlische steden, om zoveel mogelijk dood en verderf te zaaien onder de Joodse burgerbevolking van Israël. Het zou de leiders van Hamas te zijner tijd op vervolging wegens oorlogsmisdaden kunnen komen te staan bij het Internationaal Strafhof in Den Haag. Iets wat trouwens, althans in theorie, ook met Israëlische verantwoordelijken voor de bombardementen op Gaza kan gebeuren.

Toch is dat etiket ‘terroristisch’ niet geheel onomstreden. Hoewel de Verenigde Staten en ook de Europese Unie net als Israël Hamas op de lijst van terroristische organisaties hebben geplaatst, hebben landen als Noorwegen en Zwitserland dat niet gedaan. Dat stelde Noorwegen soms in staat als bemiddelaar op te treden tussen Israël en Hamas. De Britten en Australiërs beschouwen de militaire tak van Hamas wel als terroristen maar niet de politieke vleugel.

Hamas toont Palestijnen nu wie de dienst uitmaakt

M. Abusada politicoloog Gaza

Voor Palestijnen is het planten van de Hamasvlag, net zo goed als de Palestijnse vlag, een teken van verzet. Hamas ziet zichzelf nog altijd als een verzetsorganisatie, die een legitieme strijd voert tegen de Israëlische onderdrukker.

De beweging werd eind 1987, na het begin van de Eerste Intifada (Opstand), geboren uit het steeds wanhopiger verzet van de Palestijnen tegen de Israëlische bezetting. Hamas’ voorloper was een afsplitsing van de Moslimbroederschap die zich onder leiding van de charismatische sjeik Ahmed Yassine in de jaren zeventig en tachtig steeds meer op Palestijns nationalisme ging richten. Net als de Moslimbroederschap zette Yassine vanaf het begin in op projecten voor minder bedeelden in Gaza, variërend van gaarkeukens tot opvangtehuizen. Sociale projecten vormen enerzijds een methode om steun onder de bevolking te verwerven, anderzijds ziet de organisatie liefdadigheid als een islamitische plicht.

Vernietiging van Israël

Hamas is eigenlijk een afkorting, die staat voor Islamitische Verzetsbeweging. Het was een organisatie met radicale uitgangspunten: haar centrale doelstelling was lange tijd de vernietiging van Israël en de vestiging van een islamitische staat in het gebied. Pas in 2017 werd dat een beetje afgezwakt. Hamas heeft aangegeven te kunnen leven met een Palestijnse staat binnen de grenzen van 1967, al heeft de beweging het bestaansrecht van Israël nooit met zoveel woorden willen erkennen. De laatste jaren onderhandelt Hamas ook regelmatig met Israël over wapenstilstanden en toezeggingen, zij het altijd indirect, meestal via Egyptische bemiddelaars. Egypte houdt samen met Israël de vrijwel totale blokkade van de Gazastrook in stand.

Lees ook: Israël wordt weer een Haags onderwerp

Het ideaal van een islamitische staat heeft Hamas zelfs binnen het piepkleine strookje land dat Gaza heet nooit kunnen waarmaken. Met geweld nam Hamas in 2007 de macht over in de Gazastrook, nadat het in 2006 Palestijnse parlementsverkiezingen had gewonnen van Fatah. Maar het werd door Israël en het Westen geboycot. „Toen probeerden ze islamitische normen op te leggen aan de bevolking”, zegt Mkhaimar Abusada, politicoloog aan de Al-Azhar Universiteit in Gaza. „Maar dat stuitte op zoveel protest vanuit binnen- en buitenland dat ze er na twee jaar mee gestopt zijn.” Dus zitten in niet-oorlogstijd de terrassen langs het strand vol met mannen én vrouwen – zij het zonder openlijke verkoop van alcohol– en zijn er zelfs vrouwelijke artiesten en sporters. „Het is niet zo radicaal als de buitenwereld denkt”, zegt Abusada.

Hamas won in 2006 onder meer dankzij een ‘schoon’ imago. In tegenstelling tot de als corrupt bekend staande Palestijnse Autoriteit op de Westelijke Jordaanoever, gedomineerd door Mahmoud Abbas’ Fatahbeweging, werd Hamas gezien als een organisatie die in de eerste plaats voor de bevolking werkt. Sinds de beweging zelf in een machtspositie zit, heeft dat imago deuken opgelopen. Ook onder Hamas blijken persoonlijke relaties belangrijker dan competenties. Volgens een recente peiling van het Palestijnse Centrum voor Beleid en Onderzoek (PCPR) denkt 70 procent van de bevolking dat er in de overheidsinstellingen van Hamas corruptie heerst. Voor de Palestijnse Autoriteit is dat 84 procent.

Martelpraktijken

Tegen politieke tegenstanders grijpt de beweging hard in. De gevangenissen van Hamas zijn berucht om hun martelpraktijken. Ook sociale protesten, zoals tegen armoede en elektriciteitstekorten, worden hardhandig neergeslagen. Hamas jaagt daarnaast actief op vermeende collaborateurs met Israël.

Het interne leiderschapssysteem van Hamas is daarentegen min of meer democratisch. Om de vier jaar worden verkiezingen gehouden voor de lokale leiders. De nipte overwinning in maart van Yahya Sinwar, de huidige Hamasleider in de Gazastrook, op een meer gematigde rivaal wordt door analisten gezien als een versteviging van de militaire vleugel van Hamas. Sinwar was medeoprichter van het veiligheidsapparaat in Gaza en zat 22 jaar in Israëlische gevangenschap tot hij vrijkwam bij een gevangenenruil.

De huidige escalatie is overigens niet ingezet door Sinwar, maar door Mohammed Deif, de leider van de Qassam-brigades. „Deif was degene die de waarschuwing stuurde dat Israël niet met vuur moest spelen, hij was degene die het ultimatum stelde over Jeruzalem”, zegt Abusada.

Lees ook: De knutselraketten van Hamas reiken steeds verder

De Qassam-brigades vormen de militaire tak van Hamas. Ze tellen zo’n twintigduizend manschappen, van wie er 2.500 gelden als elitetroepen. Behalve veel raketten heeft Hamas een uitgebreid ondergronds tunnelsysteem aangelegd. Dit wordt gebruikt om mensen en materieel veilig te verplaatsen. Israël spreekt van ‘de metro’. Zodra er gevechten uitbreken zijn de tunnels ook de plaatsen waar prominente Hamas-figuren een goed heenkomen zoeken. De laatste dagen heeft Israël geprobeerd juist die tunnels te treffen.

Relatieve luxe

Hamasleiders leven weliswaar in relatieve luxe vergeleken bij veel Gazabewoners, maar betalen ook een persoonlijke prijs. Deif heeft bijvoorbeeld nog een rekening te vereffenen met Israël; in de Gaza-oorlog van 2014 kwamen zijn vrouw en dochter om bij een van de vele moordaanslagen op hem. Ook de laatste dagen werden verschillende kopstukken gedood. Veel huizen van leiders, ook dat van Sinwar, zijn de afgelopen dagen met de grond gelijk gemaakt.

Ondanks zijn relatieve isolement kan Hamas op steun rekenen uit het buitenland, met name van landen die sympathiek staan tegenover de Moslimbroederschap, zoals Qatar en in mindere mate Turkije, al heeft Hamas de banden met de Broederschap in 2017 formeel verbroken. Vooral Qatar heeft Hamas en de noodlijdende bevolking van Gaza voor vele honderden miljoenen dollars steun gegeven. Daarnaast helpt ook Iran Hamas, soms met geld maar ook met rakettechnologie.

Zelfs in Gaza heeft Hamas de islamitische staat niet gerealiseerd

Hoewel Hamas het nu alleen in de Gazastrook voor het zeggen heeft, probeert het al jaren ook elders in de bezette gebieden voet aan de grond te krijgen. Hamas heeft altijd een beweging voor alle Palestijnen willen zijn. Ook op de Westelijke Jordaanoever en in Jeruzalem geniet het onder Palestijnen veel aanhang. Bij de afgelaste Palestijnse parlementsverkiezingen, die eigenlijk deze maand hadden moeten beginnen, leek Hamas hoge ogen te gaan gooien. Tegelijk zorgen die aspiraties voor grote spanningen met de grote rivaal Fatah, dat de macht op de Westelijke Jordaanoever in handen heeft voor zover Israël dat althans toestaat.

De huidige escalatie zal Hamas in al deze gebieden grotere populariteit bezorgen, verwacht Abusada. „Terwijl Abbas op de achtergrond bleef, heeft Hamas met zijn militaire capaciteiten de Palestijnen en de wereld laten zien wie de dienst uitmaakt.”