Van sommige uitvindingen kun je je afvragen waarom ze niet eerder zijn gedaan. Soms is het antwoord dat ze wel eerder zijn uitgevonden, maar niet aansloegen of voor een heel ander doel werden gebruikt. De Chinezen vonden bijvoorbeeld al millennia geleden een kompas uit, maar gebruikten het eerst om waar te zeggen, en pas een paar eeuwen later om de weg te vinden. De Griek Heron van Alexandrië vond zo’n tweeduizend jaar geleden een stoommachine uit, met de mooie naam aeolipile, maar die kwam niet verder dan gebruik als party trick. Leuk, cool, grappig. Geen machine om een industriële revolutie mee te ontketenen.
En hoe zit het met de fiets? Al jaren vraag ik me af of de Romeinen de fiets hadden kunnen bedenken. Leonardo da Vinci kon het wel, hij heeft er zelfs een getekend in 1493, oh nee, dat is een twintigste-eeuwse vervalsing. Ook Da Vinci heeft geen fiets bedacht. Waarom niet? De Grieken kwamen wel op de centaur…
Het flauwste antwoord is dat, afgezien van nog ontbrekende technologische vindingen, de tijd er nog niet rijp voor was. Er was geen behoefte aan. De Romeinen hadden tenslotte paarden en slaven. Wie heeft een fiets nodig als je een draagstoel hebt? De paus liet zich nog tot 1978 ronddragen. Veel gedistingeerder dan een stalen ros.
De tijd was pas rijp aan het begin van de negentiende eeuw, toen Karl Freiherr Von Drais in 1817 de loopfiets uitvond. Daarvoor waren er wel mensen geweest die een zelfrijdende machine probeerden uit te vinden, maar die richtten zich vaak op de kar, niet op het paard. Giovanni Fontana tekende in 1420 in Venetië in zijn Bellicorum instrumentorum liber een rijtuig dat de bestuurder voortbeweegt door aan een touw te trekken dat via tandwielen verbonden is met vier wielen. Misschien was er geen behoefte aan. Maar er werd wel van gedroomd.
Het in een geheimschrift geschreven boek van Fontana, dat je op de site van de Bayerische staatsbibliotheek kunt doorbladeren, bevat een groot aantal curieuze ontwerpen voor fantastische en minder fantastische machines, nog niet zo verdeeld in verschillende domeinen als nu gebruikelijk en dus met dezelfde bekoring als de beroemde lijst van Jorge Luis Borges, waarop dieren volgens een oude Chinese encyclopedie zijn ingedeeld in groepen als getemde, gebalsemde en ontelbare dieren, zwerfhonden, zeemeerminnen en dieren die in de verte op vliegen lijken. Fontana tekende een toverlantaarn en een mechanische duivel, destilleerkolven en een glijbaan. De tekst is geschreven in een geheimschrift. Later heeft iemand er in het Latijn titels bij geschreven. Een daarvan is ‘kasteel der schaduwen’. Het is een toren en een diamantvormig gebouw, waarin allerlei voorstellingen worden geprojecteerd, vooral van gevechten. Hoe, dat is niet duidelijk. Maar Fontana heeft wel de bioscoop gedroomd.
Terug naar de fiets. Voor 1817 zijn er nog wel meer koetsen bedacht met mensen- in plaats van paardenkracht. De Franse wiskundige Jacques Ozanam kwam, in 1696, als oplossing van ‘probleem XXI’ met ‘een koets waarmee een mens kan reizen zonder paarden’. Er waren voor zijn oplossing wel twee mensen nodig, een die stuurde, en een die op een soort pedalen trapte. Na Ozanam zijn er ook een aantal koetsen op menskracht gebouwd. Maar veel is er niet meer van vernomen. Ook niet van de Fahrmaschine van Karl Drais, die er in 1814 een presenteerde in Wenen. Maar wel van zijn tweede uitvinding, die eindelijk het paard voor de wagen spande. Naar verluidt deed hij zijn uitvinding na het rampjaar 1816, het jaar zonder zomer. De uitbarsting van de vulkaan Tambora op het Indonesische eiland Soembawa leidde wereldwijd tot extreem weer, met sneeuw in augustus. Misoogsten zorgden voor schaarste, ook van paarden, waarop het experiment van Drais in een nieuwe fase kwam.
De loopfiets is naar Drais genoemd, de draisine. Centaur was ook een mooie naam geweest. Zo heette dan ook een bekende Britse fabriek van fietsen, inmiddels met pedalen en nog veel meer verbeteringen, in 1876 opgericht. En nu is er een elektrische fiets met de naam centaur.
