In de Portugese hoofdstad Lissabon hebben zaterdag enkele duizenden mensen gedemonstreerd tegen politiegeweld. Dat melden lokale media.
Aanleiding voor de demonstraties is de dood van Odair Moreno Moniz op 21 oktober. De Portugese politie schoot de 43-jarige chefkok na een achtervolging dood in Amadora, een voorstad van Lissabon. Moniz was geboren in Kaapverdië, maar woonde al lange tijd in Portugal. De politie doet onderzoek naar het voorval.
In de nasleep van Moniz’ dood braken in verschillende buitenwijken van Lissabon rellen uit. Daarbij gingen onder meer auto’s, bussen en vuilcontainers in vlammen op. Volgens CNN Portugal telde de politie tot en met zaterdagochtend 123 incidenten. 21 mensen werden gearresteerd.
Temidden van de onrust riep de actiegroep Vida Justa (Rechtvaardig Leven) donderdag op tot een demonstratie, die zaterdagmiddag moest plaatsvinden in het centrum van Lissabon. De radicaalrechtse partij Chega maakte daarop bekend op diezelfde datum en locatie een tegendemonstratie te houden, om de politie te steunen.
‘Stop ons te vermoorden’
Volgens persbureau Reuters verzamelden zich zaterdag „enkele duizenden” demonstranten voor de demonstratie van Vida Justa. Ze droegen spandoeken met daarop leuzen als „stop ons te vermoorden” en „wie moeten we bellen als de politie de moordenaar is?”. Op de tegendemonstratie van Chega kwamen volgens publieke omroep RTP uiteindelijk zo’n driehonderd mensen af.
De beide demonstraties verliepen zonder problemen: Vida Justa paste op het laatste moment de route van de protestmars aan, om een confrontatie met de tegendemonstranten te vermijden. Wel vlogen bij onlusten in de buitenwijk Benfica zaterdagavond opnieuw auto’s in brand.
De VN-mensenrechtenorganisatie OHCHR uitte vorig jaar al haar zorgen over racisme en politiegeweld in Portugal. Volgens VN-rapporteur Ibrahima Huisse vormt excessief politiegeweld tegen mensen van Afrikaanse afkomst een „diepgewortelde praktijk” in het land.
Lees ook
Portugese politicoloog: ‘De samenleving polariseert nog meer wanneer extreem-rechts in het parlement komt’
Sinds de overwinning van Donald Trump hangt de belofte van een spoedig staakt-het-vuren in Oekraïne in de lucht. Trump heeft beloofd dat hij dat binnen 24 uur na betreden van het Witte Huis wel even zal regelen. Niemand neemt die aankondiging letterlijk en het duurt ook nog twee maanden voordat Trump president is, maar een staakt-het-vuren beheerst inmiddels het gesprek over de oorlog.
Het vooruitzicht op een wending ten goede in Poetins oorlog is na ruim 1.000 dagen een perspectief waar velen zich graag aan vastklampen. Wie gunt Oekraïners niet een leven in vrede en veiligheid?
Maar met de belofte ligt ook wensdenken op de loer. Om tot een staakt-het-vuren te komen, moeten nog vele hordes worden genomen. En als het al lukt, betekent dat geenszins dat Europa zal terugkeren naar een onbekommerd tijdperk van vredesdividend en goedkoop gas uit Rusland.
Ook met een staakt-het-vuren zit in het Kremlin een onberekenbare autocraat die gezocht wordt voor oorlogsmisdaden. Europa zal daarop nog jaren moeten antwoorden met een stevige én kostbare militaire afschrikking én met vergaande militaire en economisch steun voor Oekraïne.
Vooruitlopend op eventuele onderhandelingen is de oorlog in de afgelopen week geëscaleerd. Mocht het tot gesprekken komen, dan willen beide partijen zo sterk mogelijk staan. De VS gaven, eindelijk, de inzet van langeafstandsraketten op Russisch grondgebied vrij en leverden omstreden antipersoonsmijnen. Oekraïne nam doelen in de regio Bryansk onder vuur. Rusland wees weer eens uitdrukkelijk op zijn kernwapens.
De twee hoofdrolspelers hebben alvast hun posities gemarkeerd. Het Kremlin liet doorschemeren dat het wel wil praten, maar dat het niet van plan is bezet gebied op te geven en het niet zal accepteren dat Oekraïne lid wordt van de NAVO.
Onduidelijk is of president Poetin daadwerkelijk bereid is te onderhandelen, of dat hij alleen maar aan de onderhandelingstafel gaat kijken of er iets te halen valt. En er is altijd het risico dat hij een gevechtspauze aangrijpt om te hergroeperen. In de entourage van Trump is geopperd dat de VS nog genoeg economische machtsmiddelen hebben om druk op Poetin uit te oefenen. Ook de inzet van langeafstandsraketten op Russisch grondgebied zou een drukmiddel kunnen zijn.
De Oekraïense president Zelensky heeft Trump onthaald op een charme-offensief. Zo zei hij deze week dat de kans op vrede met de komst van Trump is gestegen. Eerder uitte hij zich positief over zijn ontmoeting met Trump in september in New York. Zijn overwinningsplan bevat suggesties die duidelijk bedoeld zijn om Trump te paaien. Zo oppert Zelensky de mogelijkheid om gezamenlijk met bondgenoten de delfstoffenrijkdom van Oekraïne te ontginnen. Ook spiegelt hij de VS voor dat het goedgetrainde en ervaren Oekraïense leger straks de taken van Amerikaanse militairen in Europa kan overnemen.
Zelensky wil met steun van de VS het gesprek aangaan, maar zal formeel nooit accepteren dat bezet gebied Russisch wordt en hamert op snelle toetreding tot de NAVO, de beste veiligheidsgarantie die hij zich kan wensen. In de VS is geopperd dat een bestandslijn bewaakt moet worden door een internationale of Europese troepenmacht.
Het is aan Zelensky om te bepalen wanneer hij gesprekken aangaat en wat hij over heeft voor een staakt-het-vuren. Maar wat daar straks op tafel komt is ook van groot belang voor de veiligheid van Europa.
Zo zou het uit moreel én strategisch oogpunt moeilijk verteerbaar zijn als Poetin een overwinning zou kunnen claimen. Rusland houdt nu ongeveer een vijfde van Oekraïne bezet. Het zou onacceptabel zijn als Rusland dat als oorlogsbuit zou kunnen houden. Het zou een signaal zijn dat agressie loont. Het zou een aanmoediging zijn voor Poetin én voor andere autocraten met ambitie om basale omgangsregels tussen staten te schenden.
De gedachtevorming over onderhandelingen is nog pril, maar dit is wel het moment om vooruit te denken over randvoorwaarden. Een Oekraïense vrede is ook een Europese vrede. Het zou een geschenk zijn voor Oekraïne als het in 2025 langs diplomatieke weg tot een staak-het-vuren komt, zoals Zelensky hoopt. Maar het is ook van het grootste belang dat Poetin en geestverwanten niet tot nog meer agressie worden aangemoedigd. Europa moet intussen beseffen dat een staakt-het-vuren iets anders is dan langdurige vrede en zich voorbereiden op een lange fase van afschrikking met hoge defensie-uitgaven.
‘Als het gaat om belangrijke strategische, internationale vraagstukken, schreef de Amerikaanse historicus en columnist Robert Kagan in 2002 in een artikel voor Policy Review, „zijn de Amerikanen van Mars en de Europeanen van Venus”. Die typering van de trans-Atlantische verschillen werd zo’n hit, aan beide kanten van de plas, dat Kagan zijn Mars-en-Venus-theorie uitwerkte in het boekje Of Paradise and Power; America and Europe in the New World Order. Twintig jaar lang stond dit (cliché)beeld van Amerikanen als realistische machtsdenkers versus Europeanen als idealistische dromers als een huis.
Nu Donald Trump opnieuw president wordt, en de trans-Atlantische relaties ingrijpend kunnen veranderen, moeten Mars en Venus waarschijnlijk bij het oud vuil. De Amerikanen zijn nu de idealisten (om niet te zeggen revolutionairen), de Europeanen moeten meer aan machtspolitiek en -vertoon gaan doen – volgens een nieuwe peiling van de Bertelsmann-stichting wil 73 procent van de Europeanen dat de EU actiever wordt op het wereldtoneel, tegen 56 procent van de Amerikanen. En zie, amper twee weken na de Amerikaanse verkiezingen, duikt er al een nieuwe typering van de trans-Atlantische verschillen op: Amerikanen zouden „astrologisch” denken, Europeanen juist „astronomisch”.
Astrologie versus astronomie, wie dat bedacht heeft? Een zekere Michaël Malherbe, een communicatie-adviseur in Parijs die een blog schrijft onder de naam Lacomeuropéenne.fr. Hij heeft zijn ideetje deze week op sociale media gepost, wat hem op X tegen donderdagavond nul likes opleverde en op Bluesky (waar twitteraars massaal naartoe verhuizen op de vlucht voor Elon Musk) welgeteld drie. Niet veel, voor iemand die zichzelf ‘directeur sociale media’ noemt.
Toch is Malherbes overweging de moeite van het lezen waard. Niet alleen omdat hij aanvoelt dat Trump-II een fundamentele reset van de trans-Atlantische betrekkingen in gang kan zetten. Maar ook omdat hij constateert dat het verschil tussen Amerika en Europa niet langer beperkt blijft tot een andere kijk op hun eigen rol in de wereld, maar zich nu uitstrekt tot een andere opvatting over het wezen van de democratie, de staatsinrichting, de politiek. Malherbe schrijft dat „Amerika een soort politiek bedrijft alsof het astrologie is – het probeert de waarheid te raden aan de hand van emotionele resonantie en persoonlijke overtuigingen. Intussen houdt Europa een meer astronomische aanpak aan. Het probeert een rationeel parcours uit te stippelen door objectief de beste politieke opties te wegen voor goed beleid”. Identiteitspolitiek en sentiment voeren de boventoon in Amerika, en feiten en verstand doen dat in Europa. Nog altijd, tenminste – hoewel landen als Hongarije en Nederland momenteel gevaarlijk overhellen naar de astrologische kant.
De vraag rijst wat Europa doet als Amerika een antivaxer krijgt als minister van Gezondheid en een defensieminister die in 2021 als te groot veiligheidsrisico werd gezien om het Capitool te beschermen. Stug doorgaan met die astronomische aanpak, alsof er niks aan de hand is? Of eindelijk eens laten zien waarom Europeanen al jaren hun beleidsbeslissingen baseren op deskundigheid, feitelijke analyses en rationele debatten, en hoeveel dat ons eigenlijk oplevert? Malherbe vindt dat Europa dit veel beter moet doen, met meer emotie ook. Hij heeft gelijk. Nationale politici, die alle belangrijke besluiten nemen in Brussel, nemen nooit de moeite om uit te leggen hoe dat in zijn werk gaat. En wat ze daar doen. De meesten katten op Brussel of negeren het, en claimen de succesjes voor zichzelf. Dat is alles wat veel burgers meekrijgen. Geen wonder dat ze zich amper betrokken voelen bij Europa.
Als Europa welvarend en veilig wil blijven, moet het astronomisch blijven denken. En zorgen dat burgers hier niet óók bezwijken voor angstpsychoses en samenzweringstheorieën die politieke charlatans inzetten om aan de macht te komen. Geef die astrologen flink tegengas.
Een groep speleologen uit Piëmont trekt in 1961 naar de woeste Italiaanse regio Calabrië. Verborgen in het Pollino-gebergte ligt de ‘Abisso del Bifurto’, een nog niet in kaart gebrachte grot. In Michelangelo Frammartino’s adembenemend gefilmde Il buco (‘het gat’) doet een hedendaagse groep speleologen hun exploratie vijftig jaar na dato opnieuw. Gadegeslagen door een oude schaapsherder zakken ze langzaam de grot in. Waar de herder de omgeving op zijn duimpje kent, tasten zij letterlijk in het duister. Frammartino toont hun afdaling zonder dialoog – dat de film op het Duitstalige Arte is, maakt dus niet uit – en wisselt scènes in de pikdonkere Bifurto af met prachtige landschapsshots van het nationaal park Pollino.
Paleisintriges in de ruimte
Na het sciencefiction-epos Dune, de latere boeken en de films is er nu een tv-serie. Het zesdelige Dune: Prophecy speelt zich tienduizend jaar voor de succesvolle blockbuster van regisseur Denis Villeneuve af, ver voor de tijd van het messiaanse figuur Paul Atreides (gespeeld door Timothée Chalamet in de films). De serie toont de opkomst van moederoverste Valya Harkonnen (Emily Watson) en haar zus Tula (Olivia Williams). Zij zullen de invloedrijke orde oprichten die later bekend wordt als de Bene Gesserit. Deze mysterieuze groep vrouwen, gehuld in zwarte gewaden, speelt een grote rol in de Dune-verhalen.
Dankzij de paleistintriges, seks en geweld doet deze serie denken aan de fantasyserie Game of Thrones. Niet zo sterk als de films, maar wel onderhoudend.
Moderne Oekraïense folklore
Is S.T.A.L.K.E.R. 2 een fantastische game? Niet echt. Vanuit gamend perspectief is het een met enthousiasme gemaakte, maar vaak rafelige kopie van post-apocalyptische verkenningsgames als Fallout 3. Als cultureel fenomeen is deze game echter fascinerend: een opvolger van een spel dat in 2007 moed en trots bood aan Oekraïense gameliefhebbers en een nieuwe generatie gamemakers inspireerde met zijn game-folklore. Het team achter deel 2 moest halverwege het maakproces vluchten temidden van de Russische invasie van het land – in beeld gebracht in een boeiende documentaire. Je speelt een ‘stalker’, die de nog altijd radioactieve zone rond de kerncentrale van Chernobyl betreedt. De stugge individualisten aldaar proberen allemaal te overleven in onherbergzaam gebied vol mutanten.
Geuroverlast
5 Dagen gaat op zoek naar persoonlijke verhalen bij het nieuws. De gele NPO Radio 1-bus staat elke week in een andere gemeente in het land. Aankomende week staat de bus in Amsterdam Noord. De bewoners van een aantal wijken in Noord ervaren overlast van de nabijgelegen industrie in het Westelijk Havengebied. Het gaat dan vooral om geuroverlast, men ruikt een geur als die van verbrand rubber, maar daarnaast zijn er ook mensen die zich zorgen maken om hun gezondheid. De kunstmestfabriek ICL wordt vaak als grootste boosdoener aangewezen. Omwonenden praten over klachten als geïrriteerde luchtwegen. In de uitzendingen komen leden van bewonerscollectief Adem vrij aan het IJ aan het woord, lokale politici, een vertegenwoordiging van de kunstmestfabriek en toevallige passanten.
