Grieken wijzen naar migranten als aanstichters van bosbranden – zonder bewijs

Was het de bliksem? Of is de grote brand in de Noordoost-Griekse regio Evros door mensen veroorzaakt? En zo ja, door wie dan? Waren het misschien de migranten die zich schuilhielden in de bossen nabij de grens met Turkije, die ze overgestoken hadden?

De brand in Evros, die sinds zaterdag 19 augustus woedt, is de grootste die de European Forest Fire Information Service ooit heeft geregistreerd sinds deze organisatie in 2000 begon met het verzamelen van gegevens. Inmiddels is er 810 vierkante kilometer natuur verwoest – een gebied bijna zo groot als Zeeuws-Vlaanderen. In totaal is er dit jaar in heel Griekenland zelfs al natuur ter grootte van de provincie Utrecht door brand aangetast.

Griekenland heeft een beroep gedaan op het Civiele Beschermingsmechanisme van de Europese Unie. Na bemiddeling van de Europese Commissie leveren andere Europese landen elf blusvliegtuigen, een helikopter, 407 brandweerlieden en 62 voertuigen aan de Grieken.

Laagste allooi

De enorme omvang van de brand in Evros heeft tot een debat over de schuldvraag geleid. Ook al houden lokale autoriteiten het op blikseminslag, minister Vassilis Kikilias (Klimaatcrisis en Burgerbescherming) wees nadrukkelijk op „brandstichters van het laagste allooi”, die „een misdaad tegen het land” zouden begaan. „Je komt er niet mee weg. We zullen je vinden. Je zult ter verantwoording worden geroepen.”

Sommige politici dachten al te weten in welke hoek die laaghartige pyromanen gezocht moesten worden: in die van de migranten. „We zijn in oorlog”, zei parlementariër Paris Papadakis van de nationaal-conservatieve partij Elliniki Lysi (‘Griekse Oplossing’). „Ze zijn op een gecoördineerde manier hierheen gekomen en de illegale migranten hebben specifiek meer dan tien plaatsen in brand gestoken.”

Ook enkele kranten gaven migranten de schuld van de bosbranden. En een groep inwoners van de regio Evros ging daadwerkelijk op zoek naar zondebokken door dertien asielzoekers die ze beschuldigden van brandstichting in een busje op te sluiten.

Er is vooralsnog geen bewijs dat migranten branden aangestoken hebben. De beschuldigde asielzoekers werden even vastgehouden, maar ook weer vrijgelaten. Hun ontvoerders wacht een proces. Ook enkele Griekse verdachten die aangehouden waren, zijn later wegens gebrek aan bewijs weer vrijgelaten. Zo bleek een verdachte spuitbus bij nadere inspectie een bus deodorant te zijn.

Plausibele oorzaak

Het is niet helemaal ten onrechte dat aan menselijk handelen gedacht wordt als oorzaak van de brand. Bliksem is zeker een plausibele oorzaak; de regio heeft de afgelopen weken onweersbuien over zien trekken. Maar buiten het hooggebergte veroorzaakt bliksem slechts een paar procent van alle branden. In verreweg de meeste gevallen zijn er mensen in het spel.

Lees ook: ‘Blushelikopters zijn vaak een politieke show, die slechts de indruk wekken dat je bovenop een bosbrand zit’

Ongeveer de helft van de natuurbranden wordt expres aangestoken, zei pyrogeograaf Cathelijne Stoof vorige maand in NRC. „De andere helft ontstaat per ongeluk. Dat kan een barbecue in de natuur zijn, maar ook een geparkeerde auto in hoog gras die heet wordt aan de onderkant.”

Maar, benadrukte Stoof ook: „Je kunt niet om de factor klimaatverandering heen. Door extreme droogte en hittegolven verspreidt het vuur zich veel makkelijker dan voorheen. En uit onderzoek blijkt dat zulke hittegolven hoogst onwaarschijnlijk zouden zijn zonder klimaatverandering.”

Na branden wordt er vaak gezocht naar wat de vlam heeft veroorzaakt, zegt Stoof nu desgevraagd. Ze onderscheidt de zogenoemde ‘vuurdriehoek’: een brand heeft brandstof nodig, het moet flink droog zijn, en er moet een directe oorzaak van de ontsteking zijn. „Bij het zoeken naar een zondebok wordt vaak alleen gekeken naar de oorzaak van de ontsteking, maar niet naar de vraag waarom de brand zich zo snel kon verspreiden, bijvoorbeeld door gebrekkig landschapsbeheer. Of naar de vraag waarom een brand veel impact heeft kunnen hebben: de kwetsbaarheid van mensen en bebouwing. Of naar de verantwoordelijken voor klimaatverandering.”

Zondebok

Je kunt, aldus Stoof, wel zeggen dat het zoeken naar een zondebok voor één van die drie zaken in de vuurdriehoek afleidt van het hele plaatje en de complexiteit van natuurbranden. En het is geen toeval dat dat gebeurt, denkt hoogleraar geografie en plattelandssociologie Apostolos Papadopoulos van de Harokopio-universiteit in Athene. De regering heeft er volgens hem baat bij wanneer de aandacht zich op iets anders richt dan op de gebreken van haar brandbestrijdingsbeleid. „Wat je dan het beste kunt doen, is via media die je goed gezind zijn een blame game ontketenen”, zegt hij telefonisch.

In Evros, zegt de plattelandssocioloog, is er een voedingsbodem aanwezig van negatieve sentimenten over migranten. „De bewoners ervaren soms overlast van groepjes migranten die de grens oversteken. Als er dan iemand wat roept over een migrant die een brand aangestoken heeft, ben je sneller geneigd om dat te geloven.”

Lees ook: Het hek tegen migranten werkt niet, zeggen ze in Griekse grensregio – ‘maar we moeten toch wát’

Dat spel van verwijten werkt averechts, constateert Papadopoulos. „Inmiddels creëert het problemen voor de openbare orde. Zie dat incident met de asielzoekers die in een busje gepropt werden. Dat heeft de regering nu ook weer niet gewild.”

Vooralsnog is er vooral bewijs voor migranten in een andere hoedanigheid: die van brandslachtoffer. De samenhang tussen migratie en klimaatverandering kreeg vorige week in Evros een wrang gezicht toen de brandweer achttien verbrande lichamen aantrof in het bos rond het dorp Dadia. De slachtoffers waren vrijwel zeker migranten die zich in het bos schuilhielden voor Griekse grenswachten. Dadia ligt tien kilometer van de grens met Turkije, waar migranten – ondanks het grenshek dat daar staat – nog steeds met regelmaat overheen weten te komen.

Lijkschouwer Pavlos Pavlidis zei tegen Griekse media dat de achttien verkoolde lichamen in groepjes van twee of drie aangetroffen werden. Blijkbaar, concludeerde hij, hadden ze geprobeerd om aan het vuur te ontsnappen. Onder de achttien slachtoffers waren twee kinderen.