Gevangen Palestijnse leider vertegenwoordigt hoop op nationale eenheid

Posted on March 1, 2024 by admin

Met geboeide, opgeheven armen is Marwan Barghouti geschilderd op de muur bij het Qalandia-checkpoint richting Ramallah, op de bezette Westelijke Jordaanoever. In Palestijnse kranten staan zijn uitspraken vanuit de gevangenis. Opiniepeilingen laten al jaren zien dat hij de populairste Palestijnse leider is.

Barghouti, van de Fatah-partij, zit al 22 jaar gevangen. Volgens Israël was hij betrokken bij terroristische daden. Begin februari riep Hamas op tot zijn vrijlating tijdens onderhandelingen over een gevangenenruil met Israël. De beweging weigerde een tijdelijk staakt het vuren te accepteren zolang Barghouti niet vrij is.

Barghouti is niet alleen onderwerp in de onderhandelingen tussen Israël en Hamas, maar speelt ook een belangrijke rol in discussies over de toekomst van Palestina na de Gaza-oorlog. Uit peilingen op de Westelijke Jordaanoever en in Gaza, in december, blijkt dat Barghouti bij verkiezingen zou winnen van zowel de huidige president van de Palestijnse Autoriteit Mahmoud Abbas als van Hamas-leider Ismail Haniyeh. Ondanks de dalende populariteit van de Fatah-partij van de zeer ongeliefde, 88-jarige Abbas — 90% wil dat hij opstapt — is Barghouti ongekend populair. Voor veel Palestijnen representeert hij de hoop op een verenigd nationaal leiderschap van een onafhankelijke Palestijnse staat.

CV Palestijnse leider

Marwan Barghouti werd geboren in 1959 in het dorpje Kobar op de Westelijke Jordaanoever. Hij studeerde politieke wetenschappen en geschiedenis aan de Birzeit Universiteit en was leider van de studentenraad. In de jaren 1980 gaf hij leiding aan de jongerenbeweging van Fatah.

Na zijn terugkeer uit ballingschap in Jordanië na de Oslo-akkoorden tussen Israël en de PLO werd hij in 1996 verkozen als lid van het parlement van de Palestijnse Autoriteit. Tijdens de Tweede Intifada vanaf 2000 was hij een leider van het gewapende verzet tegen de Israëlische bezetting. Israël beschuldigt hem van het aansturen van terroristische aanslagen op Israëliërs.

Hij werd in 2002 opgepakt en in 2004 veroordeeld tot vijf keer levenslang plus veertig jaar. In 2017 nam hij het voortouw in een massale hongerstaking van duizenden Palestijnse gevangenen in Israëlische gevangenissen.

Geboren in 1959 in het dorpje Kobar op de Westelijke Jordaanoever werd Barghouti op zijn vijftiende lid van Fatah. Vanwege zijn betrokkenheid bij een volgens Israël illegale groepering werd hij in 1978 voor vijf jaar gevangen gezet. Vanuit de gevangenis voltooide hij de middelbare school en leerde hij Hebreeuws. Na zijn vrijlating studeerde hij aan de Palestijnse Birzeit Universiteit, waar hij zijn latere vrouw Fadwa ontmoette, advocaat en vrouwenrechtenactivist die internationaal campagne voert voor zijn vrijlating.

In 1987 brak een grootschalige opstand uit tegen de Israëlische bezetting van Gaza en de Westelijke Jordaanoever sinds 1967, de Eerste Intifada. Wegens zijn politieke activisme werd Barghouti naar Jordanië verbannen. Hij kon pas terugkeren in 1994, na de Oslo-akkoorden tussen Israël en de PLO. Barghouti was voorstander van de vredesonderhandelingen en onderhield contact met Israëlische politici en vredesactivisten.

Als politicus liet hij zich uit over de corruptie binnen de door Yasser Arafat geleide Palestijnse Autoriteit en mensenrechtenschendingen van de veiligheidsdiensten. In de film Tomorrow’s Freedom, over het leven van Barghouti, is te zien hoe hij lachend een debat in het parlement onderbreekt om handtekeningen te verzamelen voor een petitie, tot ergernis van sommige leden.

„Gedurende zijn hele politieke carrière heeft hij tegen corruptie gevochten. Hij zag het als een ander gezicht van de Israëlische bezetting”, zegt zijn zoon Arab Barghouti (33) telefonisch vanuit Ramallah.

Barghouti steunde de tweestatenoplossing, maar verloor langzaam het vertrouwen in Israël als partner voor vrede. Mede door de gestage uitbreiding van Israëlische nederzettingen op de Westelijke Jordaanoever, verkoos hij gewapend verzet tegen de bezetting. „Twintig jaar onderhandelingen (…) hebben alleen maar geleid tot een groei van nederzettingen, de verankering van de bezetting, de judaïsering van Jeruzalem, en een toename van detenties”, zei Barghouti daarover in 2014 in een interview met het Journal of Palestine Studies.

Tijdens de Tweede Intifada vanaf 2000 leidde hij de gewapende tak van Fatah, Tanzim, en coördineerde aanvallen op militaire doelen. De Israëlische veiligheidsdiensten beschouwden hem daarnaast als een aanvoerder van een terroristische organisatie, de Al-Aqsa Martelarenbrigade, een coalitie van Palestijnse milities gelieerd aan Fatah. Ze zeggen bewijs te hebben dat Barghouti leiding gaf aan aanslagen op burgers in Tel Aviv.

Kort nadat hij een Israëlische liquidatiepoging had overleefd, werd hij in 2002 opgespoord en opgepakt in zijn schuilplaats in Ramallah. Uiteindelijk koos Israël ervoor hem in leven te laten; liever een levende, invloedrijke gevangene, dan een martelaar.

Hij werd ervan beschuldigd leiding te hebben gegeven aan aanslagen op in totaal 26 Israëliërs. Van een rechtszaak kwam het niet, want Barghouti weigerde uit verzet tegen het ongelijke juridische systeem onder de bezetting, het Israëlische hof te erkennen. Uiteindelijk kreeg hij vijf maal levenslang opgelegd plus veertig jaar voor moord, pogingen tot moord en betrokkenheid bij een terroristische organisatie. Barghouti ontkent de beschuldigingen. „Niemand kan het doden van burgers, vrouwen en kinderen verantwoorden, waar dan ook ter wereld, zij moeten erbuiten worden gelaten. Dat zou heel duidelijk moeten zijn, in Palestina of in Israël”, zei hij in een interview in 2006 vanuit de gevangenis.

Muurschildering van Bar-ghouti bij een checkpoint op de bezette Westelijke Jordaanoever.

Barghouti, die in de gevangenis een proefschrift in de politieke wetenschappen voltooide, hamert op het belang van onderwijs. Aan zijn medegevangenen gaf hij les, omdat hij vond dat zij academische titels moesten behalen om bekwame leiders te kunnen worden.

In de cel bouwde hij banden op met gevangen leden van Hamas, Islamitische Jihad en andere Palestijnse bewegingen. „Hamas is onderdeel van het Palestijnse volk”, zei hij in het interview in 2006, en daarmee moedigde hij hun deelname aan de verkiezingen aan.

Hamas won die verkiezingen – de laatste top op heden. De beweging kreeg in 2007 de macht over de door Israël bezette Gazastrook na een gewelddadige strijd met Fatah. Hamas was onder meer populair geworden doordat het zich afzette tegen de PLO en later de Palestijnse Autoriteit, die zich van het volk hadden vervreemd en zich hadden gevoegd naar de bezetter.

In het licht van deze historische verhouding is het opmerkelijk dat Hamas nu oproept tot de vrijlating van Barghouti. Volgens de Palestijnse journalist Daoud Kuttab weet Hamas echter dat zij zonder Fatah en de PLO geen toekomst hebben in Gaza, en omgekeerd. „Niet iedereen binnen Hamas zal willen dat hij vrijkomt”, zegt Kuttab telefonisch vanuit de Jordaanse hoofdstad Amman. „Barghouti zal toestaan dat zij de macht delen, maar niet dat zij de controle hebben.”

Niet alleen Hamas wil Barghouti momenteel op vrije voeten. Dat willen ook sommige vertegenwoordigers van het Israëlische veiligheidsapparaat. Onlangs sprak een voormalig leider van de Israëlische veiligheidsdiensten, Ami Ayalon, zich uit voor de vrijlating van Bar-ghouti, een „essentiële stap” naar onderhandelingen tussen Israël en de Palestijnen.

Zoon Arab Barghouti is er trots op dat zijn vader de bijnaam de „Palestijnse Mandela” heeft. „Mandela’s uitspraak ‘onze vrijheid is incompleet zonder de vrijheid van het Palestijnse volk’ is beroemd in Palestina.” Volgens Arab is Mandela te vaak gerepresenteerd als iemand die alleen vreedzaam verzet steunde. „Ieder volk onder bezetting heeft het recht om zich te verzetten, en voor Mandela was dit ook de weg.”

Hij is geen pacifist, maar ook geen terrorist

Het is de vraag of de hoge verwachtingen van Barghouti – zowel bij Palestijnen als sommige Israëliërs – reëel zijn. Hij neemt niet meer deel aan de dagelijkse politiek en vertegenwoordigt vooral hoop en ambities. Voor Palestijnen representeert hij het verlangen naar een nieuw leiderschap en nationale bevrijding, en voor Israël een gevangene die mogelijk strategisch kan worden ingezet onder het mom van de nationale veiligheid.

Of hij vrijkomt, hangt uiteindelijk van Israël af. Maar het valt te bezien of de Israëlische premier Benjamin Netanyahu en zijn ultrarechtse coalitie, die fel gekant zijn tegen een Palestijnse staat en Barghouti associëren met terrorisme, zullen instemmen met zijn vrijlating. Bovendien kwam bij een gevangenenruil in 2011 Hamas-leider Yahya Sinwar vrij, die nu wordt gezien als het brein achter de terreurdaad van Hamas afgelopen 7 oktober.

Bij die eerdere gevangenenruil tussen Hamas en Israël van de Israëlische soldaat Gilad Shalit voor ruim duizend Palestijnse gevangenen, kwam Barghouti niet op ‘de lijst’. Zijn vrouw Fadwa gelooft dat er toen niet genoeg moeite is gedaan noch door Hamas, noch door Fatah. Barghouti’s zoon Arab is optimistisch dat het deze keer wel lukt: „De situatie is nu heel anders, en er worden veel meer Israëliërs vastgehouden.”

Barghouti bewandelt een middenweg tussen Hamas en de impopulaire Palestijnse Autoriteit, die door veel Palestijnen als medeplichtig aan de bezetting wordt gezien. De belangrijkste reden waarom zoveel Palestijnen vertrouwen in Barghouti hebben, in tegenstelling tot president Mahmoud Abbas, is dat hij niet corrupt is, denkt Kuttab. „Als Abbas een compromis sluit, dan wordt hij gezien als een verrader. Maar als Barghouti dit doet, zullen mensen het accepteren.”

Het feit dat hij, in tegenstelling tot Abbas en voormalig leider Yasser Arafat, is geboren en getogen op de Westelijke Jordaanoever en een groot deel van zijn leven in gevangenschap heeft doorgebracht, draagt ook bij aan zijn populariteit.

Palestijnse vrouwen dragen het portret van Barghouti mee tijdens een demonstratie.

Daarnaast gelooft hij in het recht op verzet tegen de bezetting, maar alleen als hierbij legitieme doelen, zoals soldaten, worden aangevallen, volgens Kuttab. „Hij is geen pacifist, maar ook geen terrorist.” Barghouti zal volgens hem in staat zijn om „te communiceren met Israëliërs zoals niemand dat eerder heeft gedaan”. Hij spreekt vloeiend Hebreeuws, kent Israël goed.

Bovendien wordt hij gezien als een verbinder tussen de verschillende Palestijnse bewegingen, met wie hij vertrouwd is geraakt in gevangenschap. „Barghouti wordt gerespecteerd door het Palestijnse volk, maar ook door Hamas en Islamitische Jihad”, zegt Kuttab.

Kort na de door Hamas gewonnen verkiezingen van 2006, die tot grote verdeeldheid leidden, was hij initiatiefnemer van het Palestijnse Gevangenendocument, een overeenkomst tussen gevangen leiders van vijf Palestijnse bewegingen. Het doel van het document was het onderstrepen van het Palestijnse recht op verzet en het creëren van een nationale eenheidsregering. „Mijn vader gelooft nog steeds dat er een politiek partnerschap nodig is”, zegt zijn zoon Arab over het document.

Volgens Kuttab overtuigde Barghouti leden van Hamas en Islamitische Jihad ervan de tweestatenoplossing te accepteren, omdat het document doelde op een onafhankelijke Palestijnse staat in Gaza en de Westelijke Jordaanoever, met Oost-Jeruzalem als hoofdstad — en dus de impliciete erkenning van Israël.

Na een eventuele vrijlating zal Barghouti’s belangrijkste doelstelling zijn om de interne verdeeldheid binnen de Fatah-partij en de PLO te overbruggen, denkt Kuttab, om vervolgens Hamas en Islamitische Jihad ‘aan tafel’ te krijgen. Maar zover is het nog niet. Barghouti zit in een isoleercel in de Israëlische gevangenis in Ramla. Arab Barghouti zegt dat de situatie van zijn vader sterk achteruit is gegaan sinds 7 oktober. Hij is enkele keren verplaatst van gevangenis, heeft minder eten gekregen en het aantal bezoeken van zijn advocaat is ingeperkt.

Zelf moet Arab voor een familiebezoek een aanvraag indienen bij het Rode Kruis om toestemming te verkrijgen van de Israëlische autoriteiten – maar daar wacht hij al achttien maanden op.

Vanuit zijn cel maakte Marwan Barghouti zelf de Mandela-vergelijking tijdens het interview in 2006: „Je weet wat er gebeurd is met Mandela, uiteindelijk gingen ze met hem onderhandelen.”

Uitstoot hier, effecten elders – zijn landen verplicht rekening te houden met de rest van de wereld?

admin
November 24, 2024
0

In Den Haag kan het mondiale klimaatbeleid de komende tijd een impuls krijgen die het sinds het Klimaatakkoord van Parijs (2015) niet meer heeft gehad. Twee weken lang luisteren de rechters van het Internationaal Gerechtshof (ICJ) naar tientallen vertegenwoordigers van landen en internationale organisaties, met als doel een oordeel te vellen over de verplichtingen van staten om gevaarlijke klimaatverandering te voorkomen.

1. Wat staat er in deze zaak op het spel?

Op initiatief van Vanuatu, een kleine eilandengroep in de Stille Oceaan ten oosten van Australië, buigen de rechters zich over twee fundamentele vragen. De belangrijkste luidt, simpel gezegd: welke verplichtingen hebben staten volgens het internationaal recht om het klimaatsysteem en het milieu te beschermen, ten behoeve van (andere) staten en toekomstige generaties?

De tweede vraag gaat over de juridische consequenties van eventuele verplichtingen voor landen die ernstige schade hebben veroorzaakt, door de uitstoot van broeikasgassen en door het nalaten die uitstoot te reduceren. Daarbij gaat het speciaal over de gevolgen van de opwarming voor kwetsbare landen, zoals kleine eilandstaatjes. Er is ook expliciet gevraagd naar verplichtingen van landen jegens bevolkingsgroepen en individuen, nu en in de toekomst.

Het antwoord van het ICJ is een advies, het heeft geen bindende werking. Maar volgens de meeste rechtsgeleerden zal een uitspraak van het hoogste juridische orgaan van de Verenigde Naties doorwerken in landen, in onderhandelingen over mondiaal klimaatbeleid, en in de vele rechtszaken van individuen en organisaties die schade lijden door de opwarming van de planeet.

Voor Vanuatu, dat nauwelijks een meter boven de zeespiegel uitkomt en zich heel moeilijk kan beschermen tegen de stijging ervan, is dit van existentieel belang. Het eilandstaatje heeft nauwelijks bijgedragen aan de opwarming, maar voelt wel als een van de eerste landen de verregaande gevolgen.

2. Waarom buigt het Internationaal Gerechtshof zich nu over deze kwestie?

In 2019 begon een groep rechtenstudenten van de University of the South Pacific een campagne om „het grootste mondiale probleem, klimaatverandering, voor het hoogste rechtsorgaan van de wereld te brengen”. De regering van Vanuatu sloot zich aan bij dit initiatief en diende in 2021 een resolutie in bij de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties waarin om een antwoord van het ICJ op de twee bovengenoemde kwesties werd gevraagd.

Vanuatu wist steun voor de resolutie te krijgen van uiteindelijk 132 landen. Daarnaast spraken wereldwijd zo’n 1.500 organisaties zich uit voor de rechtszaak. Volgens internationaal jurist Margaretha Wewerinke-Singh, hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam en de Universiteit van Fiji, toont de enorme steun voor de zaak „de collectieve wens om [klimaatverandering] aan te pakken in overeenstemming met de vastgestelde juridische normen en principes van rechtvaardigheid”. Daarnaast laat het zien dat er grote behoefte is aan meer juridische onderbouwing van internationaal klimaatbeleid.

Op 29 maart vorig jaar werd de resolutie unaniem aangenomen door de Algemene Vergadering van de VN en is het hof begonnen met de voorbereiding. De belangstelling voor de hoorzittingen, die maandag beginnen, blijkt heel groot. Maar liefst 98 landen en twaalf internationale organisaties kunnen hun verhaal doen gedurende tien zittingsdagen. Op de laatste twee dagen is tijd gereserveerd voor organisaties uiteenlopend van het Pacific Islands Forum Fisheries Agency tot de organisatie van olie-exporterende landen (OPEC) en de Wereldgezondheidsorganisatie.

Vanuatu hoopt dat de rechters van het ICJ in de loop van volgend jaar met hun oordeel komen.

3. Wat kan de uitspraak betekenen voor de verantwoordelijkheid voor klimaatschade?

Volgens Wewerinke-Singh, die deel uitmaakt van het adviesteam van Vanuatu, kan de uitspraak „een keerpunt in de mondiale strijd voor klimaatrechtvaardigheid” zijn.

Joie Chowdhury, advocaat bij het Amerikaanse Center for International Environmental Law (CIEL), zegt dat de uitspraak, „een steviger basis” kan leggen „onder multilaterale oplossingen” (lees: de druk opvoeren bij klimaatonderhandelingen). In een webinar zei zij deze zomer dat hiermee „landen in het mondiale Zuiden, kleine eilandstaten en kwetsbare ontwikkelingslanden extra juridische instrumenten krijgen om hun onderhandelingspositie te versterken”.

Hoogleraar internationaal recht André Nollkaemper noemde vorige week in NRC een oordeel „heel belangrijk”. Landen hebben weliswaar allerlei beloftes gedaan om de uitstoot van broeikasgassen te reduceren, en ze geven vaak ook financiële steun aan kwetsbare landen, maar in feite ontbreekt een internationaal rechterlijke onderbouwing.

4. Welke politieke gevolgen kan de uitspraak hebben?

Volgens Nollkaemper kan het bijna niet anders dan dat de rechters zullen concluderen dat landen alles in het werk moeten stellen om schade in andere landen te voorkomen. En dat landen die in het verleden veel broeikasgassen hebben uitgestoten en dat nog steeds doen – dat wil zeggen: rijke, geïndustrialiseerde landen – „verplicht zijn bij te dragen aan rechtsherstel” en aan het herstellen van de schade die andere landen lijden – in de praktijk: vooral ontwikkelingslanden.

Voor kleine eilandstaten gaat het bij de vragen die in Den Haag voorliggen uiteindelijk om hun voortbestaan. Vanuatu’s minister van Klimaatverandering, Ralph Regenvanu, hoopt dat het vonnis de stemmen van de meest kwetsbare groepen zal versterken. Op de speciale website van Vanuatu over de zaak staat: „Zonder snelle en verstrekkende maatregelen zullen laaggelegen atolstaten zoals Vanuatu naar verwachting halverwege de eeuw onbewoonbaar worden, waardoor het voortbestaan van hun cultuur, hun staat en hun soevereiniteit in gevaar komt.”

‘Ik dacht dat ze seks wilde’, is geen excuus meer in Zuid-Afrika, dat een ‘pandemie’ van seksueel geweld kent

admin
November 24, 2024
0

Een jonge vrouw gehuld in een sober roze shirt en met een kort kapsel, steekt haar stevig gespalkte onderarm uit. S. zit op haar kamer in een opvang voor mishandelde vrouwen van de Nationale Opvang Beweging (NSMSA) in de Zuid-Afrikaanse provincie Gauteng. „Doet het nog pijn?”, vraagt Lisha Stevens, het hoofd van NSMSA aan de 27-jarige vrouw uit Soweto. „Bij sommige bewegingen wel, bijvoorbeeld als ik mijn baby optil”, vertrouwt S. haar toe.

Twee maanden geleden is ze door haar vriend met een ijzeren staaf geslagen, waardoor haar ellepijp is gebroken. Haar vriend misbruikte S. stelselmatig. Maar de laatste keer was de afranseling door haar partner, een evenementenopbouwer die met een alcoholverslaving kampt, wreder dan ooit tevoren, vertelt ze. „Hij heeft me ontzettend hard geslagen, eerst met een stoel en daarna met die ijzeren staaf. Toen heeft hij me zo lang gewurgd dat ik bijna bewusteloos raakte. Ik dacht dat hij me zou vermoorden,” zegt S. Haar naam wordt hier uit veiligheidsoverwegingen niet genoemd.

Sinds ze uit het ziekenhuis is ontslagen, zit ze samen met haar acht maanden oude zoontje ondergedoken in deze opvang in een buitenwijk van Soweto, met zo’n 1,3 miljoen inwoners de grootste township van Zuid-Afrika. Alleen haar zus, die haar hier naartoe gebracht heeft, weet dat ze hier woont.

Straffeloosheid

Deze maandag is het Internationale dag voor de beëindiging van geweld tegen vrouwen, de aftrap van een campagne, die belangrijk is voor zowel de regering als maatschappelijke organisaties om de acceptatie van seksueel geweld te doorbreken.

Zuid-Afrika kent een van de hoogste cijfers van seksueel geweld tegen vrouwen ter wereld. Verkrachting, huiselijk geweld en femicide zijn een plaag voor de samenleving, waar ook president Cyril Ramaphosa aan refereerde in zijn laatste State of the Union, zijn belangrijkste jaarlijkse toespraak. Het staatshoofd noemde daarin seksueel geweld in Zuid-Afrika een „pandemie” en beloofde 20 miljard rand (omgerekend zo’n 1 miljard euro) voor de bestrijding ervan.

Eerdere pogingen om via overheidsbeleid iets aan het seksueel geweld te doen – zoals een nationaal plan in 2020 – zijn nog niet succesvol gebleken.

S. met haar zoontje in de gemeenschappelijke ruimte van een opvang voor mishandelde vrouwen in Gauteng.

Eén op de zestien vrouwen heeft in 2022 fysiek en seksueel geweld ondervonden, zo blijkt uit een vorige week verschenen studie van onderzoeksinstituut Human Sciences Research Council (HSRC). 36 procent van de volwassen vrouwen in Zuid-Afrika is op enig moment in hun leven slachtoffer geweest van fysiek en seksueel geweld. Bijna een kwart van de vrouwen is in hun leven fysiek mishandeld door hun partner.

Bovendien ontkomen daders van seksuele misdrijven in verreweg de meeste gevallen aan een veroordeling. De politie registreerde tussen 2022 en 2023 meer dan 43.000 verkrachtingszaken. In diezelfde twaalf maanden werden slechts 519 verdachten voor verkrachting veroordeeld.

Baanbrekende uitspraak

Maar er gloort een sprankje hoop. ‘The Embrace Project’, een maatschappelijke organisatie die seksueel geweld bestrijdt, heeft samen met een slachtoffer van seksueel geweld een belangrijke rechtszaak gewonnen. Eind september van dit jaar oordeelde het hooggerechtshof van Johannesburg dat verdachten „subjectieve instemming” niet meer als geldige verdediging kunnen gebruiken, omdat dit in strijd is met de grondwet. Volgens het hof schendt dit het recht van het slachtoffer op onder andere gelijkheid, menselijke waardigheid, privacy en lichamelijke integriteit.

„Dit betekent dat de verdachte in een verkrachtingszaak moet bewijzen dat de vrouw instemde met seks om zich vrij te pleiten en niet langer simpelweg kan zeggen: ‘ik dacht dat ze seks wilde’,” verduidelijkt Lee-Anne Germanos Manuel, jurist en mede-oprichter van The Embrace Project.

Voordat het zover is, moet het Constitutionele Hof, de hoogste rechtbank in Zuid-Afrika, er nog over beslissen. Indien dat hof de uitspraak van het hooggerechtshof in stand houdt, zal dat enorme impact hebben, verwacht Germanos Manuel. „De verdediging van ‘subjectieve instemming’ door verdachten is één van de belangrijkste redenen waarom het ons justitieapparaat nauwelijks lukt om daders te veroordelen.”

„Kijk naar de zaak van het slachtoffer dat samen met ons deze zaak heeft aangespannen. De rechter heeft vastgesteld dat er geen instemming was voor seks en geloofde niet dat de verdachte daadwerkelijk dacht dat het slachtoffer instemming had gegeven. Toch heeft de rechter hem vrijgesproken, omdat er onvoldoende bewijs was om de claim van de verdachte te weerleggen.”

Genormaliseerd

Vlak na de uitspraak snijdt de populaire televisiesoap Skeem Saam het onderwerp van seksuele instemming aan. Een rechtbank veroordeelt een van de hoofdpersonages, Toby, voor de verkrachting van een vrouw, met wie hij eerst innig gezoend heeft. Hij zegt dat hij instemming had voor de seks, zij ontkent.

Veel Zuid-Afrikanen groeien op in een gezin waar de vader zijn vrouw mishandelt en denken dus dat het zo hoort

Lisha Stevens
Opvang Beweging

De uitzending veroorzaakte een storm van reacties op sociale media. Sommige berichten juichen de keuze van de Skeem Saam-makers toe, maar de meerderheid – nagenoeg allemaal mannen – reageert als door een wesp gestoken. Opmerkingen als „ze wilde juist dat hij haar verkrachtte”, „als een vrouw een valse verkrachtingsbeschuldiging doet, is de man nu de klos” en „vrouwen zullen mannen massaal afpersen” gonsden rond op X.

Lisha Stevens, provinciaal hoofd van de Nationale Opvangbeweging in Gauteng, inspecteert de spalk aan de onderarm van S.

Een groot probleem volgens onderzoeksinstituut HSRC is de houding van mannen. Zo zou 85 procent vinden dat vrouwen te gemakkelijk een aanklacht van mishandeling door een man kunnen indienen. Bijna 10 procent van de mannen schuift de schuld op de vrouw af wanneer een man haar verkracht.

Doordat seksueel geweld volledig genormaliseerd is in de Zuid-Afrikaanse samenleving is het moeilijk te bestrijden, legt Lisha Stevens van NSMSA uit. „In deze cultuur wordt het van mannen verwacht dat ze dominant zijn. Veel Zuid-Afrikanen groeien op in een gezin waar de vader zijn vrouw mishandelt en denken dus dat het zo hoort.”

Kennisplatform Safer Spaces plaatst dit macho-gedrag in de sociale context. Hoge werkloosheid en inkomensongelijkheid zouden toxische mannelijkheid versterken. Daarnaast liet de gewelddadige geschiedenis van kolonialisme en het apartheidsverleden veel huishoudens achter zonder vaderfiguren, waardoor het risico op agressie en emotionele instabiliteit groter werd. Ook onderwijs, media en sociale druk versterken traditionele rolpatronen, aldus het platform.

Volgens Stevens praten familieleden vaak op het slachtoffer in om geen aangifte te doen en bij haar gewelddadige partner te blijven. „Daarnaast zijn veel slachtoffers van huiselijk geweld financieel afhankelijk van de dader, wat deze enorme macht geeft.”

Laksheid politie

Stevens zie hoe de aanpak van daders en bescherming van slachtoffers ook bij de politie ondermaats is. Onderzoek van het Civiele Secretariaat voor de Politiedienst (CSPS) onderschrijft dit probleem. Het overheidsorgaan, dat toezicht houdt op de politie, rapporteerde vorige maand aan het parlement dat in 2023 geen enkel politiebureau in het land voldoet aan de standaarden die in de Wet op huiselijk geweld zijn beschreven. Agenten weigeren onder andere aanklachten te registreren, zijn laks in de uitvoering van gebiedsverboden en lopen hopeloos achter met de afhandeling van zaken. Bovendien stelt CSPS vast dat agenten vaak zelf overtreders zijn. In de onderzoeksperiode van vijf maanden werden 232 agenten beschuldigd van huiselijk geweld.

We verzuipen in plastic. Durft de wereld te zeggen: genoeg is genoeg?

admin
November 22, 2024
0

Het is teruggevonden in moedermelk, in honingbijen, in hondentestikels, in appels, in het diepste van de oceaan, in wolken en in versgevallen sneeuw op Antartica. Plastic is een wondermiddel en een vloek. Na de biodiversiteitstop en de klimaattop start maandag een laatste belangrijke milieutop, een die het slotakkoord moet worden van onderhandelingen die sinds 2022 lopen. Op een VN-top in Zuid-Korea willen landen een juridisch bindend akkoord sluiten tegen plastic vervuiling.

Boven die onderhandelingen hangt één belangrijke vraag. Gaan landen afspreken dat ze minder plastic zullen produceren? Studies laten zien dat plasticvervuiling fundamenteel aanpakken niet kan zonder de losgeslagen productie ervan in te perken. Maar het politieke klimaat is er niet naar, en voorstander Verenigde Staten nam afgelopen week toch nog afstand van zo’n productieplafond.

Plastic is niet nieuw, maar de explosie van plastic om ons heen wel. Sinds 1950 is de productie ervan meer dan vertweehonderdvoudigd. De productie groeit bovendien steeds harder. Vooral in China, maar ook in andere Aziatische landen en de Verenigde Staten verrezen de afgelopen jaren nieuwe fabriekskolossen die de plastic productie verder omhoogstuwen.

Met die productie kwam ook meer vervuiling. De uitstoot van microplastics in het milieu wordt momenteel geschat op tussen de 10 en 40 miljoen ton per jaar, een hoeveelheid die tegen 2040 zou kunnen zijn verdubbeld, staat in een studie gepubliceerd in Science. Microplastics zijn in ons water gevonden, in ons eten – zoals zout, suiker, honing, bier en thee – in ons bloed en organen. Wetenschappers zien steeds meer aanwijzingen voor negatieve gezondheidseffecten.

Tegen 2050 ‚zwemmen’ er mogelijk meer stukken plastic in de zee dan vissen, berekenden onderzoekers

Duidelijk is dat het zeeleven al lijdt onder plastic. Zo werd in de buik van één aangespoelde walvis in Spanje 29 kilo plastic gevonden: tassen, netten, zelfs een jerrycan. Vermoedelijk was al dat plastic het dier fataal geworden. Tegen 2050 ‘zwemmen’ er mogelijk meer stukken plastic in zee dan vissen, berekenden onderzoekers. Om te illustreren hoe hard het gaat: bij tellingen van The Ocean Cleanup in de Stille Oceaan bleek dat het aantal gevonden plastics in slechts een kleine zeven jaar tijd was vervijfvoudigd.

Het plasticprobleem valt niet te ontkennen, en daarom startten 175 landen in 2022 onderhandelingen met de bedoeling eind dit jaar tot een akkoord te komen. Het zou een juridisch bindend instrument moeten worden tegen plastic vervuiling. Dat pakket maatregelen zou moeten gelden voor de „hele levenscyclus” van plastics; dit werd expres zo geformuleerd zodat het de deur openzet om ook de productie van plastic aan te pakken.

EU voortrekkersrol

Bij het pleiten voor een productieplafond pakt de Europese Unie een voortrekkersrol. Maar hoeveel heeft het continent eigenlijk nog te zeggen over plastic productie? Het marktaandeel van plasticfabrieken in Europa nam af van 28 procent in 2006 naar 12 procent vorig jaar. Plastic uit Azië en de VS, gemaakt met goedkoop schaliegas of (Russische) olie, zorgt er al jaren voor dat de Europese plasticproducenten worden weggeconcurreerd. De Europese productie daalde alleen al vorig jaar met 8 procent. Onbedoeld is die Europese productiebeperking er dus al.

De EU vindt daarnaast niet alleen plastic producerende grootmachten zoals de VS en China tegenover zich. Ook oliebedrijven lobbyen actief tegen regels die de productie van plastic moeten beteugelen. „Een productieplafond gaat ons niet helpen wat betreft vervuiling en het milieu”, aldus Karen McKee, topvrouw bij oliegigant ExxonMobil tegen zakenkrant Financial Times in aanloop naar de top.

Oliereuzen zoals Saudi-Aramco, ExxonMobil en Shell investeerden samen vierhonderd miljard dollar in plasticfabrieken, zo berekende Forbes in 2020. „Soms vergeten we dat plastic gemaakt is van olie en gas”, zegt McCauley. „Nu er meer energie uit hernieuwbare bronnen komt vanwege de strijd tegen klimaatverandering, zetten olie- en gasbedrijven in op het opvoeren van de plasticproductie als plan B.”

Plastic wordt gezien als de grootste toekomstige groeimotor van de vraag naar olie. De vraag naar brandstof gaat door de opkomst van elektrische auto’s mogelijk pieken. Plastic is een levensverzekering voor fossiel.

Bij de vorige onderhandelingssessie in Canada in april waren er 196 lobbyisten van de fossiele en chemische industrie aanwezig. Meer dan de mensen die aanwezig waren namens delegaties van de Europese Unie.

Lang niet alle industrie is overigens tegenstander van een productieplafond. Bedrijven die plastic verwerken, zoals Coca-Cola en Unilever, hebben hier gezamenlijk juist voor gepleit. Een productieplafond zou goed zijn voor de recyclingindustrie, aldus een topman van Unilever tegen de Britse zakenkrant Financial Times.

Frappant genoeg is het ook de olie-industrie die recycling zegt te steunen, sterker nog: volgens critici hebben oliebedrijven de potentie van recycling jarenlang schromelijk overdreven. „Oliebedrijven houden ervan met de mythe van recycling te schermen als manier om het probleem van plastic vervuiling aan te pakken”, zegt McCauley. „Maar ze zitten ook weer niet te wachten op stevige afspraken over gerecycled plastic, want dat zorgt voor minder vraag naar fossiel plastic.”

Alleen al in Nederland gingen dit jaar vijf plasticrecyclers failliet

Recycling is in werkelijkheid weerbarstig. Wereldwijd wordt ongeveer 9 procent van het plastic gerecycled. In Europa wordt steeds mínder plastic gerecycled. En alleen al in Nederland gingen dit jaar vijf plasticrecyclers failliet.

Recyclers kunnen momenteel niet op tegen de lage prijzen van nieuw plastic, en het gemak ervan in het productieproces. Bedrijven die huisafval ophalen, schoonmaken, sorteren, en omsmelten naar gerecyclede plastic korrels, moeten concurreren met een totaal andere markt van goedkope fossiele plastics uit gigantische fabrieken in Azië en de VS. En de duurzame ambities van voedingsgiganten en verpakkingsbedrijven blijken niet groot genoeg om ook vast te houden aan gerecycled plastic als dat duurder is.

De problemen in de plastic-recyclingindustrie lijken sterk op die in de kledingindustrie. Tweederde van de nieuw verkochte kleding bestaat tegenwoordig (geheel of gedeeltelijk) uit plastic (denk aan namen als polyester, elastaan of acryl). Ook textielrecyclers (die van oude kleding nieuwe willen maken) kunnen niet op tegen fossiele goedkope materialen.

Mogelijk toch afspraken

Hoe groot de noodzaak volgens voorstanders ook, het lijkt politiek gezien volgende week niet uit te draaien op een juridisch afdwingbaar productieplafond. Over andere onderwerpen lijken de standpunten van landen minder ver uiteen te liggen. Zo zijn er plannen om afspraken te maken over beter beheer van plastic afval, meer recycling en mogelijk beter ontwerp van producten (waardoor recycling makkelijker is). Ook zouden er mogelijk afspraken gemaakt kunnen worden om vervuiling in oceanen door plastic vistouw te beperken.

De top in Zuid-Korea (trouwens zelf ook een grote plasticproducent) trekt veel minder aandacht – en regeringsleiders – dan de klimaattop van afgelopen weken. Wordt het plastic probleem misschien nog onderschat?

„Absoluut”, vindt McCauley. „Maar als er geen akkoord komt, accepteren we een toekomst waar mensen onnodig ziek worden door plastic vervuiling, een wereld waarin oceanen een plastic soep worden. Dit is een once in a lifetime kans en die mogen we niet verspillen.”

Related Posts