Gevangen in Iran: ‘Ik krijg de doodstraf, vertel niets aan mama’

Posted on February 24, 2023 by admin

N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.

Reportage

Iran De Islamitische Republiek heeft het Iraanse volksprotest de kop ingedrukt. Vijf Iraniërs vertellen met hoeveel geweld en willekeur dit gepaard ging.

Melvyn Ingleby

24 februari 2023 om 20:20

Leestijd 8 minuten

Oproerpolitie heft de wapenstok bij een demonstratie in Teheran, September 2022.

Foto Stringer / Anadou via AFP

„Papa, het vonnis is er”, zegt de 21-jarige Mohammad Mehdi Karami via een Iraanse telefoonlijn. Het is december 2022. Zijn vader houdt de adem in, zijn zoon begint te huilen. „Ik krijg de doodstraf”, snikt hij. „Vertel niets aan mama.”

Karami, een karatekampioen van Koerdische komaf, nam deel aan massaprotesten tegen het Iraanse regime. Hij zou begin november betrokken zijn geraakt bij een lynchpartij van een lid van de basij, een paramilitaire militie die namens het regime demonstranten oppakt, in elkaar slaat en vermoordt. De militieman kwam om het leven. Karami en vier medeverdachten werden op 5 december ter dood veroordeeld.

Zijn vader Mashaalah, een straatverkoper van zakdoekjes, vertelde de Iraanse krant Etemad over het gesprek met zijn zoon. Ook schakelde hij de hulp in van de prominente advocaat Mohammad Hossein Aghasi, die het verhaal bevestigt tegenover NRC. „De vader belde me huilend op”, zegt Aghasi via de telefoon vanuit Teheran. „Hij zei: ze willen mijn zoon vermoorden, help me!”

Karami’s eigen advocaat was aangewezen door het regime en negeerde de smeekbedes van vader Mashaalah. Aghasi besloot te helpen en diende verzoeken in bij zowel de rechtbank als het hooggerechtshof om Karami te mogen bijstaan, maar die werden afgewezen. Uit protest besloot de gevangene in hongerstaking te gaan, zo liet hij Aghasi weten in een laatste telefoongesprek vanuit de gevangenis op woensdag 4 januari. „Hij was hoopvol”, zegt Aghasi. „Hij had niet het gevoel dat hij geëxecuteerd zou worden.”

De zaterdag daarop werd Karami opgehangen. Zijn vader doolde die ochtend voor de gevangenispoorten, zijn moeder wist nog altijd van niets. „Volgens de wet moet de familie geïnformeerd worden zodat ze afscheid kunnen nemen”, zegt Aghasi. „Maar ze executeerden hem met uitzonderlijke snelheid. Zelfs de wijze van executie was illegaal.”

Muur van repressie

Vijf maanden nadat betogers in Iran massaal de straat opgingen na de dood van de 22-jarige Mahsa Amini, lijken de protesten te zijn vastgelopen op een muur van repressie. Het regime doodde rond de vijfhonderd mensen, aldus mensenrechtenorganisaties, onder wie zeventig minderjarigen. Zo’n 20.000 betogers werden gearresteerd. Vier van hen, onder wie Karami, zijn opgehangen. Zeker honderd anderen zijn al ter dood veroordeeld en wacht eenzelfde lot.

Het geweld verklaart grotendeels waarom massale straatprotesten, zoals die van afgelopen najaar, momenteel niet meer plaatsvinden. „Maar dat betekent niet dat we opgegeven”, zegt een man van in de vijftig via de telefoon vanuit Iran. Hij zat dit najaar anderhalve maand vast en zegt daarbij te zijn gemarteld. „Het betekent alleen dat de repressie op dit moment té groot is.”

Naarmate betogers vrijkomen, vaak op borgtocht en in afwachting van hun proces, slagen journalisten er steeds beter in de schaal van de repressie in kaart te brengen. Zo publiceerde de Amerikaanse zender CNN deze week een onderzoek naar een netwerk van martelgevangenissen waarin demonstranten „op industriële schaal” gemarteld zouden worden. Veel van deze locaties worden gerund door de Iraanse Revolutionaire Garde en bestonden al jaren, anderen zijn in allerijl door het regime opgetrokken in warenhuizen of zelfs in de kelders van moskeeën, aldus CNN.

Ook NRC vernam van vijf Iraniërs hoe de repressie door het Iraanse regime er in de praktijk uitziet. Naast advocaat Aghasi en de gemartelde man van in de vijftig, sprak de krant de vriendin van een man van in de dertig die eveneens vastzat vanwege zijn deelname aan de protesten. Nog twee ex-gevangenen reageerden schriftelijk op vragen. Om geen gevaar te lopen door direct telefonisch contact met een journalist, stuurden zij hun antwoorden naar een door hen vertrouwde tussenpersoon, een Iraanse activiste in Istanbul, met wie NRC afsprak om de communicatie in te zien. Alle namen zijn bekend bij de redactie.

Vrouwen bij een demonstratie in Teheran, in september 2022 Foto Anadolu Agency via AFP

Alle getuigen onderstrepen de chaotische en wetteloze aard van de repressie. Het regime lijkt te zijn overvallen door de protesten en gaat lukraak tekeer tegen de betogers. Ze worden zonder arrestatiebevel of aanklacht in overvolle gevangenissen gegooid, krijgen geen advocaat en worden gedwongen, soms onder marteling, om valse bekentenissen af te leggen. Vervolgens worden deze gebruikt in showprocessen waarin de Islamitische Republiek opnieuw zijn eigen wetten schendt.

De willekeur begint met het moment van arrestatie. Zo beschrijft een vrouw in Teheran hoe er ineens een vrouw in chador (islamitisch gewaad) voor de deur van haar moeder verscheen. „Zonder uitleg zei ze dat ik een auto in moest stappen”, schrijft de vrouw in een reactie op vragen van NRC. „Toen ik vroeg wie ze was, kwamen er drie mannen bij die me de auto in duwden. Ze hadden geen arrestatiebevel bij zich. Ik schreeuwde om mijn moeder en zus, maar die konden niets doen.”

Eenmaal in de auto vertelden de mannen dat ze voor de geheime dienst werkten. Ze pakten haar telefoon af, blinddoekten haar en namen haar mee ter ondervraging. „Ze lieten me mijn tweets zien en vroegen of die van mij waren. Ik was bang en ontkende, maar toen deden ze mijn telefoon open en bevestigden dat de tweets van mij waren.” De vrouw verdween een maand de gevangenis in, schrijft ze.

Een andere betoger, een man van in de dertig in Teheran, beschrijft hoe hij eind september op weg was naar een demonstratie toen een agent in burger wilde zien wat er in zijn rugzak zat. Toen de agent handschoenen vond die demonstranten gebruiken om busjes traangas te kunnen oppakken en teruggooien, drukte hij de man tegen de grond. Daarop verschenen mannen op brommertjes, eveneens in burger. „Eén van hen stapte af, hield zijn wapen tegen mijn voorhoofd en schreeuwde: zal ik je door je motherfucking hoofd schieten?”, schrijft de man. Hij werd naar een busje gebracht en zag hoe agenten een geblinddoekte en geboeide demonstrant in elkaar sloegen. „Het was alsof ze voetbal met hem speelden.”

Het regime schiet betogers niet alleen dood, maar gebruikt ook zoveel geweld tijdens arrestaties dat dit soms tot de dood leidt. Zo vertelt de vriendin van een ex-gevangene aan de telefoon hoe haar vriend tijdens een demonstratie in een voorstad van Teheran door zes mannen in elkaar geslagen werd. „Ze droegen burgerkleding en stonden tussen de betogers in, dus hij kon geen kant op. Ze sloegen hem op zijn hoofd en in het gezicht. Toen hij zijn handen voor zijn gezicht hield, bonden ze die vast en gingen ze door met slaan.”

Detentiecentrum

In het arrestantenbusje verloor de jonge man zoveel bloed dat hij bijna bewusteloos raakte, vertelt zijn vriendin. „De andere arrestanten moesten hem wakker houden.” In het detentiecentrum ging het slaan maar door, totdat het leek alsof de man zou doodbloeden en hij naar een militair ziekenhuis werd gebracht. „Daar deden ze hem wat verband om, maar hij is niet onderzocht”, zegt de vriendin. „Ze stuurden hem meteen door naar de gevangenis.”

Het regime komt ruimte tekort om iedereen op te sluiten, vertellen de ex-gevangenen. Zo bracht de man met de rugzak met daarin de handschoenen zijn eerste nacht in detentie naar eigen zeggen door in een sporthal met honderden anderen. „Ik heb daar alle soorten mensen gezien, van 11 jaar tot 75 jaar oud”, schrijft hij. Ook de tot bloedens toe geslagen man belandde in een overvolle cel. „Het was chaos in de gevangenis”, zegt zijn vriendin. „Er waren zoveel gevangenen dat er vaak geen plek was om te slapen.”

Geen van de ex-gevangenen kreeg tijdens hun detentie toegang tot een advocaat, zeggen ze, maar allemaal werden ze ondervraagd. „De man die me ondervroeg had een lange baard en een bril”, schrijft de man met de rugzak in zijn reactie op vragen van NRC. „Hij gebruikte zinnen als ‘ik kan met je doen wat ik wil, je kunt maar beter meewerken’.”

De man met de rugzak besloot mee te werken en stelde een verklaring op voor zijn ondervrager. Hij schreef dat de Islamitische Republiek de juiste bestuursvorm is in Iran. „We weten allebei dat ik loog”, aldus de man. „Maar onder dit regime doet de waarheid er niet toe.”

Hij werd vrijgesproken, maar zat, zo schrijft hij, nadien nog dertien dagen vast omdat zijn dossier was kwijtgeraakt. Twee andere getuigen zeggen te zijn vrijgekomen op borgtocht en wachten nu hun proces af. De tot bloedens toe geslagen man werd na twee maanden plotseling vrijgelaten, zegt zijn vriendin. „We weten niet waarom. Het is totale willekeur.”

Meer dan tien mannen martelden me tegelijkertijd. Ze sloegen me met hun vuisten en met stokken

Een ex-gevangene

Drie van de vier ex-gevangenen verklaren zelf niet te zijn gemarteld, maar ze hoorden of zagen wel hoe anderen gemarteld werden. „Iedere nacht was er het geluid van gehuil en gekrijs”, schrijft de vrouw die uit haar moeders huis werd meegenomen. „En er was psychische marteling. Wie van een ondervraging terugkwam, moest urenlang huilen.”

De vierde ex-gevangene, de man van in de vijftig, zegt wel zelf te zijn gemarteld. „Meer dan tien mannen martelden me tegelijkertijd. Ze sloegen me met hun vuisten en met stokken”, zegt hij aan de telefoon. „In mijn cel zaten mensen die neergestoken waren, gebroken armen en benen hadden, of elektroshocks toegediend hadden gekregen, met name rond hun kruis.” De martelingen verliepen des te wreder en chaotischer, zegt de man, omdat het regime vanwege een tekort aan gevangenispersoneel loyalisten van straat plukte en die op de gevangenen losliet. „Zij waren niet getraind. Het waren gewoon hooligans.”

Het regime zet marteling in om valse bekentenissen af te dwingen, zegt de man. Dit lijkt ook te zijn gebeurd met Mohammad Mehdi Karami. De 21-jarige karatekampioen zou zijn familie verteld hebben dat hij tijdens ondervragingen bewusteloos geslagen is en bedreigd is met verkrachting, aldus de BBC. Op de zwaar bewerkte videobeelden van zijn proces is te zien hoe Karami duidelijk overstuur is wanneer hij ‘bekent’ de basiji met een steen in het gezicht te hebben geslagen.

De Iraanse motorpolitie verzamelt zich voorafgaand aan een demonstratie in Teheran, september 2022. Foto AFP

Tegen Aghasi zei Karami dat hij de man alleen geschopt en geslagen had, vertelt de advocaat. Aghasi zegt geen bewijs te hebben dat Karami gemarteld is, maar hij ziet genoeg andere redenen waarom diens proces onrechtmatig was. Zo kreeg Karami volgens hem geen toegang tot een advocaat tijdens zijn voorarrest en mocht hij niet zijn eigen advocaat kiezen voor zijn proces. De advocaat die het regime hem vervolgens toewees, deed volgens Aghasi geen enkele moeite hem te verdedigen. „Hij zei alleen maar iets als: kijk, mijn cliënt heeft eerlijk bekend, gun hem toch wat strafvermindering”, zegt Aghasi. „Binnen een halfuur was zijn proces voorbij.”

Ook de snelheid waarmee het doodvonnis is uitgevoerd, is volgens Aghasi illegaal. Normaal gesproken zit er tussen vonnis en executie meer dan een jaar tijd, want het hooggerechtshof moet het vonnis goedkeuren en zelfs daarna kan de veroordeelde nog in hoger beroep. Maar Karami werd dat recht ontzegd. „Helaas ontbreekt het onze rechtspraak aan onafhankelijkheid”, zegt Aghasi. „Wanneer er protesten zijn, volgen rechtbanken de regels niet en straffen ze sneller. Dit is bedoeld om de mensen angst aan te jagen.”

Tot op zekere hoogte heeft die strategie effect, blijkt uit de verhalen van de ex-gevangenen. Zo tekende de man met de rugzak een document waarin hij beloofde niet meer te zullen protesteren. Hij had later een psychiater nodig om te ontkomen aan zijn gevoelens van angst en vernedering, schrijft hij. Ook de tot bloedens toe geslagen man is niet meer gaan demonstreren, vertelt zijn vriendin. Omdat hij eerder heeft vastgezeten, riskeert hij een veel hogere gevangenisstraf als hij opnieuw wordt gearresteerd. „Hij staat voor een dilemma: het is moeilijk om stil te blijven, maar hij vraagt zich af hoe hoog de prijs is die hij kan betalen.”

Maar op de lange termijn schiet de Islamitische Republiek zich juist in de voet, zegt de vriendin. „Voor iedere persoon die ze oppakken, martelen of doden, zal vroeg of laat een hele familie in opstand komen.” Ook de vijftiger die gemarteld zegt te zijn, denkt dat de relatieve stilte in Iran slechts opmaat is tot de volgende storm. „Mensen protesteren nu in hun woonkamers en zingen vanuit hun ramen”, zegt hij aan de telefoon. „De repressie wakkert hun woede almaar verder aan, totdat die woede weer tot uitbarsting komt.”

De vijftiger moet deze maand voor de rechtbank komen. Er hangt hem een celstraf van twaalf jaar boven het hoofd. „Dat klinkt als lang voor een oudje als ik”, grapt hij. „Maar ik houd hoop, want iets zegt me dat de Islamitische Republiek het niet langer dan vijf jaar uithoudt.”

Een versie van
dit artikel
verscheen ook in

de krant
van 25 februari 2023

Uitstoot hier, effecten elders – zijn landen verplicht rekening te houden met de rest van de wereld?

admin
November 24, 2024
0

In Den Haag kan het mondiale klimaatbeleid de komende tijd een impuls krijgen die het sinds het Klimaatakkoord van Parijs (2015) niet meer heeft gehad. Twee weken lang luisteren de rechters van het Internationaal Gerechtshof (ICJ) naar tientallen vertegenwoordigers van landen en internationale organisaties, met als doel een oordeel te vellen over de verplichtingen van staten om gevaarlijke klimaatverandering te voorkomen.

1. Wat staat er in deze zaak op het spel?

Op initiatief van Vanuatu, een kleine eilandengroep in de Stille Oceaan ten oosten van Australië, buigen de rechters zich over twee fundamentele vragen. De belangrijkste luidt, simpel gezegd: welke verplichtingen hebben staten volgens het internationaal recht om het klimaatsysteem en het milieu te beschermen, ten behoeve van (andere) staten en toekomstige generaties?

De tweede vraag gaat over de juridische consequenties van eventuele verplichtingen voor landen die ernstige schade hebben veroorzaakt, door de uitstoot van broeikasgassen en door het nalaten die uitstoot te reduceren. Daarbij gaat het speciaal over de gevolgen van de opwarming voor kwetsbare landen, zoals kleine eilandstaatjes. Er is ook expliciet gevraagd naar verplichtingen van landen jegens bevolkingsgroepen en individuen, nu en in de toekomst.

Het antwoord van het ICJ is een advies, het heeft geen bindende werking. Maar volgens de meeste rechtsgeleerden zal een uitspraak van het hoogste juridische orgaan van de Verenigde Naties doorwerken in landen, in onderhandelingen over mondiaal klimaatbeleid, en in de vele rechtszaken van individuen en organisaties die schade lijden door de opwarming van de planeet.

Voor Vanuatu, dat nauwelijks een meter boven de zeespiegel uitkomt en zich heel moeilijk kan beschermen tegen de stijging ervan, is dit van existentieel belang. Het eilandstaatje heeft nauwelijks bijgedragen aan de opwarming, maar voelt wel als een van de eerste landen de verregaande gevolgen.

2. Waarom buigt het Internationaal Gerechtshof zich nu over deze kwestie?

In 2019 begon een groep rechtenstudenten van de University of the South Pacific een campagne om „het grootste mondiale probleem, klimaatverandering, voor het hoogste rechtsorgaan van de wereld te brengen”. De regering van Vanuatu sloot zich aan bij dit initiatief en diende in 2021 een resolutie in bij de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties waarin om een antwoord van het ICJ op de twee bovengenoemde kwesties werd gevraagd.

Vanuatu wist steun voor de resolutie te krijgen van uiteindelijk 132 landen. Daarnaast spraken wereldwijd zo’n 1.500 organisaties zich uit voor de rechtszaak. Volgens internationaal jurist Margaretha Wewerinke-Singh, hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam en de Universiteit van Fiji, toont de enorme steun voor de zaak „de collectieve wens om [klimaatverandering] aan te pakken in overeenstemming met de vastgestelde juridische normen en principes van rechtvaardigheid”. Daarnaast laat het zien dat er grote behoefte is aan meer juridische onderbouwing van internationaal klimaatbeleid.

Op 29 maart vorig jaar werd de resolutie unaniem aangenomen door de Algemene Vergadering van de VN en is het hof begonnen met de voorbereiding. De belangstelling voor de hoorzittingen, die maandag beginnen, blijkt heel groot. Maar liefst 98 landen en twaalf internationale organisaties kunnen hun verhaal doen gedurende tien zittingsdagen. Op de laatste twee dagen is tijd gereserveerd voor organisaties uiteenlopend van het Pacific Islands Forum Fisheries Agency tot de organisatie van olie-exporterende landen (OPEC) en de Wereldgezondheidsorganisatie.

Vanuatu hoopt dat de rechters van het ICJ in de loop van volgend jaar met hun oordeel komen.

3. Wat kan de uitspraak betekenen voor de verantwoordelijkheid voor klimaatschade?

Volgens Wewerinke-Singh, die deel uitmaakt van het adviesteam van Vanuatu, kan de uitspraak „een keerpunt in de mondiale strijd voor klimaatrechtvaardigheid” zijn.

Joie Chowdhury, advocaat bij het Amerikaanse Center for International Environmental Law (CIEL), zegt dat de uitspraak, „een steviger basis” kan leggen „onder multilaterale oplossingen” (lees: de druk opvoeren bij klimaatonderhandelingen). In een webinar zei zij deze zomer dat hiermee „landen in het mondiale Zuiden, kleine eilandstaten en kwetsbare ontwikkelingslanden extra juridische instrumenten krijgen om hun onderhandelingspositie te versterken”.

Hoogleraar internationaal recht André Nollkaemper noemde vorige week in NRC een oordeel „heel belangrijk”. Landen hebben weliswaar allerlei beloftes gedaan om de uitstoot van broeikasgassen te reduceren, en ze geven vaak ook financiële steun aan kwetsbare landen, maar in feite ontbreekt een internationaal rechterlijke onderbouwing.

4. Welke politieke gevolgen kan de uitspraak hebben?

Volgens Nollkaemper kan het bijna niet anders dan dat de rechters zullen concluderen dat landen alles in het werk moeten stellen om schade in andere landen te voorkomen. En dat landen die in het verleden veel broeikasgassen hebben uitgestoten en dat nog steeds doen – dat wil zeggen: rijke, geïndustrialiseerde landen – „verplicht zijn bij te dragen aan rechtsherstel” en aan het herstellen van de schade die andere landen lijden – in de praktijk: vooral ontwikkelingslanden.

Voor kleine eilandstaten gaat het bij de vragen die in Den Haag voorliggen uiteindelijk om hun voortbestaan. Vanuatu’s minister van Klimaatverandering, Ralph Regenvanu, hoopt dat het vonnis de stemmen van de meest kwetsbare groepen zal versterken. Op de speciale website van Vanuatu over de zaak staat: „Zonder snelle en verstrekkende maatregelen zullen laaggelegen atolstaten zoals Vanuatu naar verwachting halverwege de eeuw onbewoonbaar worden, waardoor het voortbestaan van hun cultuur, hun staat en hun soevereiniteit in gevaar komt.”

‘Ik dacht dat ze seks wilde’, is geen excuus meer in Zuid-Afrika, dat een ‘pandemie’ van seksueel geweld kent

admin
November 24, 2024
0

Een jonge vrouw gehuld in een sober roze shirt en met een kort kapsel, steekt haar stevig gespalkte onderarm uit. S. zit op haar kamer in een opvang voor mishandelde vrouwen van de Nationale Opvang Beweging (NSMSA) in de Zuid-Afrikaanse provincie Gauteng. „Doet het nog pijn?”, vraagt Lisha Stevens, het hoofd van NSMSA aan de 27-jarige vrouw uit Soweto. „Bij sommige bewegingen wel, bijvoorbeeld als ik mijn baby optil”, vertrouwt S. haar toe.

Twee maanden geleden is ze door haar vriend met een ijzeren staaf geslagen, waardoor haar ellepijp is gebroken. Haar vriend misbruikte S. stelselmatig. Maar de laatste keer was de afranseling door haar partner, een evenementenopbouwer die met een alcoholverslaving kampt, wreder dan ooit tevoren, vertelt ze. „Hij heeft me ontzettend hard geslagen, eerst met een stoel en daarna met die ijzeren staaf. Toen heeft hij me zo lang gewurgd dat ik bijna bewusteloos raakte. Ik dacht dat hij me zou vermoorden,” zegt S. Haar naam wordt hier uit veiligheidsoverwegingen niet genoemd.

Sinds ze uit het ziekenhuis is ontslagen, zit ze samen met haar acht maanden oude zoontje ondergedoken in deze opvang in een buitenwijk van Soweto, met zo’n 1,3 miljoen inwoners de grootste township van Zuid-Afrika. Alleen haar zus, die haar hier naartoe gebracht heeft, weet dat ze hier woont.

Straffeloosheid

Deze maandag is het Internationale dag voor de beëindiging van geweld tegen vrouwen, de aftrap van een campagne, die belangrijk is voor zowel de regering als maatschappelijke organisaties om de acceptatie van seksueel geweld te doorbreken.

Zuid-Afrika kent een van de hoogste cijfers van seksueel geweld tegen vrouwen ter wereld. Verkrachting, huiselijk geweld en femicide zijn een plaag voor de samenleving, waar ook president Cyril Ramaphosa aan refereerde in zijn laatste State of the Union, zijn belangrijkste jaarlijkse toespraak. Het staatshoofd noemde daarin seksueel geweld in Zuid-Afrika een „pandemie” en beloofde 20 miljard rand (omgerekend zo’n 1 miljard euro) voor de bestrijding ervan.

Eerdere pogingen om via overheidsbeleid iets aan het seksueel geweld te doen – zoals een nationaal plan in 2020 – zijn nog niet succesvol gebleken.

S. met haar zoontje in de gemeenschappelijke ruimte van een opvang voor mishandelde vrouwen in Gauteng.

Eén op de zestien vrouwen heeft in 2022 fysiek en seksueel geweld ondervonden, zo blijkt uit een vorige week verschenen studie van onderzoeksinstituut Human Sciences Research Council (HSRC). 36 procent van de volwassen vrouwen in Zuid-Afrika is op enig moment in hun leven slachtoffer geweest van fysiek en seksueel geweld. Bijna een kwart van de vrouwen is in hun leven fysiek mishandeld door hun partner.

Bovendien ontkomen daders van seksuele misdrijven in verreweg de meeste gevallen aan een veroordeling. De politie registreerde tussen 2022 en 2023 meer dan 43.000 verkrachtingszaken. In diezelfde twaalf maanden werden slechts 519 verdachten voor verkrachting veroordeeld.

Baanbrekende uitspraak

Maar er gloort een sprankje hoop. ‘The Embrace Project’, een maatschappelijke organisatie die seksueel geweld bestrijdt, heeft samen met een slachtoffer van seksueel geweld een belangrijke rechtszaak gewonnen. Eind september van dit jaar oordeelde het hooggerechtshof van Johannesburg dat verdachten „subjectieve instemming” niet meer als geldige verdediging kunnen gebruiken, omdat dit in strijd is met de grondwet. Volgens het hof schendt dit het recht van het slachtoffer op onder andere gelijkheid, menselijke waardigheid, privacy en lichamelijke integriteit.

„Dit betekent dat de verdachte in een verkrachtingszaak moet bewijzen dat de vrouw instemde met seks om zich vrij te pleiten en niet langer simpelweg kan zeggen: ‘ik dacht dat ze seks wilde’,” verduidelijkt Lee-Anne Germanos Manuel, jurist en mede-oprichter van The Embrace Project.

Voordat het zover is, moet het Constitutionele Hof, de hoogste rechtbank in Zuid-Afrika, er nog over beslissen. Indien dat hof de uitspraak van het hooggerechtshof in stand houdt, zal dat enorme impact hebben, verwacht Germanos Manuel. „De verdediging van ‘subjectieve instemming’ door verdachten is één van de belangrijkste redenen waarom het ons justitieapparaat nauwelijks lukt om daders te veroordelen.”

„Kijk naar de zaak van het slachtoffer dat samen met ons deze zaak heeft aangespannen. De rechter heeft vastgesteld dat er geen instemming was voor seks en geloofde niet dat de verdachte daadwerkelijk dacht dat het slachtoffer instemming had gegeven. Toch heeft de rechter hem vrijgesproken, omdat er onvoldoende bewijs was om de claim van de verdachte te weerleggen.”

Genormaliseerd

Vlak na de uitspraak snijdt de populaire televisiesoap Skeem Saam het onderwerp van seksuele instemming aan. Een rechtbank veroordeelt een van de hoofdpersonages, Toby, voor de verkrachting van een vrouw, met wie hij eerst innig gezoend heeft. Hij zegt dat hij instemming had voor de seks, zij ontkent.

Veel Zuid-Afrikanen groeien op in een gezin waar de vader zijn vrouw mishandelt en denken dus dat het zo hoort

Lisha Stevens
Opvang Beweging

De uitzending veroorzaakte een storm van reacties op sociale media. Sommige berichten juichen de keuze van de Skeem Saam-makers toe, maar de meerderheid – nagenoeg allemaal mannen – reageert als door een wesp gestoken. Opmerkingen als „ze wilde juist dat hij haar verkrachtte”, „als een vrouw een valse verkrachtingsbeschuldiging doet, is de man nu de klos” en „vrouwen zullen mannen massaal afpersen” gonsden rond op X.

Lisha Stevens, provinciaal hoofd van de Nationale Opvangbeweging in Gauteng, inspecteert de spalk aan de onderarm van S.

Een groot probleem volgens onderzoeksinstituut HSRC is de houding van mannen. Zo zou 85 procent vinden dat vrouwen te gemakkelijk een aanklacht van mishandeling door een man kunnen indienen. Bijna 10 procent van de mannen schuift de schuld op de vrouw af wanneer een man haar verkracht.

Doordat seksueel geweld volledig genormaliseerd is in de Zuid-Afrikaanse samenleving is het moeilijk te bestrijden, legt Lisha Stevens van NSMSA uit. „In deze cultuur wordt het van mannen verwacht dat ze dominant zijn. Veel Zuid-Afrikanen groeien op in een gezin waar de vader zijn vrouw mishandelt en denken dus dat het zo hoort.”

Kennisplatform Safer Spaces plaatst dit macho-gedrag in de sociale context. Hoge werkloosheid en inkomensongelijkheid zouden toxische mannelijkheid versterken. Daarnaast liet de gewelddadige geschiedenis van kolonialisme en het apartheidsverleden veel huishoudens achter zonder vaderfiguren, waardoor het risico op agressie en emotionele instabiliteit groter werd. Ook onderwijs, media en sociale druk versterken traditionele rolpatronen, aldus het platform.

Volgens Stevens praten familieleden vaak op het slachtoffer in om geen aangifte te doen en bij haar gewelddadige partner te blijven. „Daarnaast zijn veel slachtoffers van huiselijk geweld financieel afhankelijk van de dader, wat deze enorme macht geeft.”

Laksheid politie

Stevens zie hoe de aanpak van daders en bescherming van slachtoffers ook bij de politie ondermaats is. Onderzoek van het Civiele Secretariaat voor de Politiedienst (CSPS) onderschrijft dit probleem. Het overheidsorgaan, dat toezicht houdt op de politie, rapporteerde vorige maand aan het parlement dat in 2023 geen enkel politiebureau in het land voldoet aan de standaarden die in de Wet op huiselijk geweld zijn beschreven. Agenten weigeren onder andere aanklachten te registreren, zijn laks in de uitvoering van gebiedsverboden en lopen hopeloos achter met de afhandeling van zaken. Bovendien stelt CSPS vast dat agenten vaak zelf overtreders zijn. In de onderzoeksperiode van vijf maanden werden 232 agenten beschuldigd van huiselijk geweld.

We verzuipen in plastic. Durft de wereld te zeggen: genoeg is genoeg?

admin
November 22, 2024
0

Het is teruggevonden in moedermelk, in honingbijen, in hondentestikels, in appels, in het diepste van de oceaan, in wolken en in versgevallen sneeuw op Antartica. Plastic is een wondermiddel en een vloek. Na de biodiversiteitstop en de klimaattop start maandag een laatste belangrijke milieutop, een die het slotakkoord moet worden van onderhandelingen die sinds 2022 lopen. Op een VN-top in Zuid-Korea willen landen een juridisch bindend akkoord sluiten tegen plastic vervuiling.

Boven die onderhandelingen hangt één belangrijke vraag. Gaan landen afspreken dat ze minder plastic zullen produceren? Studies laten zien dat plasticvervuiling fundamenteel aanpakken niet kan zonder de losgeslagen productie ervan in te perken. Maar het politieke klimaat is er niet naar, en voorstander Verenigde Staten nam afgelopen week toch nog afstand van zo’n productieplafond.

Plastic is niet nieuw, maar de explosie van plastic om ons heen wel. Sinds 1950 is de productie ervan meer dan vertweehonderdvoudigd. De productie groeit bovendien steeds harder. Vooral in China, maar ook in andere Aziatische landen en de Verenigde Staten verrezen de afgelopen jaren nieuwe fabriekskolossen die de plastic productie verder omhoogstuwen.

Met die productie kwam ook meer vervuiling. De uitstoot van microplastics in het milieu wordt momenteel geschat op tussen de 10 en 40 miljoen ton per jaar, een hoeveelheid die tegen 2040 zou kunnen zijn verdubbeld, staat in een studie gepubliceerd in Science. Microplastics zijn in ons water gevonden, in ons eten – zoals zout, suiker, honing, bier en thee – in ons bloed en organen. Wetenschappers zien steeds meer aanwijzingen voor negatieve gezondheidseffecten.

Tegen 2050 ‚zwemmen’ er mogelijk meer stukken plastic in de zee dan vissen, berekenden onderzoekers

Duidelijk is dat het zeeleven al lijdt onder plastic. Zo werd in de buik van één aangespoelde walvis in Spanje 29 kilo plastic gevonden: tassen, netten, zelfs een jerrycan. Vermoedelijk was al dat plastic het dier fataal geworden. Tegen 2050 ‘zwemmen’ er mogelijk meer stukken plastic in zee dan vissen, berekenden onderzoekers. Om te illustreren hoe hard het gaat: bij tellingen van The Ocean Cleanup in de Stille Oceaan bleek dat het aantal gevonden plastics in slechts een kleine zeven jaar tijd was vervijfvoudigd.

Het plasticprobleem valt niet te ontkennen, en daarom startten 175 landen in 2022 onderhandelingen met de bedoeling eind dit jaar tot een akkoord te komen. Het zou een juridisch bindend instrument moeten worden tegen plastic vervuiling. Dat pakket maatregelen zou moeten gelden voor de „hele levenscyclus” van plastics; dit werd expres zo geformuleerd zodat het de deur openzet om ook de productie van plastic aan te pakken.

EU voortrekkersrol

Bij het pleiten voor een productieplafond pakt de Europese Unie een voortrekkersrol. Maar hoeveel heeft het continent eigenlijk nog te zeggen over plastic productie? Het marktaandeel van plasticfabrieken in Europa nam af van 28 procent in 2006 naar 12 procent vorig jaar. Plastic uit Azië en de VS, gemaakt met goedkoop schaliegas of (Russische) olie, zorgt er al jaren voor dat de Europese plasticproducenten worden weggeconcurreerd. De Europese productie daalde alleen al vorig jaar met 8 procent. Onbedoeld is die Europese productiebeperking er dus al.

De EU vindt daarnaast niet alleen plastic producerende grootmachten zoals de VS en China tegenover zich. Ook oliebedrijven lobbyen actief tegen regels die de productie van plastic moeten beteugelen. „Een productieplafond gaat ons niet helpen wat betreft vervuiling en het milieu”, aldus Karen McKee, topvrouw bij oliegigant ExxonMobil tegen zakenkrant Financial Times in aanloop naar de top.

Oliereuzen zoals Saudi-Aramco, ExxonMobil en Shell investeerden samen vierhonderd miljard dollar in plasticfabrieken, zo berekende Forbes in 2020. „Soms vergeten we dat plastic gemaakt is van olie en gas”, zegt McCauley. „Nu er meer energie uit hernieuwbare bronnen komt vanwege de strijd tegen klimaatverandering, zetten olie- en gasbedrijven in op het opvoeren van de plasticproductie als plan B.”

Plastic wordt gezien als de grootste toekomstige groeimotor van de vraag naar olie. De vraag naar brandstof gaat door de opkomst van elektrische auto’s mogelijk pieken. Plastic is een levensverzekering voor fossiel.

Bij de vorige onderhandelingssessie in Canada in april waren er 196 lobbyisten van de fossiele en chemische industrie aanwezig. Meer dan de mensen die aanwezig waren namens delegaties van de Europese Unie.

Lang niet alle industrie is overigens tegenstander van een productieplafond. Bedrijven die plastic verwerken, zoals Coca-Cola en Unilever, hebben hier gezamenlijk juist voor gepleit. Een productieplafond zou goed zijn voor de recyclingindustrie, aldus een topman van Unilever tegen de Britse zakenkrant Financial Times.

Frappant genoeg is het ook de olie-industrie die recycling zegt te steunen, sterker nog: volgens critici hebben oliebedrijven de potentie van recycling jarenlang schromelijk overdreven. „Oliebedrijven houden ervan met de mythe van recycling te schermen als manier om het probleem van plastic vervuiling aan te pakken”, zegt McCauley. „Maar ze zitten ook weer niet te wachten op stevige afspraken over gerecycled plastic, want dat zorgt voor minder vraag naar fossiel plastic.”

Alleen al in Nederland gingen dit jaar vijf plasticrecyclers failliet

Recycling is in werkelijkheid weerbarstig. Wereldwijd wordt ongeveer 9 procent van het plastic gerecycled. In Europa wordt steeds mínder plastic gerecycled. En alleen al in Nederland gingen dit jaar vijf plasticrecyclers failliet.

Recyclers kunnen momenteel niet op tegen de lage prijzen van nieuw plastic, en het gemak ervan in het productieproces. Bedrijven die huisafval ophalen, schoonmaken, sorteren, en omsmelten naar gerecyclede plastic korrels, moeten concurreren met een totaal andere markt van goedkope fossiele plastics uit gigantische fabrieken in Azië en de VS. En de duurzame ambities van voedingsgiganten en verpakkingsbedrijven blijken niet groot genoeg om ook vast te houden aan gerecycled plastic als dat duurder is.

De problemen in de plastic-recyclingindustrie lijken sterk op die in de kledingindustrie. Tweederde van de nieuw verkochte kleding bestaat tegenwoordig (geheel of gedeeltelijk) uit plastic (denk aan namen als polyester, elastaan of acryl). Ook textielrecyclers (die van oude kleding nieuwe willen maken) kunnen niet op tegen fossiele goedkope materialen.

Mogelijk toch afspraken

Hoe groot de noodzaak volgens voorstanders ook, het lijkt politiek gezien volgende week niet uit te draaien op een juridisch afdwingbaar productieplafond. Over andere onderwerpen lijken de standpunten van landen minder ver uiteen te liggen. Zo zijn er plannen om afspraken te maken over beter beheer van plastic afval, meer recycling en mogelijk beter ontwerp van producten (waardoor recycling makkelijker is). Ook zouden er mogelijk afspraken gemaakt kunnen worden om vervuiling in oceanen door plastic vistouw te beperken.

De top in Zuid-Korea (trouwens zelf ook een grote plasticproducent) trekt veel minder aandacht – en regeringsleiders – dan de klimaattop van afgelopen weken. Wordt het plastic probleem misschien nog onderschat?

„Absoluut”, vindt McCauley. „Maar als er geen akkoord komt, accepteren we een toekomst waar mensen onnodig ziek worden door plastic vervuiling, een wereld waarin oceanen een plastic soep worden. Dit is een once in a lifetime kans en die mogen we niet verspillen.”

Luister naar