Gesloten media, verdwenen activisten – in Guinee voelt niemand zich veilig

Agronoom Onesmus Mongare (30) wroet met zijn vingers in de rottende massa maden en afval. Dit is zijn goud: organische mest gemaakt met hulp van de zwarte soldatenvlieg, als alternatief voor kunstmest en pesticiden. „Kenianen weten niet meer wat ze eten. Boeren spuiten met zoveel vergif als ze maar willen, als het maar geld opbrengt”, zegt hij tussen de groene heuvels net iets buiten de hoofdstad Nairobi. Landbouw is business geworden in Kenia. „Hoe kun je liefde voor je gewassen opbrengen als je alleen maar landbouw bedrijft uit commercieel oogpunt?”

Biologische landbouw draagt nog niet één procent bij aan de Keniaanse voedselproductie, maar de sector groeit. Want kunstmest, hoewel stevig gesubsidieerd, wordt duurder. En 63 procent van het akkerland is volgens het ministerie van Landbouw verzuurd geraakt door overmatig gebruik van kunstmest en pesticiden. Dat heeft weer tot achteruitgang van het land geleid, minder voedingsstoffen in e grond, en erosie.

Kenianen zijn de afgelopen jaren niet goed omgegaan met hun akkers en het milieu. Ze kapten bossen, vervuilden rivieren en gebruiken overmatig veel kunstmest. Mongare: „Onze voorouders deden al aan biologische landbouw, maar de boeren van tegenwoordig hebben het idee ingeprent gekregen dat alleen het gebruik van chemicaliën een goede opbrengst garandeert.”

In de biologische landbouw worden compost en dierlijk afval gebruikt als mest en als biologische bestrijdingsmiddelen om gewassen te beschermen tegen plagen en ziekten. Gewassen worden verbouwd en vee grootgebracht zonder gebruik van synthetische meststoffen, pesticiden, genetisch gemodificeerde organismen en antibiotica. Zo behouden de bodem, het water en de lucht hun kwaliteit. De organische landbouw maakt gebruik van materialen die ter plaatse beschikbaar zijn, wat de kosten voor de boer laag maakt. „De mest die we maken met behulp van de larven van de zwarte soldatenvlieg is drie keer zo goedkoop als de chemische mest die in de winkel haalt”, zegt Onemus Mongare trots.

Eetgewoontes

Boeren produceerden vroeger vooral voor hun eigen gebruik, en ze benutten de plantenresten als bemesting. „De grote omslag kwam begin deze eeuw, toen de regering de import van kunstmest en pesticiden goedkoper maakte. Dat luidde de grote verandering in de landbouwsector in”, legt Mongare uit. In 2008 begon de regering kunstmest te subsidiëren. „Ook kwam er een middenklasse op met andere eetgewoontes. Vroeger aten we alleen brood bij speciale gelegenheden, nu begint iedere dag ermee. We willen melk uit kartonnen pakjes en kip van KFC, Kentucky Fried Chicken. Vroeger, toen we nog cassave en andere wortelgewassen aten, waren we sterker en hadden we meer weerstand.”

Vroeger aten we alleen brood bij speciale gelegenheden, nu begint iedere dag ermee

Afrika worstelt om zichzelf te kunnen voeden. Het continent heeft twee derde van ’s onbewerkte landbouwland, maar het geeft jaarlijks ongeveer 60 miljard dollar uit aan de import van voedsel, volgens de Afrikaanse Ontwikkelingsbank. Die uitgaven zullen naar verwachting stijgen tot 110 miljard in 2025, door toegenomen vraag en veranderende consumptiegewoonten. Voor de kleine en vaak arme boeren, die het overgrote deel van het voedsel produceren, is een schonere en goedkopere methode dus relevant. Landbouw draagt meer dan een kwart bij aan het bruto binnenlands product van Kenia. De economie van het land had vorig jaar een geschatte omvang van ruim 300 miljard dollar.

Rottend afval

Het Keniaanse ministerie van Landbouw registreert een daling in de productie van maïs en in de belangrijke export van tuinbouwproducten en thee. Het meeste voedsel in Afrika komt van kleine boeren, niet van grootschalige plantages. Volgens Jamer Kagwe, een organische boer, worden die kleine producenten onder druk gezet om toch vooral kunstmest te gebruiken. „In de ogen van velen is een akker een voedselproductiebedrijf geworden. Daardoor zijn we de spirituele band met het land kwijtgeraakt.”

De zoete geur van rottend afval verwelkomt de bezoeker op het stukje land van Kagwe in Naivasha, een stadje negentig kilometer ten noorden van Nairobi. Het hergebruik van groen afval is een belangrijk milieuvriendelijk aspect van organisch boeren. Kagwe maakt mest voor de verkoop en voor gebruik op zijn eigen akker. Zijn zoon rijdt met een tuktuk door de straten van de stad om het afval in te zamelen, een kromgebogen vrouw haalt plastic en metalen uit dat huisvuil. Volgens James Kagwe is het grootste deel van het huishoudelijk afval organisch. „Dat kunnen we hergebruiken”, zegt hij.

Op zijn akker buiten de stad bouwt hij van schoenen, nephaar, flessen en andere afvalproducten een huis. Daarnaast kweekt hij met de verworven mest zestig gewassen, die elkaar en de grond beschermen, zoals vruchten, pompoenen, cassave en zoete aardappelen, alle inheems. „Zo deden mijn voorouders het ook.”

Hij streelt de vochtige aarde. „Je voelt dat ze gezond is, ze leeft en ruikt goed”, zegt hij tevreden. Zijn met organisch afval bewerkte land ziet er junglegroen uit, op de met kunstmest bewerkte akker van zijn buurman staan alleen verpieterde maïsplanten. Kagwe, schamper: „Zijn land raakte uitgeput, door almaar maïs te verbouwen en overdadig veel kunstmest.”

James Kagwe heeft een boodschap en klinkt als een priester; biologische landbouwers zoals hij zijn vaak vol idealisme. Nadat de kolonialen commerciële, grootschalige landbouw in Kenia hadden geïntroduceerd, verwaterde de band met de voorvaderlijke grond. Inheemse gewassen als yam en cassave maakten plaats voor maïs en tarwe. James Kagwe verlangt terug naar dat verleden: „We moeten terug naar de natuur. Dat is wijsheid. En dat is meer dan de kennis waarmee grote voedselbedrijven ons kunstmest en pesticide proberen aan te praten”.

Wie vertelt de boeren over de gevaren van pesticiden voor hun eigen gezondheid en die van de aarde?

Monsanto

Honderd kilometer noordelijker, in het district Nyandarua, heeft publicist en milieuactivist Betty Guchu een winkel voor organische bestrijdingsmiddelen. „Wat een boer met z’n land verdienen kan, heeft tegenwoordig prioriteit voor hem”, klaagt ze. In haar woongebied komt ze meer vertegenwoordigers tegen van Sygenta, producent van pesticiden, dan van het ministerie van Landbouw, dat schone landbouw in zijn vaandel heeft staan. „Vertegenwoordigers van bedrijven als Sygenta en Monsanto, ’s werelds grootse producent van zaden, laten boeren in de val lopen. Ze geven die boeren krediet, verkopen zaden en kunstmest aan hen en dan zitten ze vast aan die leveranciers. Maar wie vertelt de boeren over de gevaren van pesticiden voor hun eigen gezondheid en die van de aarde? Pas na een tijd zien ze dat hun akker dood is door het gebruik van chemicaliën, die voor een deel uit Europa komen waar het gebruik ervan verboden is.”

De verdubbeling van de prijs een zak van vijftig kilo kunstmest – van omgerekend 35 naar 70 euro als gevolg van blokkades door de oorlog in Oekraïne – ving de overheid deels op door een hogere subsidie. Maar bij eerder dit jaar kwam een schandaal aan het licht, waarbij het ministerie nepkunstmest had geleverd die voornamelijk bestond uit kalk en zand. Ten minste twee van de bedrijven die opdracht van de overheid kregen voor de verstrekking van kunstmest, hadden de boel belazerd. „Dat heeft boeren aan het denken gezet. Sindsdien zie ik steeds meer klanten naar mijn winkel komen om organische spullen te kopen”, zegt Betty Guchu.

Nederlandse ondernemers

De groeiende vraag naar biologische producten in de Europese Unie heeft geleid tot een groeiend aantal Nederlandse ondernemers in de biologische landbouw in Kenia. Els Breet (50) boert bij het dorpje Ngecha. Tien jaar geleden had ze drie klanten, nu 110, die voor 10 euro wekelijks een mand groente thuisbezorgd krijgen. Ze bebouwt nu ruim acht hectare met tachtig werknemers, de meesten vrouwen.

Met haar laarzen in de modder kijkt ze uit over haar kleine groene paradijs. Een vrachtwagen vol geitenmest arriveert. „Wat verdien je met biologische landbouw, vragen mensen me soms. Maar zo moet je niet denken”, vertelt ze, „Ik weet niet hoeveel kilo’s ik ga oogsten en verkopen, dat soort denken hoort niet bij biologische landbouw. Niet-organische landbouw daarentegen werkt wel met prognoses, daar valt snel geld te verdienen. Ik laat de natuur zijn werk doen. Organische landbouw is een passie.”

Delen

Mail de redactie

Met een feestelijke en strak geregisseerde ceremonie is begin augustus in Cambodja het startsein gegeven voor de bouw van het Funan Techo-kanaal, een directe verbinding van 180 kilometer tussen de Mekong-rivier nabij hoofdstad Phnom Penh en de Golf van Thailand. In het bijzijn van duizenden toeschouwers, gekleed in witte T-shirts met de beeltenissen van de Cambodjaanse premier Hun Manet en zijn vader Hun Sen, begon de bouw van de waterweg, die vooral China meer macht in de regio zou kunnen geven. Dorpelingen die tegen het project zijn omdat hun huizen en akkers plaats moeten maken voor het kanaal, waren niet welkom.

Naast premier Hun Manet stond de Chinese ambassadeur. Dat is niet toevallig, want China betaalt een groot deel van de rekening (zo’n 1,7 miljard dollar). „49 Procent. De andere 51 procent wordt door Cambodja zelf betaald”, aldus Hun Manet tegen de aanwezige pers, om te benadrukken dat het kanaal geen volledig Chinees project is.

De meeste analisten zien dat anders. Volgens voormalig Pentagon-adviseur Derek Grossman kan China het kanaal voor militaire doeleinden gaan gebruiken. Als het kanaal zoals gepland over vier jaar af is, kunnen er oorlogsschepen vanaf het Chinese vasteland over de Mekongrivier naar de Chinese marinebasis Ream aan de Golf van Thailand varen, schrijft hij in het Japanse blad Nikkei Asia. De militaire basis Ream ligt vlak bij Sihanoukville, een Cambodjaanse kuststad met tal van casino’s in handen van de Chinese maffia.

De marinebasis werd ooit opgezet door de VS. Met behulp van satellietbeelden concludeerde The Wall Street Journal al in 2019 dat China op een deel van het terrein bezig was een eigen marinebasis te bouwen. De Cambodjaanse autoriteiten ontkennen tot op heden dat ze China zo veel ruimte op hun grondgebied hebben geboden. Omwonenden vertellen echter aan lokale journalisten dat ze door Chinese militairen op afstand van de basis worden gehouden. Recent zijn twee Chinese patrouilleschepen die maandenlang in Ream lagen aangemeerd gedoneerd aan het gastland. Ter verdediging van Cambodja, verklaarde een Cambodjaanse legerwoordvoerder.

Chinese expansiedrift

De komst van het Funan Techo-kanaal voedt westerse en regionale zorgen over Chinese expansiedrift in de regio. De laatste jaren streeft China naar dominantie in de Zuid-Chinese Zee, belangrijk doorvoergebied voor Amerikaanse handelsgoederen. China claimt een groot deel van het gebied, ook delen die volgens internationale verdragen binnen het grensgebied van Zuidoost-Aziatische landen liggen. China bouwt militaire bases op koraalriffen en opgespoten eilanden, botst agressief met Filippijnse kustwacht- en vissersschepen en haalt verbaal uit naar de Amerikaanse militaire aanwezigheid in het gebied.

De meeste Zuidoost-Aziatische landen willen geen militair conflict omdat ze grote handelsbelangen hebben. Maar ook de Maleisische president Anwar Ibrahim, die tot nu toe niets zei over Chinese intimidatietactieken, moest recent toegeven dat China ook in Maleisische wateren op agressieve wijze hegemonie afdwingt. Deze maand kwam naar buiten dat China eist dat Maleisië zich terugtrekt van olievelden die volgens internationale verdragen binnen Maleisisch grensgebied liggen. Chinese patrouilleschepen varen rond olieplatforms en vallen Maleisische schepen lastig.

Tanende invloed VS

„Amerika verliest invloed in Zuidoost-Azië”, kopt een recent artikel van politicoloog Lynn Kuok van het Amerikaanse onderzoeksinstituut Brookings in Foreign Affairs. Laos en Cambodja worden al enige jaren beschouwd als vazalstaten van China. Beide landen zijn door diepe schulden afhankelijk van de grootmacht. En uit een recente peiling van het Singaporese onderzoeksinstituut ISEAS Yusof blijkt dat de meeste geïnformeerde inwoners van de, grotendeels autocratische, Zuidoost-Aziatische landen bij een conflict de kant van China kiezen. Het onderzoek is gedaan onder een kleine tweeduizend academici, zakenmensen, ambtenaren, journalisten en activisten.

Ook al vaart China letterlijk over nationale grenzen heen, de meeste landen willen China als handelspartner behouden. Daarbij is in landen met een islamitische meerderheid, zoals Indonesië en Maleisië, sympathie voor de VS afgenomen door de steun aan Israël in de Gaza-oorlog. De belangrijkste bondgenoten van de VS zijn de Filippijnen en Thailand. Als tegenwicht voor de toenemende invloed van China maakte de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Antony Blinken in juli een rondreis door de regio. Hij ging onder andere naar Vietnam om de banden aan te halen.

De Cambodjaanse premier Hun Manet en zijn vrouw Pich Chanmony (midden) geven het startsein voor de bouw van het Funan Techo-kanaal, in de Cambodjaanse provincie Kandal op 5 augustus.

De bouw van het kanaal betekent verdere uitbreiding van de Chinese militaire invloed in de regio, stelt Grossman. Maar hoe groot is het militair strategische belang van het Funan Techo-kanaal eigenlijk voor China? Het kanaal wordt vijf meter diep en honderd meter breed. De BBC maakte een overzicht van de soorten Chinese marineschepen die door de waterweg kunnen varen. Kleinere oorlogsschepen kunnen erdoor, grote moeten omvaren. De meeste analisten verwachten niet dat er massaal Chinese troepen door het kanaal zullen varen. Wel heeft China met een sterkere militaire basis in de Golf van Thailand meer controle over de doorgang naar de Zuid-Chinese Zee, zeiden de geraadpleegde analisten tegen de BBC. Zo ligt de Straat van Malakka tussen Indonesië, Maleisië en Singapore – landen waar China niet alles kan bepalen.

De bouw van het Funan Techo-kanaal voedt westerse en regionale zorgen over Chinese expansiedrift in de regio

Volgens Gregory Poling van het Amerikaanse onderzoeksinstituut CSIS zal marinebasis Ream vooral een rol spelen in de uitbreiding van het radarnetwerk, zodat China overal in de regio bewegingen van vliegtuigen, schepen en ander materieel kan signaleren. En als in de toekomst wel een militair conflict in de Zuid-Chinese Zee ontstaat, bijvoorbeeld als China Taiwan (dat China tot haar grondgebied rekent) inneemt, geeft de marinebasis een extra uitvalmogelijkheid, bijvoorbeeld via het luchtruim, om te voorkomen dat Amerikanen met bondgenoten de Straat van Malakka afsluiten, stellen defensiespecialisten bij de Britse nieuwszender.

De staart van Thailand

Vorig jaar legde de toenmalige Thaise premier Srettha Thavisin het eeuwenoude idee om een kanaal of treinroute dwars door de staart van Thailand te maken weer op tafel. Dat zou China goed uitkomen, want met deze route kan de grootmacht de Straat van Malakka omzeilen, schrijft Grossman. Het zou de reis van China naar het Westen verkorten en toegang tot de Indische Oceaan vergemakkelijken. Maar de kosten zijn zo hoog dat niemand deze route snel op de kaart ziet verschijnen. Bovendien is Thailand vooralsnog een militaire bondgenoot van de Verenigde Staten.

De verschuiving van de mondiale geopolitieke machten zorgt niet alleen voor toenemende spanningen tussen de VS en China, maar draagt ook bij aan spanningen tussen Zuidoost-Aziatische landen onderling. Zo denkt politicoloog en Vietnamkenner Alexander Vuving dat een gewapend conflict tussen oude vijanden Vietnam en Cambodja eerder op de loer ligt dan een oorlog tussen de VS en China. Deze regionale oorlog zou China’s belangen dienen, stelt hij. De grootmacht wil graag meer controle over Vietnam. En als dat land in oorlog is met aartsvijand Cambodja, kan China Cambodja vrijuit voorzien van wapens en tegelijkertijd volhouden dat ze zelf geen onderdeel van het conflict is.

Vietnam heeft al geprotesteerd tegen de komst van het kanaal. De Mekongrivier loopt nu via Vietnam naar zee. De Funan Techo-aftakking betekent dat er minder water door de Mekongdelta in het zuiden van de Vietnam zal stromen. En dat heeft grote gevolgen voor de 21 miljoen mensen die er leven en grotendeels afhankelijk zijn van de rijstbouw. Wetenschappers stellen dat het kanaal aanzienlijke ecologische schade en verzilting zal veroorzaken, die de rijstteelt zal verstoren. Maar Cambodja ontkent dat de aftakking ecologische schade zal veroorzaken. Het voornaamste doel van het kanaal is versterking van de nationale economie, aldus oud-president Hun Sen eerder dit jaar. „We willen door onze eigen neus ademen.” Maar volgens economen is de te verwachten opbrengst van de goederenstroom door het kanaal gering. De Cambodjaanse feestvreugde, al dan niet geënsceneerd, over de komst van het kanaal is wellicht wat voorbarig.

Een man maakt een selfie bij de ceremonie om de start te markeren van de bouw van het Funan Techo-kanaal, in de Cambodjaanse provincie Kandal op 5 augustus.

Delen

Mail de redactie