Gerard Soeteman was de scenarioschrijver van indrukwekkende films over het machtelozen streven van ‘kleine mensen’

Posted on by admin

Er zullen niet veel Nederlanders zijn die nooit een regel van Gerard Soeteman hebben gehoord. „Wat is dat voor behandeling?” zegt Floris tegen zijn belagers in de gelijknamige tv-serie uit 1969. „Beetje oorlog, best spannend”, zegt Rutger Hauer in Soldaat van Oranje (1977). „Het leven is net een kroket: als je eenmaal weet wat erin zit, hoef je niet meer.” (Renee Soutendijk in Spetters, 1980) is er ook een, of „Houdt het dan nooit op?” (Carice van Houten in Zwartboek, 2006). Ze zijn alle afkomstig uit de pen van de bekendste scenarioschrijver van Nederland: Gerard Soeteman. Hij overleed vrijdag, 88 jaar, na een kort ziekbed, maakte zijn familie bekend.

Zijn bekendste werk maakte hij met regisseur Paul Verhoeven; naast de hierboven genoemde films ook onder andere Turks Fruit (1973), Keetje Tippel (1975) en Verhoevens Engelstalige debuut Flesh & Blood (1985). Verhoeven en Soeteman, dat was een gouden combinatie, al behaalde Soeteman zijn grootste succes in samenwerking met Fons Rademakers met De aanslag (1986): die kreeg een Oscar.

De oorlog was een constante. In veel van de door hem geschreven films speelt de Tweede Wereldoorlog een grote rol. Dat heeft deels een autobiografische achtergrond: het bombardement op Rotterdam was een van de eerste herinneringen van de in 1936 geboren Soeteman. Wanneer hij in 2019 door de Volkskrant wordt geïnterviewd, koppelt hij die herinnering meteen aan een film: „Op de arm van mijn vader heb ik de stad zien afbranden. Het werd later alleen geëvenaard door Gone with the Wind, met die grote brand in Atlanta.” Voor Soeteman kon alleen film de werkelijkheid evenaren.

‘Fascistoïde vermaak’

Hij begint in 1955 met een studie Nederlandse Taal- en Letterkunde – een filmindustrie had Nederland in de jaren vijftig nog niet – maar al snel komt hij te werken bij de NTS (voorloper van de NOS), waar hij werkt als vertaler en scenarioschrijver voor tv-documentaires. Het beslissende moment van zijn werkzame leven komt in 1967, wanneer hij de opdracht krijgt een tv-serie te schrijven in de stijl van Ivanhoe en het Vlaamse Johan en de Alverman. Wat ze in België konden, moest ook in Nederland mogelijk zijn.

En dat bleek: Floris was een groot succes. Maar Soeteman kwam pas echt tot zijn recht toen hij ging schrijven voor het witte doek. Vooral in de jaren zeventig en tachtig zagen miljoenen Nederlanders zijn films, waarin de hoofdpersonen maar zelden de winnaars van de maatschappij zijn. Sombere, maatschappijkritische films met een wereldbeeld dat soms tegen het nihilisme schuurt. Dat komt ook omdat Soeteman schreef aan verfilmingen van Nederlandse romans, en vooral Wolkers en Reve waren weinig optimistische auteurs.

Zelf beschouwde hij Spetters als zijn belangrijkste film, het verhaal van een groep jongeren die zich aan hun bekrompen milieu wilden onttrekken. De ene lukt het wel, de andere heeft pech, en dat wordt verteld in een ogenschijnlijk moraalloos verhaal vol seks en geweld: „Fascistoïde vermaak” en „een diepzwarte poel voor personen wier geestelijke groei na drie jaar is opgehouden”, oordelen recensenten. De erkenning kwam later, zowel voor Spetters als voor Soetemans werk in het algemeen: in 2017 werd hij bekroond met een Gouden kalf voor filmcultuur.

Maatschappelijk betrokken

Een nihilistische schrijver was Soeteman bovendien zeker niet. Spetters had hij juist geschreven om het machteloze streven van ‘kleine mensen’ te laten zien. In interviews benadrukte hij ook graag zijn maatschappelijke betrokkenheid. Die werd ingegeven door de oorlog, maar ook door de jaren erna, toen hij zag hoe moeilijk zijn communistische vader het had om weer aan het werk te komen: „Ideologie is niet goed, dat keert zich tegen je. Dat had ik op mijn twaalfde al in de gaten”, vertelde hij in 2019. De Max Havelaar had hij ook deels ook verfilmd om „vraagtekens bij dingen te zetten”.

Na Zwartboek is er geen film meer verschenen waarop Soeteman als scenarioschrijver op de aftiteling staat. Hij schreef weliswaar mee aan Benedetta (2021), Paul Verhoevens film over een non die de kerk niet alleen schokte met haar homoseksualiteit, maar ook met haar religieuze opvattingen. Soetemans scenario werd ontvangen als „een schitterend feministisch pamflet”, maar na Verhoevens aanpassingen ging het alleen nog maar om „het gefrutsel aan de geslachtsdelen. En dat interesseert mij niet zo,” aldus Soeteman, die zijn naam van de aftiteling liet halen.

Sindsdien schreef hij nog wel, maar gemaakt werd er niets meer. Hij schreef de laatste jaren voor zichzelf, vanuit de Spaanse kustplaats waar hij woonde met zijn echtgenoot Lyke Marree. Dat mocht ook wel, na al die miljoenen bezoekers voor zijn films.

Related Posts

Wat vindt NRC | De rechtspositie van ongedocumenteerden is te precair voor deze chaos

Tussen droom en daad staan wetten in de weg en praktische bezwaren, heet het. Deze beroemde regel van Willem Elsschot kreeg afgelopen donderdag een extra wrange bijsmaak toen de Tweede Kamer het verblijf van ongedocumenteerden in Nederland strafbaar stelde. PVV-leider Wilders zag er vooraf al een „historisch moment” in. Maar de wet waar hij al jaren van droomde, kwam kwalijk genoeg alleen tot stand via chaos.

Het besluitvormingsproces rond de twee asielwetten die de afgezwaaide PVV-minister Marjolein Faber had nagelaten kende deze week de ene na de andere bedenkelijke stap. Er ging zoveel mis, dat het moeilijk is om daar het pijnlijkste moment uit te kiezen.

Het begon dinsdag, toen de Tweede Kamer als gevolg van een rommelige debatorganisatie min of meer per ongeluk een amendement van de PVV op één van de wetten aannam, waarmee het verblijf van ongedocumenteerden in Nederland voortaan met een half jaar cel bestraft zou kunnen worden. Een kwestie waar al jaren over gesteggeld wordt, was opeens, zonder nader debat, geregeld.

De SGP stemde voor het amendement, maar leek pas na afloop te beseffen dat ze er óók mee had ingestemd dat hulpverlening aan deze mensen strafbaar wordt. Dat ook barmhartige Nederlanders getroffen zouden worden ging deze partij te ver. Had zij dan eerder over de betreffende zin heen gelezen? Voor coalitiepartij NSC was steun aan de asielwetten door dit amendement opeens geen gegeven meer. Het CDA was duidelijker en besloot tegen te stemmen. Er mag geen „straf op medemenselijkheid” staan, aldus CDA-leider Henri Bontenbal.

Donderdag, toen er vlak voor het begin van het zomerreces over de wetten gestemd moest worden, poogde demissionair VVD-minister David van Weel de onrust weg te nemen met woorden die neerkwamen op: ‘we nemen een wet aan, maar gelooft u mij maar als ik zeg dat die niet helemaal gehandhaafd zal worden’. Dat is op zijn zachtst gezegd een ongebruikelijke boodschap voor iemand die niet alleen minister van Asiel en Migratie is, maar ook minister van Justitie en Veiligheid.

De uitweg die de minister laat op de avond bood, en waar NSC en SGP genoegen mee namen, was al even frappant: ná de aanname van de wet volgt alsnog een adviesvraag aan de Raad van State en een debat met de Kamer.

Gelukkig is er ook nog de Eerste Kamer, waar het verdere proces hopelijk zorgvuldiger zal verlopen. Het welzijn van zo’n grote groep mensen mag – of ze nou wettig in Nederland verblijven of niet – niet worden overgeleverd aan dergelijk onvermogen.

Al sinds het eerste kabinet-Rutte zijn er pogingen gedaan om ongedocumenteerden strafbaar te maken , maar de plannen strandden steeds. Een vraag is wat strafbaarstelling toevoegt. Ongedocumenteerden wordt al gevraagd te vertrekken, zie bijvoorbeeld de in NRC geportretteerde Brahim Aksas, die na 62 jaar toch echt Nederland moest verlaten. Ongedocumenteerden die weigeren, kunnen ook nu al worden gedetineerd.

Asieladvocaten merken op dat een veroordeling en celstraf vooral zullen leiden tot hogere kosten, nog vollere gevangenissen en – ironisch genoeg – vertraging van uitzetprocedures. Het proces dat de wetten tot stand bracht verdient „geen schoonheidsprijs”, zei Van Weel na afloop. Dat cliché doet geen recht aan de absurde situatie die kabinet en Kamer moedwillig gecreëerd hebben.


Opinie | Werkt een dochter van Poetin in een Parijse galerie?

Zijn kinderen verantwoordelijk voor de daden van hun ouders? Wat is collectieve verantwoordelijkheid in oorlogstijd? Die vragen worden sinds de Russische invasie van Oekraïne volop besproken in Russische oppositiekringen. Vorige maand kreeg de discussie een nieuwe impuls, toen de Russische kunstenares Nastja Rodionova onthulde, dat de vermeende buitenechtelijke dochter van Vladimir Poetin werkzaam zou zijn bij een Parijse kunstgalerie, waar nota bene anti-oorlogskunst van Russische en Oekraïense artiesten wordt getoond. „Ik kon niet anders dan dit verhaal openbaar maken”, schreef ze in juni op Facebook.

De jonge vrouw in kwestie is de 22-jarige ‘Luiza Rozova’, van wie journalisten al langer vermoeden dat haar werkelijke naam Jelizaveta ‘Liza’ Krivonogich is. In 2020 publiceerde het Russische medium Proekt een onderzoek over de moeder van het meisje: een eenvoudige Petersburgse schoonmaakster, die wel heel veel onroerend goed en miljarden op haar naam had staan.

Deze Svetlana Krivonogich verwierf haar rijkdommen in dezelfde periode waarin zij, volgens de journalisten, een liefdesrelatie had met de bijna 20 jaar oudere Poetin, op dat moment net president. Onder de bezittingen op haar naam: een bekende Petersburgse concertzaal met erotische shows op de agenda. In 2003 kreeg Svetlana een dochter van een onbekende vader, maar met de vadersnaam ‘Vladimirovna’. Als tiener plaatste zij talloze foto’s op sociale media. Met behulp van gezichtsherkenning stelden de journalisten een gelijkenis vast tussen haar en Poetin van 70 procent.

Foto Laski Diffusion/Getty Images

Voor de invasie van Oekraïne in 2022 maakte het meisje enige naam als dj in de hippe nachtclubs van de jonge Moskouse jetset. Na de invasie zou ze, als vermeende ‘dochter van’, zoveel haatberichten hebben ontvangen, dat ze haar foto’s verwijderde en van de radar verdween. Niet veel later dook ze op in Frankrijk onder de naam Jelizaveta Olegovna Roednova, waarmee ze zich leek uit te geven als dochter van de in 2015 overleden zakenman Oleg Roednov, een goede bekende van Poetin.

Corrupt geld

Met de onthulling van kunstenares Rodionova kreeg de kwestie weer aandacht. In haar Facebookbericht benadrukte de vrouw te geloven in het vermoeden van onschuld en van mening te zijn dat kinderen niet verantwoordelijk zijn voor de misdaden van hun ouders. „Maar midden in een oorlog is een botsing tussen een persoon uit een familie van begunstigden van het regime en de slachtoffers van datzelfde regime, onaanvaardbaar.”

Ze schreef ook hoe ze de eigenaren van de galerie had geconfronteerd met de claims over hun stagiair. Die antwoordden de informatie „schokkend” te vinden, maar dat medewerkers niet worden ondervraagd over hun afkomst. Bovendien gedroeg Krivonogich zich correct, was ze nooit betrapt op pro-Russische ideeën en is het openbaren van persoonlijke gegevens in Frankrijk bij wet verboden. „Wat moet ik tegen haar zeggen? Dat ik haar vanwege haar moeder niet bij ons kan laten werken? Moeten wij [zulke mensen] soms executeren zoals de Romanov-tsaren?”

Uit de kunstwereld kreeg de galerie bijval, maar ook kritiek. Want leefden Krivonogich en haar moeder niet van corrupt geld? Een aantal sociale media-gebruikers zagen de ironie er wel van in, zoals ene ‘Valentin’ opmerkte op Instagram: „Anti-oorlogs tentoonstellingen organiseren van Russisch staatsgeld, dat is toch de ideale scam.”


Tv-recensie | Soap in Kamer doet in 210de seizoen niet onder voor ‘GTST’

Een spannende laatste week voor onze twee langlopende lievelingssoaps, Goede Tijden, Slechte Tijden en De Tweede Kamer. Ze eindigden allebei met een enorme cliffhanger. In GTST bleek het al die tijd kleinzoon Valentijn te zijn geweest. Hij onthulde in de laatste aflevering dat hij het hele seizoen het meesterbrein was achter de onverklaarbare, bizarre ellende die de familie Sanders trof. De dochter werd bijna gek van klopgeesten in haar huis. De gehandicapte zoon liet zich martelen in een horrorkliniek om van zijn dwarslaesie af te komen. En de pater familias Ludo Sanders raakte zijn vrouw kwijt na verleidingstrucs van een mysterieus koppel. Samen met zijn stiefmoeder lokte kleinzoon Valentijn nu zijn gehate grootvader Ludo naar een Waals kasteel om hem te vermoorden. Met een deepfake-video haalde hij ook de rest van de familie erbij. Het liep natuurlijk allemaal anders dan gepland, mannen renden rond met pistolen, twee schoten, een ontploffing! …

Op 28 augustus, als het nieuwe seizoen begint, weten we hoe het verder gaat.

Met gemiddeld 843.000 dagelijkse kijkers bleven de kijkcijfers van GTST redelijk stabiel, maar de kritiek van de soapologen over het afgelopen 35ste seizoen was hard. De GTST Courant vatte het samen als: „Verhaallijnen worden afgekapt, personages overlijden buiten beeld, het vloggen ging helemaal nergens over en het is een komen en gaan van personages.” Opmerkelijk was dat de serieleiders deze week het boetekleed aantrokken. In een interview met het AD zeiden ze dat ze te veel geëxperimenteerd hadden dit seizoen. De omstreden verhaallijn rond de vloggende GTST-jongeren hadden ze afgekapt na protesten uit de cast.

Ook de cliffhanger kon geen genade vinden in de ogen van de GTST-watchers. Op zich was het mooi dat die zo lang was voorbereid, en dat diverse verhaallijnen samenkwamen. Maar kleinzoon Valentijn werd te licht bevonden om geloofwaardig een meesterbrein te zijn. De fans waren teleurgesteld dat diens vader Nick niet de man achter de schermen bleek te zijn. De superschurk verdween weliswaar tien jaar geleden achter de tralies, maar de fans hoopten op een glorieuze comeback. Die kans lijkt nu verkeken: Nick was een van de personages die dit seizoen buiten beeld overleden. (Lijkt me heerlijk, buiten beeld sterven, maar het is blijkbaar een doodzonde in soapland.)

Ik ben zelf geen doorgewinterde GTST-kijker dus ik kan er niet echt over meepraten. Over het algemeen vind ik het jammer dat de soap alledaagser en realistischer is geworden. Dus ik was blij met de gekkigheid dit seizoen: de klopgeesten, de horrorkliniek en de knullige snuf-en-snuitjemisdaad. Die vloggende GTST-jongeren waren inderdaad stom, maar ik vind ongeveer alles wat de GTST-jongeren doen stom.

Meesterbrein Wilders

De andere soap, De Tweede Kamer, eindigde zijn 210de seizoen ook in chaos. Ze zouden daar over een nieuwe asielwet stemmen, maar de PVV had er snel een amendement aan laten vastnieten, waardoor ongedocumenteerde mensen en degenen die hen bijstaan straks criminelen worden. Dat maakte de wet onaanvaardbaar voor christelijke rechts. Een dag van koortsachtig overleg volgde. Met veel moeite werd het nietje een beetje losgewrikt – de Raad van State gaat achteraf naar het amendement kijken – waardoor de wet vlak voor middernacht toch nog doorkon. Het zomerreces kon beginnen.

De kritiek was hard over deze zomercliffhanger. De woorden „chaos”, „geblunder” en „amateurisme” werden de hele tv-avond herhaald. „Wat een zootje”, zei politiek verslaggever Arjan Noorlander in Nieuwsuur. „Goed voor het vertrouwen in de politiek zal het zeker niet zijn.”

Naar het meesterbrein achter deze desastreuze ontknoping hoeven we niet lang te zoeken. Er is één man die bovenaan de peilingen staat, die al jaren onvermoeibaar streeft naar verlammende chaos en ruzie in het „nepparlement”. Hier heeft hij het hele seizoen naartoe gewerkt. „Een mooie week voor de PVV”, twitterde hij vrijdagochtend. Hoe dit verder gaat komend seizoen, laat zich raden.