‘De Rots’, het voormalige Centraal Beheer-gebouw in Apeldoorn, is in vervallen staat. Toen het ontwerp van architect Herman Hertzberger (1932) in 1972 voltooid werd, was het een toonbeeld van de nieuwe tijd: een democratische, open kantoortuin, een van de eerste in Nederland. Het structuralistische bouwwerk is opgebouwd uit betonnen blokken die een klein landschap vormen, met open ruimtes, wandelpaden, balkons en nissen.
De Rots is nu een puist, vlak tegen het centrum van Apeldoorn. Het complex is met hekken en prikkeldraad omheind. Sinds het leeg kwam te staan in 2013 heeft het kantoor allerlei passanten, inbrekers, gezien. Die komen er nu, met de hekken, niet makkelijk meer bij. Het terrein is begroeid, hoopjes glas liggen onder uitgetikte ramen. Aan één kant, die lager dan de straat ligt, is een vijver ontstaan die tot vlak onder de ramen van het kantoor rijkt. Om de zoveel stappen hangt een bord aan het hek met de tekst: ‘Ik word beschermd’.
Buurtbewoner Tessa Schaduw weet nog wel dat het gebouw een stiekem toevluchtsoord was voor mensen zonder huis. In het nieuwe, frisse park tegenover het kantoor laat ze haar hond uit, een klein dier met kastanjebruine vacht en een groen jasje aan. Een paar jaar geleden hielp ze dak- en thuisloze jongeren als stagiair, De Rots was één van de plekken waar ze verbleven. Ze heeft het altijd lelijk gevonden. Schaduw is opgegroeid in Apeldoorn, woont er 26 jaar, maar kan zich de tijd van Centraal Beheer niet meer herinneren.
Politie Experience
„Als je burgers op straat vraagt: ‘Wat houdt je bezig qua politiek’, dan hoor je telkens dezelfde drie onderwerpen: de brug over het kanaal, de markthal, en de locatie Centraal Beheer. En niet in die volgorde.” Martin Fransen, CDA-raadslid in gemeente Apeldoorn, staat met zijn handen in zijn zakken achter het spreekgestoelte in de raadszaal van Apeldoorn.
Het is 19 december en zojuist is agendapunt drie behandeld, waarin besloten is dat de gemeente het Hertzberger-park koopt voor één euro van Explorius Vastgoedontwikkeling. Dat bedrijf krijgt, in ruil daarvoor, het recht om de locatie te ontwikkelen. De ook leegstaande pakhoed-torens op hetzelfde terrein worden gesloopt, de gemeente hoopt woningen, kantoorruimte en ‘maatschappelijke functies’ op het Hertzbergerpark te kunnen organiseren.
De term die veel valt in de raadsvergadering: „regie pakken”. Na mislukte pogingen van vastgoedontwikkelaars wil de gemeente niet langer aan wal staan. Het inmiddels failliete Certitudo Capital zag een ‘té platte pannenkoek’ in het gebouw. De Rots varieert in hoogte, opgebouwd uit blokken, maar blijft laagbouw. De doorsnede van ongeveer 100 meter maakt het moeilijk te vermarkten, concludeerde het bedrijf. Ook een conclusie van de ontwikkelaars: voor woningbouw is het ongeschikt.
Sloop van het gemeentelijk monument is tot nu toe taboe geweest, zegt Fransen. Met een ruime meerderheid in de gemeenteraad roept hij op die sloop te onderzoeken, als een van de scenario’s die rond de zomer klaar moeten zijn.
Een ander, al redelijk uitgedacht scenario, is de komst van een ‘Politie Experience’. Dat zou gecombineerd worden met het Politiemuseum op hetzelfde terrein, waar Apeldoorn de kandidaat voor is. Die ‘Experience’ zou de helft van het gebouw in beslag kunnen nemen, en moet bezoekers de gelegenheid geven in de huid van politieagenten te kruipen. De ‘krochten’, parkeergarage en archiefruimten van het gebouw, komen daar goed van pas, zegt Laurens Jan ten Kate, architect-directeur van AHH, het architectenbureau van Hertzberger.
Pudding
Wat wethouder van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening Peter Messerschmidt betreft, is sloop de laatste optie, al geeft hij de gemeenteraad gelijk dat de mogelijkheid onderzocht moet worden. „Wat ons betreft”, laat hij via een woordvoerder weten, „zijn alle opties, mogelijkheden en suggesties welkom, zodat het pand een goede bestemming krijgt die past bij de huidige tijd.”
Voor Hertzberger zelf komt het er nu op aan: werkt zijn structuralistische idee? Heeft hij met het kantoorgebouw een structuur neergezet die hergebruikt kan worden, die een ander, vooraf onvoorzien doel kan dienen? Hij noemt de herbestemming ‘the proof of the pudding’ in een gelijknamige documentaire uit 2023. De architect is 92, maar nog altijd betrokken bij het door hem opgerichte architectenbureau. De aankoop door de gemeente is hem een „pak van het hart”, laat hij NRC weten. Hij hoopt dat het gebouw ruimte kan bieden aan de Politie Experience, én aan andere invullingen. „Dan wordt het gebouw echt een stad, zoals ik het voor ogen had.”
Lees ook
Wordt Hertzbergers ‘apenrots’ ruïne of rijksmonument?
Overlast
Ja, zegt buurtbewoner Geert van der Hoop in het aangrenzende park, hij kent het gebouw, natuurlijk, en heeft de documentaire gezien. De zon schijnt en hij is met zijn vrouw aan het wandelen. Het is zonde dat het zo ver is gekomen, het was best een bijzonder gebouw. Hij heeft er wel een idee voor: het zou een plek voor „kunstzinnige mensen” kunnen worden, een broedplaats, om Apeldoorn op de kaart te zetten als culturele hoofdstad. En stel, het moet toch gesloopt worden? „Als alle opties zijn overwogen, en het is een democratisch besluit: oké dan moet het maar.”
Even verderop, in hetzelfde park, loopt Antoinette Schouwenaars. Ze weet nog dat ‘Centraal Beheer’ hét gebouw was in Apeldoorn toen ze er kwam wonen in de jaren zeventig. Of ze het een mooi gebouw vind? „Nou, mooi, ik kom uit Tilburg. Daar heb je mooie gebouwen. Ik ben er getrouwd in een paleis, daar zijn ze hier in Apeldoorn van onder de indruk. Maar in Tilburg trouwde iederéén in het Paleis-Raadhuis.” Sinds een half jaar heeft ze een nieuw huis, met uitzicht op De Rots. Ze vindt het een rommelig aanzicht. Er was ook wat overlast, afgelopen zomer. „Niet héél erg, hoor. Maar ik hoorde soms glas rinkelen, dan werd er een ruit ingetikt.” Eigenlijk maakt het haar niet zo veel uit wat er met Hertzbergers kantoor gebeurd, „als het maar wordt opgeruimd”.
