Geïntimideerd via Whatsapp en thuis bezocht: boerenleiders in het vizier van radicale boeren

Melkveehouder Alex Datema zit rustig tv te kijken als hij tegen middernacht gebrul van motoren hoort. Vanuit zijn woonkamer ziet hij hoe vijf trekkers en twee auto’s zijn erf in het Groningse Briltil op draaien. Datema (56) is voorzitter van BoerenNatuur, een organisatie die boeren helpt bij natuur- en landschapsbeheer.

Datema heeft zich in de media kritisch uitgelaten over de protesterende boeren. Zij verspelen de sympathie van de burgers, vindt Datema. Op Twitter en Facebook reageerden sommige collega’s al heftig. „Je verraadt de sector” kreeg hij te horen. Nu komen twintig boeren verhaal halen op zijn erf.

Datema wil de onverwachte bezoekers niet binnen hebben, maar wel het gesprek aangaan. „Ze stonden buiten in een halve cirkel om me heen” zegt hij. In het donker herkent Datema boeren uit de buurt. Sommigen zijn lid van boerenprotestclub Farmers Defence Force (FDF).

Het stoort de boeren dat hij in de pers zegt dat de landbouw op sommige plekken moet krimpen. Nederland heeft geen stikstofprobleem, vinden ze. „Zij vinden dat ik als boer niet over de oplossing mag praten. Zo geef je toe dat er een probleem is.” Na een uur vertrekken ze weer. „Zij konden mij niet overtuigen en ik hen niet.”

Bedreigd voelde hij zich niet, zegt Datema, die per 1 mei directeur Food & Agri wordt bij Rabobank, en terugblikt op het huisbezoek in de zomer van 2021. „Maar het is wel intimiderend bedoeld.”

NRC sprak meerdere bestuurders, boeren, en andere betrokkenen. Daaruit blijkt hoe het boerenverzet de afgelopen anderhalf jaar is verhard. BBB-partijleider Caroline van der Plas wordt bedreigd – en beveiligd – omdat complotdenkers menen dat ze stiekem de agenda van het kabinet uitvoert. Onaangekondigde huisbezoeken aan de eigen boerenleiders behoren ondertussen tot het vaste repertoire van boze boeren en hun sympathisanten.

De bekende trekkerprotesten – én intimidatie – ontstaan na de beruchte uitspraak van de Raad van State in mei 2019. Sindsdien verkeert Nederland in een stikstofcrisis. Het kabinet heeft te weinig gedaan om de uitstoot terug te dringen, waardoor beschermde natuurgebieden in de knel komen, volgens RIVM-metingen. Bomen, insecten en vogels verdwijnen.

Rutte IV belooft maatregelen. De stikstofuitstoot van de landbouw en industrie moet drastisch omlaag. Boeren die al generaties een veehouderij runnen, moeten zich snel aanpassen, anders dreigen ze gedwongen te worden onteigend.

Een beetje ordentelijk

Agent Toon Ruiken onderhoudt voor de politie-eenheid Oost-Nederland het contact met actievoerende boeren. Ruiken zorgt er sinds 2019 voor, zegt hij, dat de boerenprotesten in zijn regio „een beetje ordentelijk” verlopen.

In de zomer van 2020 voorkomt de agent dat een groep boze boeren Johan Vollenbroek thuis bezoekt. Vollenbroek is voorzitter van de kleine milieugroep MOB en voert al jaren met veel succes rechtszaken tegen het stikstofbeleid. Die dag rukken tientallen boeren op trekkers uit naar zijn huis in Nijmegen. Via zijn contacten is agent Ruiken op de hoogte. De politie haalt Vollenbroek thuis op en brengt hem naar een parkeerplaats in Lent aan de overkant van de Waal, waar de boeren naartoe zijn geleid.

Omroep Gelderland doet er verslag van. De regering „pest ons Nederland uit”, zegt een FDF’er tegen Vollenbroek. „En wat houden we over hier? Van die verrotte natuur die u mooi vindt. Daar kun je niet van vreten.”

Naast de FDF’er staat een bedachtzame man in een fel blauw jack aandachtig te luisteren, Rutger van Lier (42). Af en toe maant hij de boeren kalm te blijven.

Van Lier is geen boer. Hij heeft een containerverhuurbedrijf, maar strijdt wel voor behoud van de „boerencultuur”. Hij is, volgens agent Ruiken, „een spin in het web” van de „radicale boerenprotesten”. Een paar jaar terug verhuisde Van Lier uit het Westland naar de Achterhoek, waar hij met zijn gezin in een boerderij woont. Op een blauwe tractor, die hij leent van een boer, rijdt hij als FDF-regioleider voorop bij boerenprotesten.

Ook zit Van Lier in meerdere appgroepen met activistische boeren en heeft hij veel contact met journalisten, politici en bestuurders. Via een bevriende boer zegt hij op het idee te zijn gekomen voor een nieuwe strategie: de huisbezoeken.

Voor de recentste boerendemonstratie in Den Haag op 11 maart maakt agent Ruiken afspraken met Van Lier. Dat is hard nodig, zegt Ruiken. „Als die boeren de kolder in de kop krijgen en met vijf, zesduizend trekkers naar Den Haag rijden kan ook de Nationale Politie niks doen.”

Indianen

Op een koude middag in februari zit de ondernemer Van Lier aan de keukentafel van zijn buurman Mart. Ze drinken koffie. „Eigenlijk is het heel simpel, zegt Van Lier. „Wat de boeren nu gebeurt, moet je vergelijken met wat de indianen is aangedaan in de VS.” In de tuin spelen de kinderen van de boer met vriendjes uit de buurt. Van Lier legt zijn strategie uit.

Sinds drie jaar bezoekt hij kritische politici, bestuurders, boeren en anderen die zich mengen in het landbouwdebat. Zij krijgen „een update” over de stikstofproblematiek. Dat is nodig, zegt Van Lier. Zij geloven het kabinet, maar dat overdrijft volgens Van Lier dat de natuur in Nederland enorm lijdt onder de uitstoot.

In het najaar van 2020 bezorgt hij met andere boeren een fruitmand bij Rob Jetten, die thuis zit met corona. Jetten kan dit niet waarderen. „Hier is een grens overschreden”, schrijft de toenmalige D66-leider een dag later op Facebook.

Begin 2021 staan de boeren bij zanger Bennie Jolink voor de deur. Jolink, die ook kritiek heeft op de boerenacties, zingt met zijn band Normaal al decennia over het platteland en scoort hits die trouw worden meegezongen op boerenfeesten. Het bezoek valt slecht. Jolink is niet thuis, zijn gezin wel. „Ik weet best dat jullie het niet intimiderend bedoelden” schrijft Jolink op Facebook. „Maar mijn familie vond het wel intimiderend. Een paar grote John Deeres [traktoren] op ons zandpad, waar nooit iemand komt.”

Aan de keukentafel in de Achterhoek wil Van Lier van intimidatie niets weten: „Op het platteland komen wij altijd onaangekondigd langs.”

Op 10 juni 2022 presenteert stikstofminister Van der Wal (Natuur en Stikstof, VVD) een kaartje van Nederland waarop per gebied is ingekleurd hoever de uitstoot omlaag moet. De boeren schrikken zich rot. De Veluwe bijvoorbeeld kleurt zalmroze, 80 procent minder uitstoot.

Diezelfde avond staan boeren van actiegroep Voll Gass bij Van der Wal op de stoep. Later op de avond escaleert het. Een 39-jarige man wordt opgepakt, omdat hij de ruit van een politieauto intrapt.

Omgekeerde vlaggen

Het platteland wordt daarna volgehangen met omgekeerde vlaggen, waarvan een deel wordt verspreid door zuivelgigant Royal A-ware. In het oosten van het land blokkeren boeren wegen met zand, mest, strobalen en afval. Een man uit Kootwijkerbroek wordt gearresteerd omdat hij op de achterklep van zijn vrachtwagen Van der Wal in een rijtje van Pim Fortuyn en Theo van Gogh plaatst. Hij krijgt een werkstraf, want hij zou anderen hebben aangespoord de minister om te brengen.

Johan Remkes zorgt er vorig najaar voor dat de rust een beetje terugkeert. In een advies schrijft hij dat het stikstofdoel van 2030 niet langer heilig is. Hij adviseert het kabinet een landbouwakkoord te sluiten met boerenbelangenorganisaties, natuurclubs, supermarkten en banken.

Concreet betekent dit dat boerenbestuurders sinds december aanschuiven bij CU-minister Pieter Adema om te praten over de toekomst van de landbouw. Het betekent ook dat zij vaker het doelwit worden van radicale boeren.

Een anonieme bestuurder die in de media positief reageert op toenadering vanuit het kabinet krijgt naar eigen zeggen een appje: ‘Je moet nu echt oppassen’.

Heleen Lansink is melkveehouder in Haaksbergen en columnist bij het vakblad Vee en Gewas. In haar columns is ze kritisch op de boerenacties én op het kabinet. „Er is geen ruimte voor het middengeluid”, schrijft ze. Op een dinsdagavond in november komt haar man terug van tennis. „Hebben wij nu ook vlaggen op de kop in de wei staan?”, zegt hij tegen haar. Die avond trekt zij met haar man vier vlaggen uit de wei. „De volgende dag bleken er aan de andere kant nog eens achttien te staan. Dan schrik je je wezenloos.” Wie die er heeft neergezet weet ze niet. „Het voelt erg intimiderend.”

Ook de grootste landbouwbelangenorganisatie, LTO, wordt zwartgemaakt. FDF-leider Mark van den Oever noemt de LTO „verraders” , omdat het gesprekken aangaat met het kabinet.

LTO-voorzitter Sjaak van der Tak vertelt er over op zijn kantoor in Den Haag. Aan de muur hangt een foto van een koe. LTO is tegen onteigening van boeren, zegt hij, maar het stikstokprobleem wordt wel erkend. „Volgens die radicale boeren is dat probleem er gewoon niet.”

Van der Tak pakt zijn telefoon erbij en leest een berichtje voor. „Jouw vader zat vroeger zeker bij de NSB”, stuurde een boer hem onder zijn eigen naam.

Daar blijft het niet bij. De LTO-voorzitter woont in een doodlopend laantje in het Westland waar eind vorig jaar, op een maandagavond, Van Lier en zeven anderen ineens op de stoep staan. Zijn vriendin is thuis, „de kinderen gelukkig niet”, zegt Van der Tak. De boeren vinden dat hij „klotestandpunten” heeft. Van Lier bevestigt het onaangekondigde bezoek. „We zeiden: ‘Sjaak jij poldert te veel’.”

Volgens Van der Tak gaan er tijdens het gesprek ook complottheorieën over tafel. „Binnenkort gaan ze weer naar het World Economic Forum”, zeiden ze over het kabinet. „Daar zouden plannen worden bedacht om de grond van boeren in te ruilen voor de woningen van migranten.”

‘Jij ook bedankt Sjaak’

Na een paar uur vertrekken ze weer.

23.58. „Bedankt voor het gesprek met jullie groep”, appt Van der Tak erna.

00.07. „Jij ook bedankt Sjaak. Neem serieus wat er vanavond is gezegd, want dit is echt het gevoel dat in al die boeren appgroepen rondgaat”, reageert Van Lier.

Achteraf noemt Van der Tak het bezoek „dreigend”, omdat ’s avonds onaangekondigd ineens zoveel mensen voor zijn deur stonden. Op de LTO-website verschijnt een persbericht: „Dit soort acties in de persoonlijke sfeer zijn onwenselijk en worden als intimiderend ervaren.”

Waarom zei de LTO-voorzitter dat niet gelijk tegen Van Lier?

Van der Tak: „Ik wilde de-escaleren.”

Ook bespreekt Van der Tak het bezoek met een politieteam dat de boerenacties monitort. Politiechef Willem Woelders zei eerder dat zijn agenten, na toestemming van de officier van justitie, meelezen in telegram- en app-groepen van radicale boeren. Van der Tak krijgt een mobiel nummer van het team dat hij altijd kan bellen, net als enkele andere LTO-bestuurders. De politie bevestigt noch ontkent dit. Ook stelt LTO een protocol op voor haar bestuurders: onaangekondigde gasten mogen niet worden binnengelaten.

Het bezoek heeft geen invloed op de gesprekken met de minister, die een aantal weken later begonnen, zegt Van der Tak. „Ik laat mij niet beïnvloeden door schreeuwers en ik buig niet onder druk.”

Afgelopen vrijdag wordt Van der Tak via WhatsApp opnieuw geïntimideerd vanuit de top van het boerenverzet. De website Boerenbusiness heeft dan gemeld dat LTO en andere boerenorganisaties bereid zijn een deel van de landbouwgrond een natuurbestemming te geven. Volgens LTO is er geen akkoord.

Ik buig niet onder druk

Sjaak van der Tak Voorzitter LTO over onaangekondigd huisbezoek van boerenactivisten

Zelfs Bart Kemp van boerenactiegroep Agractie krijgt bezoek van boze boeren. Kemp organiseerde na de beruchte stikstofuitspraak in oktober 2019 een van de grootste boerenprotesten.

‘Hij gedraagt zich als de messias’

Volgens Van Lier is Kemp ingepalmd door het kabinet. Van Lier, die niet bij het bezoek was, zegt dat Kemp een kleine achterban heeft en daarom de boeren niet moet vertegenwoordigen. „Hij gedraagt zich als de messias.”

Kemp zegt zelf 16.000 leden en donateurs te hebben en bevestigt het onaangekondigde bezoek. „Het was een heel prettig gesprek”. Over Van Lier is hij minder te spreken. Hij vindt zijn bezoeken aan bestuurders „intimiderend”. Volgens Kemp heeft Van Lier ook wel eens gedreigd trekkers zijn kant op te sturen. „Ik zei: doe maar, de koffie staat klaar.”

Kemp is vorige week donderdag uit het landbouwakkoord gestapt. Dat komt, zegt hij, niet door het onaangekondigde bezoek van de boeren. Kemp is het niet eens met het voornemen van het Rijk om boerengrond te verkleinen door het deels een natuurbestemming te geven.

Volgens Van Lier heeft hij zelf niet gedreigd trekkers langs te sturen, maar kwam dat voorbij in een app-groep.

Het is „100 procent onze intentie om deze mensen te voorzien van goede informatie” zegt Van Lier. Dat ze soms op de trekker komen, zoals bij boer Datema en Bennie Jolink, doet hij voor eventuele publiciteit. „Misschien komt er wel een fotomomentje: zo’n trekker is heel visueel.”