Geen USAID meer? Elke inwoner van de Keniaanse vissersstad Kisumu merkt de gevolgen

Een lammetje van nog geen dag oud staat, wankel op knokige witte pootjes, te mekkeren in de garage van George Wherry (85). De schapenboer is in de weer met een oude blender, melkpoeder, water en yoghurt. Zijn eigen recept voor flesvoeding voor lammetjes die het in deze koude winter in Scenery Hill anders niet dreigen te redden. Op veel boerderijen in het zuidwesten van de staat Pennsylvania heerst rust in februari. Voor Wherry is het hoogseizoen. „We fokken lammetjes met één doel: de slacht. Ze zijn het meest rendabel rond Pasen, dus daar werken we nu naartoe”, zegt hij.

In een houthakkersblouse, spijkerbroek en op sloffen scharrelt hij door de bescheiden en rommelige woonboerderij. Hij groeide hier op „toen we nog geen elektriciteit hadden”, bracht er zes kinderen groot en runt het veebedrijf nu ruim vijftig jaar. Sinds een paar jaar samen met zijn dochter Diana Petrie (57). Zij probeert „hem af te remmen”, zegt ze, terwijl ze hem een papieren zakdoek aanreikt.

Wherry wil niks weten van stoppen. Zelfs niet sinds er tien jaar geleden schaliegas werd aangeboord onder zijn bijna anderhalve vierkante kilometer grond. Met zijn aandeel daarin verdient hij meer dan aan wol en vlees. En zeker niet in de wetenschap dat geen van zijn kleinkinderen voornemens lijkt de boerderij met vijfhonderd schapen – en tijdelijk tweehonderd lammetjes – over te nemen.

Ze hebben het te druk om het politieke nieuws op de voet te volgen, maar op Fox News en de lokale talk radio horen ze over alle decreten en bijna dagelijkse persconferenties van Donald Trump. Ze zijn verbaasd, hoopvol en gelukkig over de eerste vijf weken dat hij weer president is. Trump „heeft het land van de afgrond gered”, zegt Wherry. „Als hij de teugels niet in handen had gekregen, verkeerden we nu in de grootste problemen sinds de Japanse aanval op Pearl Harbor.” De boer is ervan overtuigd dat de aftakelende Joe Biden – wiens naam hij niet wil uitspreken – Amerika kwetsbaar maakte. „Andere landen stonden klaar om ons aan te vallen. Onze grenzen stonden wagenwijd open.”

Bij Diana Petrie overheerst een gevoel van opluchting en vertrouwen nu haar Republikeinse ‘team’ de gepolariseerde Verenigde Staten weer regeert. „Ik voel me simpelweg beter. Ik voel me veiliger. Ik weet niet of alles wat Trump doet goed is, maar ik vertrouw de sterke en intelligente mensen die hij heeft geselecteerd voor zijn kabinet. Het land beweegt weer in de juiste richting.”

Pennsylvania is een van de staten die cruciaal waren voor Trumps verkiezingswinst in november. Niet omdat hij hier nieuwe groepen kiezers aansprak, maar omdat de opkomst in traditioneel Republikeins gebied veel hoger was dan in de overwegend Democratische steden. Het tegenovergestelde van de verkiezingsuitslag van 2020. Het zijn trouwe kiezers als Wherry, Petrie en hun omringende netwerk van boeren, fabrieksarbeiders, mijnwerkers, verpleegkundigen en verkopers die hem hielpen.

Helpt hij hen nu ook?

Drie generaties

Migratie en de economie, specifiek inflatie , waren Trumps dominante campagnethema’s en de voornaamste reden dat drie generaties van deze familie op hem stemden. In de eerste weken in het Witte Huis gaat het vooral over Oekraïne, transrechten, diversiteitsbeleid, straffeloosheid voor gelijkgestemden, ontwikkelingshulp en het ontmantelen van de federale overheid – onderwerpen die hier in de ruige, besneeuwde heuvels van de Appalachen ver weg voelen. Terwijl de bewoners er bij uitstek kunnen lijden onder Trumps importheffingen, deportaties van migranten en bezuinigingen op de zorg die nog komen gaan.

Over „dat transgendergedoe” hebben vader en dochter een uitgesproken mening. „Als ze zich gedeisd houden, heb ik er niet zo veel problemen mee, maar het is zo in your face”, zegt hij. Zij valt hem bij: „Voor zover ik begrijp wordt hun transitie bekostigd met belastinggeld. Wie betaalt míjn zorgrekening als ik iets bijzonders wil?” Ze zijn niet voor discriminatie, zeggen ze, maar tegen een vermeende voorkeursbehandeling.

Het meest opgetogen zijn ze over Trumps pogingen de zuidgrens af te sluiten en immigranten uit te zetten. Wherry heeft ooit geprobeerd om een herder uit Latijns-Amerika over te laten komen. „Want onze jongens willen dit werk niet meer doen. De bureaucratie en het papierwerk waar ik me doorheen moest worstelen waren niet te overzien. Tegelijkertijd lopen mensen gewoon de grens over.” Diana Petrie vreest dat er terroristen zitten bij de miljoenen die de afgelopen jaren binnenkwamen.

De chaos aan de grens, plus het feit dat sommige migranten in hotels werden ondergebracht, hebben veel Amerikanen boos gemaakt. Petrie ziet financieel gewin in hun verwijdering, niet de problemen die arbeidstekorten veroorzaken. „Als we minder belastinggeld uitgeven aan het onderbrengen van die mensen, blijft er meer over.”

Om diezelfde reden is ze blij dat het mes nu in de federale overheid gaat. „Het inkrimpen van de hoeveelheid mensen die een luizenbaantje heeft en nauwelijks werkt, daarmee kunnen we de staatsschuld terugdringen.” Verder heeft Trumps economische beleid nog weinig handen en voeten, geeft ze toe, op het dreigen met importtarieven na. De inflatie neemt alleen maar toe. Petrie: „De economische chaos van de vorige regering is niet zomaar bij te sturen. Dat duurt misschien wat langer dan veel mensen hoopten. Geef het een jaar.”

Lees ook

Eieren zijn in de VS nu een luxeproduct – maar Trumps kiezers rekenen het hem niet aan

Wherry is voorzichtiger. Twee van zijn dochters werken voor die landelijke overheid: één als vleesinspecteur en de ander voor het ministerie van Energie. Vooral over die laatste maakt hij zich zorgen. „Gewone mensen lijden onder die ontslagen. Maar ik wil er geen oordeel over vellen, ze zijn vast bezig met fraude en verspilling opsporen”, zegt hij over Elon Musk en de zijnen die in naam van Trump de bijl in overheidsinstanties hebben gezet.

Die bewuste dochter, Jennifer Wherry (58), verhuisde een paar jaar geleden na een lange carrière bij de marine terug naar Pennsylvania, om dichter bij haar vader, broer en zussen te zijn. Op de bank in haar strak ingerichte huis, een half uur noordwaarts, zegt ze dat ze haar hypotheek niet meer kan betalen als ze ontslagen wordt. „Niemand is op dit moment veilig.”

Net als haar vader en de rest van haar generatie is Jennifer Wherry Republikein in hart en nieren. „Maar ik ben geen groot voorstander van Trump, meer een Nikki Haley-fan”, de gematigder oud-gouverneur en VN-ambassadeur die Trump uitdaagde tijdens de voorverkiezingen.

Spijt van haar stem van afgelopen november heeft ze niet. Trump blijft „de minste van twee kwaden” – het Democratische alternatief is erger. Maar ze schrikt wel van de „puinzooi” die nu wordt aangericht. Met het dempen van het moeras in Washington heeft het verdwijnen van halve afdelingen op haar kantoor in de buurt van Pittsburgh weinig te maken. „Ik ben voor een kleine overheid en fraudebestrijding, maar het moet goed doordacht zijn. Dat is het nu duidelijk niet. En ik betwijfel dat het veel oplevert voor het begrotingstekort.” Jennifer Wherry stemde tegen wanorde aan de grens en kreeg er chaos in haar eigen leven voor terug.

Misbruik

Terug in Scenery Hill is er wel wat kritiek op Trump, als het gaat over Rusland en Oekraïne. Wherry en Petrie vinden diens toenadering tot Vladimir Poetin bizar. „Ze zouden [de Oekraïense president Volodymyr] Zelensky meer moeten helpen, niet minder”, zegt Wherry. Diana Petrie: „Als je Poetin laat wegkomen met wat hij in Oekraïne doet, wordt Rusland alleen maar sterker.” Hij: „Dan is Polen als volgende aan de beurt.” Zij: „Misschien zit er een strategie achter bij Trump, maar je kunt niet zo achterlijk zijn dat je niet te beseft dat Poetin op deze manier een groter gevaar wordt.”

De drie familieleden zijn tegen het opblazen van de NAVO, net als veel Republikeinen van hun generatie. Maar dat geldt niet voor jongere Trump-aanhangers. Austin Petrie (33) bijvoorbeeld, Diana’s oudste zoon, bijvoorbeeld. „Wij zijn niet de probleemoplossers van de wereld”, zegt hij aan de telefoon, tijdens een zakenreis voor zijn werk als voorman in een verpakkingsfabriek voor honden- en kattenvoer. „Het kan mij niets schelen wat er gebeurt in Afrika en ik ben klaar met er geld aan uitgeven. Oekraïne kan me geen reet schelen. Ik geef niks om Europa. Andere landen maken alleen maar misbruik van ons.”

Hij maakt zich ook geen enkele zorgen over de mogelijke schade die Musk aanricht. „Eindelijk wordt de boel opgeschud. Waar gehakt wordt vallen spaanders.”

Zijn moeder Diana is sceptischer over Musk. „Hij is een briljante zakenman, maar wat is zijn doel?” Ze heeft zich niet verdiept in de belangenverstrengeling tussen Musks bedrijven en de federale overheid. „Maar ik geloof niet dat hij dit [werk] doet zonder dat er iets voor hem in zit.”

Aanstaande bezuinigingen kunnen ook Diana Petrie raken. Sinds haar man drie hersenbloedingen kreeg, leven zij van een arbeidsongeschiktheidsuitkering. Naast de collectieve zorgverzekering voor arme Amerikanen, dreigen de Republikeinen het mes te zetten in sociale zekerheid. Alleen daarmee zou het begrotingstekort echt kunnen worden teruggedrongen. Maar Petrie denkt dat het zo’n vaart niet zal lopen.

Over de opbrengsten van de boerderij maakt de familie zich geen zorgen. Migranten werken hier niet en ze zijn niet bang voor importtarieven. Kan het schaliegas ze rijker maken, na Trumps „drill, baby, drill”-belofte dat hij het aanboren van fossiele brandstoffen zou „ontketenen”?

„In de eerste jaren leverde het gas veel op. Ik heb er allemaal nieuwe apparatuur van gekocht die ik me eerder niet kon veroorloven.” Naast het kwakkelende lammetje in de garage staat een nieuwe oranje zitmaaier te glimmen. Een sterk contrast met de verweerde meubels, de sinds de dood van Wherry’s vrouw in 2009 onbespeelde piano, een geborduurde plaat van Jezus en een schaap, de oude geweren naast zijn overvolle bureau. Hij investeert liever in het bedrijf.

Maar de laatste jaren lopen de inkomsten terug. „Niet omdat er minder gas is, of we beperkt werden door regels, maar omdat het minder opbrengt. We krijgen nog maar een tiende van eerder.” Hij verwacht niet dat daar onder Trump verbetering in komt. Wherry werkte ook decennialang in de kolenmijnen waar de economie hier vroeger op dreef. „We zitten nog steeds op een berg uitstekende steenkool, maar niemand wil het meer hebben. Geen idee hoelang het gas rendabel blijft.” Fracking in de bodem hier in Pennsylvania kan nauwelijks concurreren met goedkoper op te pompen gas dat op de markt is. En waarvan Trump de prijs verder wil verlagen.

Wat dat betreft stemden Wherry en Petrie niet uit eigenbelang, benadrukken ze. „Waar de politiek en de federale overheid ons persoonlijk treffen, is als consument. We worden geraakt als we boodschappen doen of tanken”, zegt zij. Ze verwacht op dat gebied tastbare resultaten van Trump. Niet zozeer in het verlagen van de prijzen – deflatie zou de economie niet helpen – maar in het stijgen van de inkomsten en in lastenverlichting.

De Republikeinen zullen voor de tussentijdse verkiezingen van november volgend jaar moeten leveren, om de absolute macht die ze nu in Washington hebben te behouden. „Alleen leiderschap dat concrete verbetering in de kwaliteit van leven verschaft, wordt herkozen, zo simpel is het”, zegt Wherry.

Deze stemmen in Pennsylvania zullen de Republikeinen niet verliezen. Het enthousiasme van minder gebonden stemmers staat wel op het spel, door chaos, impopulaire maatregelen of het uitblijven van veranderingen die kiezers zeggen te willen. Trump is sowieso voor het laatst gekozen, want Amerikaanse presidenten krijgen maximaal twee termijnen. „Misschien probeert hij dat aan te vechten, want zijn regeerperiodes volgden niet meteen op elkaar”, zegt Wherry met een glinstering in zijn ogen. Dit is een ongrondwettelijk idee waar Trump openlijk mee flirt en een angstbeeld voor de Amerikanen die zijn steeds autocratischer neigingen vrezen. Het is ook een suggestie waarover Wherry zich hevig op zou winden, mocht die andere politieke partij het ooit in z’n hoofd halen.

„Vanwege zijn leeftijd zal Trump er wel mee stoppen. Zijn nuttige jaren raken op, net als de mijne”, zegt de schapenboer. Maar:„Ik zou hem best nog een ronde verdragen”.

Delen

Mail de redactie

Rizeq moest het Syrische leger in. Maar dat leger bombardeerde zijn stad plat en het regime van Assad stond voor alles wat hij verachtte. Zich thuis schuilhouden, betekende zijn familie in gevaar brengen. Op zijn 21ste vertrok hij uit Syrië. „Een auto reed de straat in en stopte voor de deur. Daar stapte ik in. Toen waren we onderweg. De smokkelaar en ik.”

Al ruim tien jaar duurt zijn vluchtverhaal. Hier in Berlijn hoopt de 32-jarige dat het eindigt, zodat zijn „normale” leven kan beginnen. Maar nu partijen met anti-migratiestandpunten – de Christlich Demokratische Union Deutschlands (CDU) en Alternative für Deutschland (AfD) – de grote winnaars zijn van de verkiezingen, wankelt zijn perspectief.

Rizeq wil niet met zijn achternaam in de krant, omdat hij in Syrië een keer is opgepakt vanwege zijn deelname aan protesten tijdens de Arabische Lente. Hij is bang voor de vele volgelingen en oud-functionarissen van Assad die nog steeds vrij rondlopen in het land waar ook zijn familie nog altijd woont. „Ze hebben hun uniformen weggegooid, maar hun wapens niet.”

Hij vertelt deze woensdag na de verkiezingen vanuit een leunstoel in café Refugio, dat bestaat sinds 2015 en draaiende gehouden wordt door vluchtelingen die in hetzelfde gebouw wonen. Op de bar staat een houten doosje met zilver- en goudkleurige sieraden uitgestald. Heeft Rizeq gemaakt. „Een hobby, ontstaan uit verveling.”

Barista

Rizeq, die in 2019 via Turkije en Griekenland in Duitsland aankwam, heeft een Aufenthaltsgestattung, de laatste stap voor een verblijfsvergunning. Het document toont aan dat hij hier legaal is maar nog in afwachting is van de uitkomst van de asielprocedure. De vraag is of en wanneer hij uitsluitsel krijgt over die procedure: net als in Nederland zijn sinds de val van het regime van Assad alle Syrische asielaanvragen bevroren.

Mensen met een Aufenthaltsgestattung kunnen een werkvergunning aanvragen. Ook daar wacht Rizeq al lang op. Nu werkt hij als vrijwilliger in Refugio, net als alle andere bewoners, als barista. In maart zou hij manager worden. Maar zijn werkvergunning werd voor de zoveelste keer afgewezen. „Vanwege de status van mijn papieren, kreeg ik te horen.” Het frustreert hem, omdat vluchtelingen door veel mensen – onder wie CDU-leider en aanstaand bondskanselier Friedrich Merz – worden neergezet als „luie profiteurs die niet werken”. „Geloof me: we willen heel graag werken, maar we mógen niet.”

Wie goed luistert, hoort dat de gesprekken in dit café net even anders zijn dan in het gemiddelde koffietentje in Berlijn. Gebroken Duits, zoeken naar woorden, taaloefeningen, voorbereidingen op gesprekken met het migratiekantoor. En veel gesprekken over politiek. Angstige gesprekken.

Als de AfD aan de macht komt, is het over voor mij, zei Rizeq al in een eerder gesprek, een paar dagen voor de verkiezingen. Zoals voorspeld bleef het bij een tweede plek voor die partij. Maar de CDU vindt hij eigenlijk net zo eng. „Ik ben bang voor hun leider.” Na de mesaanval in Solingen afgelopen zomer noemde Merz Syriërs en Afghanen de „meest problematische groepen”.

„Door over ons te praten als één groep, demoniseert hij ons”, zegt Rizeq. „Als hij het over ons heeft, heeft hij het altijd over criminelen. Nooit over degenen die de taal leren, werken of graag willen werken, opleidingen doen.” Toen voormalig CDU-leider Armin Laschet na overstromingen in Noordrijn-Westfalen in 2021 lachte tijdens een bezoek aan het rampgebied, kreeg hij heel Duitsland over zich heen, zegt Rizeq. Als Merz vluchtelingen aanvalt, gebeurt er niets. „Het verschil is: Laschet beledigde Duitsers, Merz beledigt migranten. Dat is blijkbaar oké.”

Vanavond geen falafel

Daar zit zijn voornaamste angst: in wat de verkiezingsuitslag zegt over de samenleving. „Dit zegt iets over hoe de samenleving mij ziet. Veel mensen zijn blijkbaar tegen mij.” ’s Avonds durft hij niet alleen over straat, hij is bang voor willekeurige racistische aanvallen. „Dat volgers van AfD zich gelegitimeerd zullen voelen in hun overtuigingen en daarnaar zullen handelen.” Afgelopen jaar was het aantal misdaden uit extreemrechtse hoek al hoger dan ooit in Duitsland.

Verder is er altijd de angst voor uitzetting, zegt Rizeq. Hij speelt met de vier zilveren ringen om zijn vingers. „Ik wil gewoon leven en sterven als een normaal persoon, in plaats van altijd op zoek te moeten zijn naar een plek waar ik veilig en welkom ben.” Ook bij zijn vrienden speelt dit, merkt hij. Nee, vanavond halen we geen falafel, grappen zij, we moeten sparen voor als we straks weer op de vlucht zijn. „Ik voel de angst die achter die geintjes schuilgaat.”

In de tien jaar sinds zijn vertrek leerde hij zichzelf Duits (en eerder Turks), hij volgde een IT-opleiding zodat hij straks betaald werk kan vinden, hij doet vrijwilligerswerk. „En dan moet ik ondanks dat alles terug? Het is niet makkelijk om terug te gaan naar een plek waar je de dood gezien hebt. Waar je je hebt moeten verstoppen voor de sluipschutters. Waar je vrienden verloren hebt.”

In Aleppo is hij zijn leven niet zeker, zegt hij. Bovendien is Syrië „economisch verwoest”. Daarom, zegt hij, zou hij verder moeten trekken. Weer op de vlucht. „Je hebt mijn verhaal gehoord. Ik weet niet of ik dat nog een keer kan doorstaan.”

Wetteloze ruïne

In 2011, tijdens de revolutie, deed hij eindexamen. Hij studeerde civiele techniek in Aleppo, maar maakte dat niet af. „Ik was met mijn hoofd bij de revolutie.” Toen het gewapende verzet Aleppo binnendrong, begon de regering met bombarderen. „Elke buurt. Met jets, helikopters, tanks. Er waren veel manieren om te sterven in Aleppo.” Soms was de westkant van de stad afgesloten van water en voedsel, soms de oostkant. „In een paar dagen werd mijn stad een wetteloze ruïne.”

Zijn familie had geld voor het vertrek van één iemand. Samen besloten ze dat hij dat werd – als meerderjarige man die al eens gearresteerd was, verkeerde hij in het grootste gevaar. En vormde daarmee het grootste gevaar voor de familie.

De smokkelaar die hem in december 2014 thuis ophaalde, bracht hem naar Turkije. Hij was daar tegelijk bezorger, afwasser en fabrieksarbeider – om te sparen voor de bootreis naar Griekenland. Met vijf anderen had hij illegaal een kamer van dertig vierkante meter. Hij kreeg een depressie, ook door de vijandigheid die hij in Turkije ervaarde. Dat is een constante, zegt hij, waar hij ook komt: dat mensen hem toeroepen dat hij terug moet naar Syrië.

Vuurwerk

In februari 2017 vertrok hij naar Griekenland. Turkije had het jaar daarvoor een deal met de Europese Unie gesloten dat het vluchtelingen zou tegenhouden. „De Turkse kustwacht cirkelde om onze rubberen boot heen om golven te creëren. Ze gooiden touwen zodat die verstrikt zouden raken in onze motor. Er waren baby’s en ouderen aan boord, en hun doel was de boot te laten kapseizen.” Het lukte de boot toch verder te varen.

Rizeq belandde in tentenkamp Souda, op het eiland Chios. Het voedsel daar was zo onhygiënisch dat mensen continu diarree hadden. Er waren tien toiletten voor 1.500 mensen. Op zijn telefoon scrolt hij door artikelen over de toestand in het kamp. Hij laat foto’s van de kasteelmuur zien die langs het kamp liep. „Rechtsextremisten kwamen daar soms naartoe om stenen of vuurwerk naar ons te gooien.”

In het kamp was geen internet en zeer beperkt stroom. „We waren totaal afgesloten van de buitenwereld. Ik had geen idee hoe sommige mensen over ons dachten.” Hij zat in vier verschillende kampen voordat hij naar Duitsland kwam, waaronder Sintex op het vasteland – een van de beruchte kampen die gesloten moest worden vanwege de onmenselijke omstandigheden. Hij was vastbesloten door te reizen. „Ik heb mijn thuis niet verloren om in een nieuwe hel te leven.”

Denk je dat ik dacht: ja, een leven als vluchteling, dat lijkt me leuk? Niemand kiest daarvoor

Het plan was om zijn broertje ook naar Duitsland te halen, want ook voor hem kwam de dienstplicht eraan. „Maar het was me niet gelukt voor zijn achttiende verjaardag genoeg geld te sparen.” Zijn broertje vluchtte naar Libië. „Hij zit daar al twee jaar vast.”

Sinds zijn vertrek uit Syrië heeft Rizeq zijn familie niet meer gezien. „Ik denk dat ik ze niet meer ken. Het is nu een andere familie dan toen ik vertrok.” De beelden zijn bevroren, zegt hij, maar het is niet meer wie ze zijn. „Mijn nichtje dat destijds twee was gaat nu naar de middelbare school en heeft een broertje dat ik nooit ontmoet heb – het zoontje van mijn zus. Mijn eigen broertje, toen pas twaalf, is nu zelf een volwassen man op de vlucht.”

Iedereen heeft een familie nodig, zegt Rizeq. Hij heeft hier best veel vrienden kunnen maken. Maar dat is niet hetzelfde. „Ik zou mijn moeder zo graag een knuffel geven.”

‘Te veel alleenstaande mannen’

Dat mensen spreken van illegale migratie, maakt hem kwaad. „Hoe de fuck had ik hier legaal kunnen komen? Ze laten ons niet binnen.” Hij balt zijn vuisten. „Mensen zeggen altijd dat er te veel alleenstaande mannen komen. Waarom denk je dat dat is? Ouderen en kinderen overleven de tocht niet omdat de autoriteiten die zo gevaarlijk maken. Wie komen er dan? Jonge, fitte mannen zoals ik.” Hij lacht hard.

„Denk je dat ik dat risico nam omdat ik mijn twintiger jaren zo graag op de vlucht wilde doorbrengen? Omdat ik na mijn achttiende dacht: ja, een leven als vluchteling, dat lijkt me leuk? Nee, niemand kiest daarvoor.” Hij lacht weer, nu nog harder, en schudt zijn hoofd.

Als je een plant in een donkere kamer zet en er één zonnestraal door de zoom van het gordijn heen komt, zegt Rizeq, zullen de bladeren langzaam naar het licht toe kruipen. Alles om te overleven. „Waarom begrijpen zovelen niet dat mensen net zo zijn?”

Refugio, waar hij woont sinds eind 2021, noemt Rizeq de fijnste plek waar hij in tien jaar is geweest. Hij krijgt hulp bij zijn afspraken op het migratiekantoor en de kans zich te ontwikkelen als cafémanager. „Je kunt ons wegstoppen, of ons op weg helpen”, zegt hij.

In zijn slaapkamer boven het café hangt een foto van een landschap. Een veld omringd door de bergen, met één boompje in het midden. Dat was het uitzicht in vluchtelingenkamp Sintex. De foto maakte hij zelf. „De boom deed me aan mezelf denken. Ik ervoer ondraaglijke eenzaamheid, maar bleef toch staan.”

Delen

Mail de redactie

De burgemeester van het Slowaakse stadje Surany is razend enthousiast over de komst van een Chinese batterijfabriek. Op een nog te bouwen industrieterrein van 375 hectare, zo’n zeshonderd voetbalvelden, moet de gigafabriek komen. „Hier, aan de rand van het terrein, komen winkelcentra”, wijst burgemeester Marcel Filaga aan op een grote plattegrond in zijn kantoor. „En rondom de fabriek komt een mooi gazon, met bomen en misschien wel dieren.”

Eendjes en flamingo’s naast een batterijfabriek, dat zag burgemeester Filaga een paar maanden terug tijdens een reis naar China – waar hij samen met enkele gemeenteraadsleden was op uitnodiging van de Chinese batterijfabrikant Gotion. Daar zag hij precies een exemplaar van de batterijfabriek staan die ook in Surany moet verschijnen. Of hij niet schrok van de grootte? Filaga is even stil en lacht ongemakkelijk. „Ehh… een klein beetje verrast”, zegt hij.

Op wat nu nog maisakkers zijn aan de rand van Surany, dat zo’n negenduizend inwoners telt, moet de batterijfabriek komen van de Chinese batterijmaker Gotion en het Slowaakse techbedrijf InoBat. Met de komst is 1,2 miljard euro gemoeid en het zal de eerste gigabatterijfabriek worden van Slowakije.

„Dit is de ideale plek ervoor in Slowakije”, zegt Filaga. „We hebben toegang tot de elektriciteit van een kerncentrale in de buurt, een waterkrachtcentrale en treinsporen.”

Net als Hongarije zet Slowakije in op de bouw van batterijfabrieken met de hulp van China. De samenwerking met China roept vraagtekens op in een Europa dat steeds minder afhankelijk wil worden van andere grootmachten. En met de aankondiging van een mogelijke handelsoorlog tussen de Verenigde Staten, China en de Europese Unie is het de verwachting dat vooral Hongarije en Slowakije de grootste klappen zullen krijgen.

„Wij zullen niet dezelfde fouten maken als bij andere fabrieken in de EU

Chinese arbeiders

In het dorp zijn de meningen verdeeld over de komst van de batterijfabriek. Zuzana en Beata, die net klaar zijn met hun werk in de keuken van een Duits industrieel bedrijf, staan naast het hoogste gebouw van Surany – dat al sinds 1989 leeg staat. Een vervallen appartementencomplex, dat onlangs is opgekocht door Chinese investeerders en volgens de burgemeester moet dienen als onderzoekscentrum voor de fabriek. Maar de bewoners denken daar anders over. „Het wordt het onderkomen voor de Chinese arbeiders”, verwacht Zuzana.

Beata zou wel willen werken in de fabriek, die naar schatting zo’n 1.300 banen oplevert. „Als het salaris hoog is, waarom niet?”, zegt Beata. „Ik heb eerder in een batterijfabriek gewerkt in Hongarije en dat was prima.”

Zuzana maakt zich zorgen om de gevolgen van de komst van de gigafabriek. „Water”, zegt ze kortbondig. Activisten die tegen de komst van de fabriek zijn, wijzen op mogelijke vervuiling van het water doordat de fabriek met chemicaliën gaat werken, en mogelijke droogte omdat de fabriek voor het koelproces van de batterijen veel water nodig heeft. „Ik heb kinderen”, zegt Zuzana. „Dus ik sta er anders in.” Zuzana ondertekende net als duizenden andere omwonenden een petitie tegen de komst. Beata niet.

Die petitie werd opgesteld door Stanislav Gulas en zijn organisatie ‘We Beschermen Onszelf’. Gulas, overheidsambtenaar en bewoner van het nabijgelegen dorp Bánov, is vooral tegen de komst vande fabriek omdat hij vindt dat de bewoners van de regio niet genoeg zijn meegenomen in de besluitvorming. „Onze zorgen worden compleet genegeerd”, zegt Gulas.

Burgemeester Filaga haalt zijn schouders op over de klachten. „De Europese Unie controleert of de fabriek zal voldoen aan de milieuwetgeving en verder is dit een staatsproject en hebben wij als gemeente er weinig over te zeggen.”

Maar Gulas maakt zich ook zorgen over het grotere plaatje. „Door in zee te gaan met de Chinezen richt Slowakije zich steeds meer op het Oosten – op Moskou en China. Misschien dat Slowakije in ruil voor deze vervuilende industrie bescherming krijgt van Rusland?” vraagt Gulas zich af.

Te laat geïnvesteerd

Die zorgen over de invloed van China op de politiek komen niet uit het niets, zegt China-analist Matej Simalcik van de Slowaakse denktank Central European Institute of Asian Studies (CEIAS). „De Europese bedrijven hebben te laat en niet snel genoeg geïnvesteerd in elektrische auto’s en batterijen”, zegt Simalcik. „En nu is Europa afhankelijk van de Chinese batterijfabrikanten en moeten Europese autobedrijven concurreren met door de Chinese staat gesubsidieerde autobedrijven.”

Europa lijkt voorlopig de concurrentie met China te verliezen, nadat eind vorig jaar bleek dat de Zweedse batterijfabrikant Northvolt op omvallen staat. „Chinese bedrijven zouden bij de bouw van nieuwe fabrieken in Europa ook moeten investeren in technologische uitwisseling in Europa”, zegt Simalcik. Alleen zo kan de kenniskloof tussen de Chinezen en Europa volgens hem verkleind worden.

Dat is precies wat er in Surany gaat gebeuren, zegt burgemeester Filaga. Het vervallen appartementencomplex wordt volgens hem een onderzoekscentrum. „Ook is mij toegezegd dat 90 procent van de banen in de fabriek door Slowaken wordt ingevuld”, zegt Filaga. „Wij zullen niet dezelfde fouten maken als bij andere fabrieken in de Europese Unie, waar vanuit de hele wereld arbeidsmigranten werden ingevlogen.”

Maar Simalcik ziet die bewering van de burgemeester niet terug in de aankondiging van het bedrijf. „Ik heb geen enkele verklaring voorbij zien komen waarin er gesproken wordt over onderzoeksinvesteringen.”

‘Detroit van Europa’

Daarnaast speelt er nog iets anders. Slowakije is net als buurland Hongarije erg afhankelijk van de auto-industrie. Decennialang dienden de twee landen als achterland van de Duitse autofabrikanten Volkswagen, Mercedes-Benz en BMW. De afgelopen jaren kwamen daar Chinese batterijproducenten bij, zoals Gotion in Slowakije en CATL in Hongarije – dat een fabriek bouwt van 7 miljard euro.

Slowakije produceert wereldwijd de meeste auto’s per hoofd van de bevolking: ongeveer één miljoen auto’s per jaar op zo’n 5,5 miljoen inwoners. Die worden grotendeels geëxporteerd naar andere Europese landen én de Verenigde Staten.

Een derde van de Slowaakse export komt op het conto van de auto-industrie. Door de handelsoorlog verwachten analisten dat Slowakije door die afhankelijkheid van de auto-industrie – zo’n 13 procent van het bbp – kan veranderen in het ‘Detroit van Europa’ – de Amerikaanse autohoofdstad die na de economische crisis in 2008 en de sluiting van verschillende autofabrieken leegliep.

Met de Duitse autoindustrie gaat het slecht. Ook de verkoop van elektrische auto’s valt vooralsnog tegen. Dat heeft direct effect. In Hongarije draaien verschillende batterijfabrieken al minder hard dan verwacht. En dan moet de heffingenoorlog nog beginnen.

„Slowakije heeft te midden van de onrust op de wereldmarkt geen goede positie”, zegt Simalcik. „De mogelijke heffingen van zowel de Verenigde Staten als China zouden grote gevolgen hebben voor Slowakije.”

China probeert onder de toekomstige heffingen uit te komen door fabrieken te plaatsen in de Europese Unie, zegt Simalcik. De batterijen hoeven dan niet geïmporteerd te worden en zijn EU-made. „Dus door Chinese bedrijven fabrieken te laten bouwen in Slowakije, zorgen Hongarije en Slowakije ervoor dat China in staat is om potentiële sancties te omzeilen.”

Daarnaast heeft de komst van de Chinese producenten ook politieke gevolgen. „De regering van premier Robert Fico kijkt steeds meer naar het Oosten – ze willen de economische relatie met Rusland normaliseren en hebben autocratische partners zoals China en Rusland. We zien dit niveau van Slowaakse samenwerking niet met Europese landen.”

Geen vertrouwen

Terug naar de vervallen flat. Pavel, werkzaam voor een bedrijf naast de flat, veegt de stoep schoon als hij omhoog kijkt naar de plek waar binnenkort de Chinezen komen. Als hem gevraagd wordt wat hij van de komst van de batterijfabriek vindt, begint hij meteen over China. „Ik vertrouw de Chinezen niet”, zegt hij. „Ik ben een democraat en China is geen democratie.”

Twee weken eerder was hij naar Bratislava gereden, zo’n anderhalf uur rijden, om te protesteren tegen premier Fico, die openlijk flirt met Rusland. „Ik maak me grote zorgen om de invloed van niet-democratische landen in Slowakije”, zucht hij.

Maar wat kun je doen, vraagt Pavel. „Tegen de komst van zo’n batterijfabriek kan ik niks doen. Ik heb alleen invloed op deze stoep hier.” En die stoep heeft hij helemaal ontdaan van elk gevallen winterblad.

Lees ook

Hongarije zet in op batterijproductie – met hulp van China en tot woede van dorpsbewoners

Delen

Mail de redactie