Het staat er echt, en voorvechters van hogere belastingen voor ultrarijken vinden het baanbrekend en zelfs historisch. „Wij streven naar samenwerking om zeker te stellen dat ultravermogende personen effectief worden belast”, staat in de verklaring die de regeringsleiders van de G20-landen maandag ondertekenden tijdens een top in Rio de Janeiro.
Voor het eerst noemen de belangrijkste economieën ter wereld, waaronder de VS, de EU, India en China, het thema in een slottekst op het hoogste politieke niveau.
Dat weerspiegelt de groeiende weerzin tegen het fiscale vluchtgedrag van de rijkste mensen ter wereld. Denk daarbij aan namen die prijken op ranglijsten als de Billionaires List van magazine Fortune (nu aangevoerd door de Amerikaanse ondernemer Elon Musk, geschat vermogen omgerekend 301 miljard euro).
Veel van de rond de drieduizend miljardairs van deze wereld stallen hun inkomen – voornamelijk de winst uit eigen bedrijven – als kapitaal in de eigen bedrijven of in speciale holdings, al dan niet gevestigd in belastingparadijzen. Zo wordt inkomstenbelasting vermeden, terwijl ook vennootschaps- en vermogensbelasting slim wordt ontweken. Onderzoekscollectief ProPublica onthulde in 2021 dat mensen als Musk en Bezos in de VS amper belasting betalen. In Nederland bleek uit studies van het Centraal Planbureau dat de belastingdruk het laagst is voor de allerhoogste inkomens.
Lees ook
De G20 praat opeens over het extra belasten van miljardairs. Moeten Musk en Bezos straks meer betalen?
Dat deze kwestie nu de G20 heeft bereikt, is niet zonder betekenis. Binnen dit orgaan worden de politieke lijnen uitgezet voor internationale economische afspraken. Zo gaf de G20 in 2021 ook een impuls aan een deal van meer dan 130 landen over het tegengaan van belastingontwijking door multinationals.
Winst voor Lula
Het mag een diplomatieke overwinning heten voor huidig G20-voorzitter Brazilië, geleid door de linkse president Lula da Silva, dat hij unanieme steun kreeg voor deze verklaring. Lula’s politieke aartsrivaal Javier Milei, de zelfbenoemde ‘anarcho-kapitalistische’ president van buurland Argentinië, dreigde de tekst eerst te blokkeren, maar gaf zijn verzet uiteindelijk op.
De passage over het belasten van miljardairs is „baanbrekend”, zegt ontwikkelingsorganisatie Oxfam in een persbericht. „Historisch” noemde de Frans-Amerikaanse econoom Gabriel Zucman de slottekst volgens persbureau AFP. Zucman is een boegbeeld in de strijd tegen belastingontwijking en adviseerde G20-voorzitter Brazilië.
Maar of de diplomatieke zege van Lula écht zal leiden tot hogere belastingen voor ultrarijken, valt sterk te bezien. De verklaring is behoorlijk algemeen geformuleerd en gaat over „samenwerking”. Dat kan gaan over „het delen van ervaringen”, „het aanjagen van debatten” en het „opzetten van mechanismen tegen ontwijking”, staat er. En dan met „volledig respect” voor de „soevereiniteit” van landen in de belastingpolitiek. Oftewel: geen enkele regering kan ergens toe worden gedwongen.
Voorstel minimumtaks
Wat níét in het communiqué staat, is een concreet voorstel dat Zucman, directeur van denktank EU Tax Observatory, eerder dit jaar deed en dat door Lula’s regering werd omarmd. Zucman pleit voor een mondiale minimumtaks voor superrijken. Zij zouden een minimum belastingtarief moeten betalen van jaarlijks 2 procent van hun vermogen. Nu is dat gemiddeld 0,3 procent, volgens Zucmans eigen berekeningen.
De minimumtaks zou als volgt werken. Als een miljardair in zijn vestigingsland die 2 procent níét afdraagt (door de nationale fiscus te ontwijken) krijgt dat land het recht ‘bij te heffen’ tot de drempel van 2 procent wordt bereikt. En als het vestigingsland dit niet doet, mag vervolgens een ander land (bijvoorbeeld een land waar het geld van de miljardair gestald staat) gaan bijheffen. Zo wordt belastingontwijking minder aantrekkelijk, want die 2 procent betaalt de miljardair uiteindelijk toch wel, zo is het idee. Het volgt de methode van de in 2021 afgesproken mondiale minimumwinstbelasting voor multinationals, van 15 procent. In meerdere economieën, waaronder de EU, is deze inmiddels ingevoerd.
Lees ook
15 procent belasting voor bedrijven? Dat is echt te weinig, zegt topeconoom Gabriel Zucman
Quentin Parrinello, beleidsdirecteur bij denktank EU Tax Observatory, geeft toe dat het minimumtarief niet in de G20-conclusies staat. „Maar dit is maar het begin van het proces, dat jaren zal gaan duren”, zegt hij aan de telefoon. „De G20 heeft een bepaalde functie: het is een plek waar politieke signalen worden gegeven. Andere organisaties, zoals de OESO en de VN, zijn er voor de technische onderhandelingen.”
De onderhandelingen over het belasten van multinationals werden geleid door de OESO, de denktank van industrielanden. Veel arme en opkomende landen waren hier ongelukkig mee, omdat het Westen de OESO domineert. Ze dringen aan op een sterkere rol van de VN op belastinggebied.
De komst van Trump
Of en hoe snel er echte onderhandelingen over belasting van de superrijken komen, is onzeker. De G20-doorbraak kan van korte duur blijken te zijn. In januari treedt in Washington president Donald Trump aan, die inzet op belastingverláging voor rijken, met zijn adviseur Elon Musk aan zijn zijde. Trump kan de belastingpassages zo weer uit de G20-teksten laten schrappen, want de G20 werkt op basis van unanimiteit. Tijdens Trumps vorige presidentschap (2017-2021) verdwenen uit G20-communiqués zinnen over de aanpak van klimaatverandering en over vrijhandel.
Parrinello hoopt dat technische onderhandelingen over het belasten van ultrarijken hoe dan ook van start gaan – desnoods zonder de VS.
Arnold Merkies, de coördinator van de Nederlandse tak van de organisatie Tax Justice Network, is „positief over de richting” die G20 geeft. Zijn zorg is, zegt hij aan de telefoon, dat onderhandelingen „heel lang” gaan duren. „Landen moeten vooral nú al concrete dingen doen. Voer op nationaal niveau ‘exitbelastingen’ in voor rijken die om fiscale redenen het land verlaten. En breng internationaal alvast in kaart waar al het vermogen precies zit.”
