Fysiek is het slopend, maar het goud maakt alles goed. Eindelijk is goudzoeken in Gabon weer legaal

Posted on February 9, 2024 by admin

Onverstoorbaar gaat de man voor, stappend over de gladde keien, op zijn badslippers, langs het beekje dat steeds dieper de jungle in stroomt. Hoog in de bomen kwetteren vogels, dichter bij de klamme grond zijn het de cicaden die zich laten horen. Verder is het stil. Totdat in de verte het ritmische gepuf van een motorpomp klinkt. Rook stijgt op tussen de bladeren en lianen. Opgepast, zegt hij, terwijl hij een steile helling afdaalt in de richting van het geluid. Het is glad.

Zelf staat Youngou Müller binnen no time op de open plek beneden. Met een zwaai begroet de 28-jarige gouddelver de twee mannen die daar in ontblote bovenlijven, glinsterend van het zweet, de aarde te lijf gaan. De een met een schep, de ander met een slang verbonden aan de motor. Die pompt water uit een uitloper van het beekje en spuwt het iets verderop met volle kracht weer uit. Op de grond ligt een aluminium schaal, waarop losgewoelde aarde wordt gecheckt op glinsterende stukjes goud.

Dit is het voorbereidende werk, legt Müller uit, terwijl hij de nu nog lege schaal met zijn voet aantikt. „Daarna is het aan God.”

Hier, in het hart van Gabons regenwoud, herleven oude tijden. Mannen, vooral mannen, maar ook vrouwen, op blote voeten of in regenlaarzen, struinen de rivierbeddingen en nabijgelegen heuvels af op zoek naar korrels goud, een van de vele rijkdommen in Gabons grond. Daarna keren ze terug naar provisorische kampen, opgetrokken uit zeil, wat golfplaten en takken, verstopt tussen de hoge bomen. Maar nu zonder de angst dat militairen hen komen verjagen.

Kat-en-muisspel

De reden: een verbod op goud delven, dat jarenlang leidde tot een kat-en-muisspel tussen mannen als Müller en de lokale autoriteiten, werd afgelopen zomer even plots als het was ingevoerd afgeschaft. Dit besluit kwam van de nieuwe militaire leiders die in augustus de macht hadden grepen in het Centraal-Afrikaanse land. Zij maakten zo een einde aan de heerschappij van de familie Bongo, die Gabon en zijn bodemschatten – olie, mangaan, goud – beschouwde als privébezit.

Lees ook
Drie maanden na de coup vraagt Gabon zich af: is het Bongo-regime echt verdwenen?

In Ndjolé had het verbod op goud delven alles ontregeld. Het stadje aan de rivier de Ogooue had de laatste decennia mensen uit heel Gabon en buurlanden getrokken om er te graven in de rode aarde. De bedrijvigheid in de bossen aan de overkant van de rivier was op een gegeven moment zo groot, dat de bewoners grapten over Ndjolé II, waar volgens hen meer mensen woonden dan de pakweg 7.500 zielen in het over heuvels uitgestrekte origineel.

Het zijn vooral mannen die in Gabon naar goud zoeken.

Officieel was wat zij deden illegaal: volgens de mijnwet van Gabon hebben gouddelvers een zogeheten carte d’exploitation nodig, een soort ID-kaart waarmee ze bij het ministerie worden registreerd. Alleen kwam van die kaart en registratie in de praktijk weinig terecht, de delvers trokken zich dan ook weinig van die verplichting aan. De staat liet hen goeddeels begaan. Tot 2018.

Middels een aankondiging op nationale tv en in kranten verbood de toenmalige president Ali Bongo per direct al hun werkzaamheden. Het was noodzaak, aldus de minister van mijnen, vanwege „een zorgwekkende toename van illegale activiteiten die het milieu aantasten en de openbare orde verstoren”. Wat ook meespeelde: de aanwezigheid van veel niet-Gabonezen onder de delvers, vooral uit Kameroen. Volgens de minister ging tegenover de ton goud die Gabon officieel jaarlijks produceerde, nog eens vier ton illegaal de grens over. Een onderbouwing daarvoor gaf hij niet.

Het verbod was tijdelijk, werd de delvers beloofd. Ondertussen mochten alleen bedrijven met de juiste papieren – en de juiste connecties – nog naar goud zoeken. Zoals het Marokkaanse Managem of Alpha Centauri Mining (ACM).

In de twee, drie jaar die volgden kamden het leger en de gendarmerie de jungles rond goudmijnplekken als Ndjolé uit in wat ‘operatie Bayende’ was gedoopt – vrij vertaald betekent dat iets als opruimen, verwijderen. De dorpen die de delvers hier in de loop der jaren hadden gebouwd, werden afgebroken of afgebrand, hun werktuig vernietigd en motoren in beslag genomen. Wie op delven werd betrapt, ging de gevangenis in of moest hoge boetes betalen.

Militaire operaties

„Het leek net of we een land in oorlog waren.” Love Makouba, een lange, pezige man met een tasje voor zijn borst gebonden, fluit door zijn tanden. Bij het licht van felle peertjes zijn de oevers van Ndjolé in het nachtelijk donker een en al bedrijvigheid. Vrouwen staan achter rokende barbecues vol zwartgeblakerde vissen en coupés-coupés, geurende hompen vlees die in dunne repen worden verkocht. De markt is nog open, de theestalletjes zijn omringd door klanten.

In de hoofdstad Libreville werkte hij in de bouw van appartementen, vertelt Makouba (35), een halveliterfles bier met tequilasmaak in zijn hand, zittend op een wankel bankje. Via via kwam hij in Ndjolé terecht. In eerste instantie voor de bouw. Maar het goud hield hem hier, grijnst hij. De eerste keer dat hij de bossen in ging, verdiende hij 850.000 CFA-frank (1.300 euro). Dat komt neer op 5,5 keer het minimum maandloon in Gabon.

De tweede keer verdiende hij 1,1 miljoen CFA-frank. „Dat was voor twee, drie weken werk. Zoveel geld had ik nog nooit verdiend.”

Kampement van gouddelvers in de jungle nabij Njdolé.

En ja, fysiek is het slopend, zegt Makouba, die met sokken in zijn slippers loopt – door de vele uren in de modder zijn zijn voeten geïnfecteerd geraakt. Maar dat is het allemaal waard.

Dat was in 2018. Een paar maanden later zou de president het verbod afkondigen. Eind 2019, begin 2020, bereikte operatie Bayende Ndjolé. „Overal zag je militaire vrachtwagens”, zegt Makouba. „We werden opgejaagd alsof we dieven waren. Maar wij zijn Gabonezen. Deze bossen zijn van ons.”

Niet alleen de gouddelvers zaten plotseling zonder werk: een hele economie zakte in. De eigenaren van bootjes die delvers naar de overkant vervoerden, de ondernemers die spullen aan hen verkochten, de barretjes waar zij hun verdiende geld kwamen uitgeven.

Ook het lokale bestuur zag een gat in de begroting ontstaan, vertelt Pierre Nguema-Nkoume, hoofd van het departement waar Ndjolé onder valt. „De delvers betaalden belasting. Iedereen hier leefde ervan.”

De gouddelvers zagen het verbod als een truc om de familiekas van de president te spekken

De delvers zagen het verbod als een truc van de president om de familiekas via deals met bedrijven te spekken. Zoals dat ook gebruikelijk was onder vader Omar Bongo, die Gabon van 1967 tot zijn dood in 2009 regeerde. Maar deze zomer kwam zijn zoon Ali ten val. Gabons nieuwe leider, generaal Brice Oligui Nguema, voert sindsdien in hoog tempo hervormingen door om de bevolking voor zich te winnen.

Vergunningen die onder de Bongo’s aan veelal buitenlandse bedrijven werden vergeven worden tegen het licht gehouden, zoals die van ACM. Hun activiteiten liggen momenteel grotendeels stil en hun site is uit de lucht.

In de ochtend vertrekken bij ‘le trou’ (het gat) gouddelvers vanuit Njdolé naar de overkant van de rivier waar zij in de bossen naar goud zoeken.

De nieuwe minister van mijnen, een zakenman die ook belangen heeft in de sector, verspilde evenmin tijd. Elf dagen na zijn aantreden kondigde Hervé Patrick Opiangah aan het verbod op goud delven op te heffen. „Uit solidariteit met de lokale bevolking” en om „de werkloosheid op het platteland te bestrijden”, aldus de minister in zijn communiqué. Ruim een derde van de Gabonezen zit zonder werk, vooral jongeren. Dat heeft geleid tot een grote leegloop richting de stad.

Hij had best iets anders willen doen, zegt de 21-jarige Freddy Bifete. In Ndjolé wacht hij in het ochtendlicht met andere jongens tot hun bootje hen naar de overkant van de rivier brengt. „Maar iets anders dan goud is hier niet.” Ja, er zijn houtkapbedrijven. Die geven alleen tijdelijke contracten en de betaling stelt weinig voor. „We hebben families om voor te zorgen.”

Lees ook
Militaire coup maakt einde aan Bongo-dynastie in Gabon

Gabonees

Afgelopen oktober zaten de jongens klaar onder grote partytenten, dossiers met hun identiteitspapieren in de hand, toen een overheidscampagne om het goudzoeken te reguleren in Ndjolé werd afgetrapt. Een team van ambtenaren trok de afgelopen maanden van provincie naar provincie om gouddelvers te registreren en hun de ooit beloofde carte d’exploitation te geven. Daarmee mogen zij voortaan in afgebakende zones naar goud zoeken. Legaal.

Er is één belangrijke voorwaarde: de delvers moeten Gabonees zijn. En het goud dat zij vinden, dienen ze te verkopen via zogeheten comptoires, loketten van of goedgekeurd door staatsmijnbedrijf Société Équatoriale des Mines (SEM). Niet, zoals nu nog gebeurt, op de zwarte markt. In juni werd iets buiten de hoofdstad al Gabons eerst goudraffinaderij geïnaugureerd.

Elke keer als ze mij pakten, poef, was ik wegYoungou Müllergouddelver

Zo’n achthonderd gegadigden, vooral mannen, meldden zich tussen midden en eind oktober in Ndjolé. Maar lang niet iedereen bleek de benodigde papieren of geld voor de borg te hebben. Vijfhonderd mensen kregen hun carte wel. Een paar weken later kwamen daar nog een paar honderd bij. In totaal zijn volgens het ministerie nu bijna drieduizend gouddelvers geregistreerd, met nog drie van de zeven provincies te gaan. Eerder werd hun aantal geschat zo’n vijf- tot tienduizend geschat, onder wie een (groot) deel buitenlanders.

De kaart geeft hun veiligheid, zegt Bifete, zijn duimen gestoken onder de riemen van zijn rugtas waarin die van hem opgeborgen zit. „Nu kunnen we rustig werken.”

De lokale gendarmes kennen hem als ‘de rebel’, zegt Youngou Müller.

Niet dat hun werk echt was gestopt. Ondanks het verbod ging het goud delven de afgelopen jaren gewoon door. Stiekem. ’s Nachts. De lokale gendarmes kennen hem als ‘de rebel’, grijnst Youngou Müller. Talloze keren is hij naar eigen zeggen aan de gendarmes ontsnapt („Elke keer als ze mij pakten, poef, was ik weg”). Hij heeft vrienden die nog steeds in de gevangenis zitten, zegt Müller. De nacht maakte hun werk nog gevaarlijker. De olifanten die hier plots opdoemen, de grond die kan verzakken. Eind 2022 overleden tien gouddelvers nadat de twintig meter diepe pit die zij hadden gegraven, was ingestort. Tegenover lokale media zeiden de ouders van de slachtoffers dat de gendarmes naderhand hadden geweigerd hun lichamen te helpen uitgraven.

Lees ook
Gabon wil iets terugzien voor de CO2 die zijn jungle opslaat. Alleen: wie wil daarvoor betalen?

Hij vertrouwt ze nog steeds niet, zegt Müller gedecideerd. Tijdens de militaire operatie verloor hij zijn werktuig, inclusief zijn pomp. „Weet je hoe duur zoiets is?” Ook nu is hij nog niet veilig. De gendarmes hebben het hun missie gemaakt iedereen te pakken die nog geen pasje heeft, zegt hij. Müller komt uit het noordwesten van Gabon, al snel twee dagen reizen vanaf Ndjolé. Hij heeft nog geen tijd gehad zijn papieren op te halen, zegt hij.

Dat geldt ook voor de twee jongemannen die naast hem in de weer zijn. Ze halen hun schouders op. Als ze nu gepakt worden, komen ze er met een ‘boete’ van af, zeggen zij. „Een gram goud per persoon.” Omgerekend zo’n 35.000 frank, iets meer dan 50 euro. Die gendarmes zijn pas boeven, zegt Müller. Als hij straks zijn kaart heeft, weet hij al precies wat hij gaat doen. De delver grijnst een gat bloot waar zijn hoektand zou moeten zitten: een huisje bouwen vlak naast het kamp van de gendarmes.

Uitstoot hier, effecten elders – zijn landen verplicht rekening te houden met de rest van de wereld?

admin
November 24, 2024
0

In Den Haag kan het mondiale klimaatbeleid de komende tijd een impuls krijgen die het sinds het Klimaatakkoord van Parijs (2015) niet meer heeft gehad. Twee weken lang luisteren de rechters van het Internationaal Gerechtshof (ICJ) naar tientallen vertegenwoordigers van landen en internationale organisaties, met als doel een oordeel te vellen over de verplichtingen van staten om gevaarlijke klimaatverandering te voorkomen.

1. Wat staat er in deze zaak op het spel?

Op initiatief van Vanuatu, een kleine eilandengroep in de Stille Oceaan ten oosten van Australië, buigen de rechters zich over twee fundamentele vragen. De belangrijkste luidt, simpel gezegd: welke verplichtingen hebben staten volgens het internationaal recht om het klimaatsysteem en het milieu te beschermen, ten behoeve van (andere) staten en toekomstige generaties?

De tweede vraag gaat over de juridische consequenties van eventuele verplichtingen voor landen die ernstige schade hebben veroorzaakt, door de uitstoot van broeikasgassen en door het nalaten die uitstoot te reduceren. Daarbij gaat het speciaal over de gevolgen van de opwarming voor kwetsbare landen, zoals kleine eilandstaatjes. Er is ook expliciet gevraagd naar verplichtingen van landen jegens bevolkingsgroepen en individuen, nu en in de toekomst.

Het antwoord van het ICJ is een advies, het heeft geen bindende werking. Maar volgens de meeste rechtsgeleerden zal een uitspraak van het hoogste juridische orgaan van de Verenigde Naties doorwerken in landen, in onderhandelingen over mondiaal klimaatbeleid, en in de vele rechtszaken van individuen en organisaties die schade lijden door de opwarming van de planeet.

Voor Vanuatu, dat nauwelijks een meter boven de zeespiegel uitkomt en zich heel moeilijk kan beschermen tegen de stijging ervan, is dit van existentieel belang. Het eilandstaatje heeft nauwelijks bijgedragen aan de opwarming, maar voelt wel als een van de eerste landen de verregaande gevolgen.

2. Waarom buigt het Internationaal Gerechtshof zich nu over deze kwestie?

In 2019 begon een groep rechtenstudenten van de University of the South Pacific een campagne om „het grootste mondiale probleem, klimaatverandering, voor het hoogste rechtsorgaan van de wereld te brengen”. De regering van Vanuatu sloot zich aan bij dit initiatief en diende in 2021 een resolutie in bij de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties waarin om een antwoord van het ICJ op de twee bovengenoemde kwesties werd gevraagd.

Vanuatu wist steun voor de resolutie te krijgen van uiteindelijk 132 landen. Daarnaast spraken wereldwijd zo’n 1.500 organisaties zich uit voor de rechtszaak. Volgens internationaal jurist Margaretha Wewerinke-Singh, hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam en de Universiteit van Fiji, toont de enorme steun voor de zaak „de collectieve wens om [klimaatverandering] aan te pakken in overeenstemming met de vastgestelde juridische normen en principes van rechtvaardigheid”. Daarnaast laat het zien dat er grote behoefte is aan meer juridische onderbouwing van internationaal klimaatbeleid.

Op 29 maart vorig jaar werd de resolutie unaniem aangenomen door de Algemene Vergadering van de VN en is het hof begonnen met de voorbereiding. De belangstelling voor de hoorzittingen, die maandag beginnen, blijkt heel groot. Maar liefst 98 landen en twaalf internationale organisaties kunnen hun verhaal doen gedurende tien zittingsdagen. Op de laatste twee dagen is tijd gereserveerd voor organisaties uiteenlopend van het Pacific Islands Forum Fisheries Agency tot de organisatie van olie-exporterende landen (OPEC) en de Wereldgezondheidsorganisatie.

Vanuatu hoopt dat de rechters van het ICJ in de loop van volgend jaar met hun oordeel komen.

3. Wat kan de uitspraak betekenen voor de verantwoordelijkheid voor klimaatschade?

Volgens Wewerinke-Singh, die deel uitmaakt van het adviesteam van Vanuatu, kan de uitspraak „een keerpunt in de mondiale strijd voor klimaatrechtvaardigheid” zijn.

Joie Chowdhury, advocaat bij het Amerikaanse Center for International Environmental Law (CIEL), zegt dat de uitspraak, „een steviger basis” kan leggen „onder multilaterale oplossingen” (lees: de druk opvoeren bij klimaatonderhandelingen). In een webinar zei zij deze zomer dat hiermee „landen in het mondiale Zuiden, kleine eilandstaten en kwetsbare ontwikkelingslanden extra juridische instrumenten krijgen om hun onderhandelingspositie te versterken”.

Hoogleraar internationaal recht André Nollkaemper noemde vorige week in NRC een oordeel „heel belangrijk”. Landen hebben weliswaar allerlei beloftes gedaan om de uitstoot van broeikasgassen te reduceren, en ze geven vaak ook financiële steun aan kwetsbare landen, maar in feite ontbreekt een internationaal rechterlijke onderbouwing.

4. Welke politieke gevolgen kan de uitspraak hebben?

Volgens Nollkaemper kan het bijna niet anders dan dat de rechters zullen concluderen dat landen alles in het werk moeten stellen om schade in andere landen te voorkomen. En dat landen die in het verleden veel broeikasgassen hebben uitgestoten en dat nog steeds doen – dat wil zeggen: rijke, geïndustrialiseerde landen – „verplicht zijn bij te dragen aan rechtsherstel” en aan het herstellen van de schade die andere landen lijden – in de praktijk: vooral ontwikkelingslanden.

Voor kleine eilandstaten gaat het bij de vragen die in Den Haag voorliggen uiteindelijk om hun voortbestaan. Vanuatu’s minister van Klimaatverandering, Ralph Regenvanu, hoopt dat het vonnis de stemmen van de meest kwetsbare groepen zal versterken. Op de speciale website van Vanuatu over de zaak staat: „Zonder snelle en verstrekkende maatregelen zullen laaggelegen atolstaten zoals Vanuatu naar verwachting halverwege de eeuw onbewoonbaar worden, waardoor het voortbestaan van hun cultuur, hun staat en hun soevereiniteit in gevaar komt.”

‘Ik dacht dat ze seks wilde’, is geen excuus meer in Zuid-Afrika, dat een ‘pandemie’ van seksueel geweld kent

admin
November 24, 2024
0

Een jonge vrouw gehuld in een sober roze shirt en met een kort kapsel, steekt haar stevig gespalkte onderarm uit. S. zit op haar kamer in een opvang voor mishandelde vrouwen van de Nationale Opvang Beweging (NSMSA) in de Zuid-Afrikaanse provincie Gauteng. „Doet het nog pijn?”, vraagt Lisha Stevens, het hoofd van NSMSA aan de 27-jarige vrouw uit Soweto. „Bij sommige bewegingen wel, bijvoorbeeld als ik mijn baby optil”, vertrouwt S. haar toe.

Twee maanden geleden is ze door haar vriend met een ijzeren staaf geslagen, waardoor haar ellepijp is gebroken. Haar vriend misbruikte S. stelselmatig. Maar de laatste keer was de afranseling door haar partner, een evenementenopbouwer die met een alcoholverslaving kampt, wreder dan ooit tevoren, vertelt ze. „Hij heeft me ontzettend hard geslagen, eerst met een stoel en daarna met die ijzeren staaf. Toen heeft hij me zo lang gewurgd dat ik bijna bewusteloos raakte. Ik dacht dat hij me zou vermoorden,” zegt S. Haar naam wordt hier uit veiligheidsoverwegingen niet genoemd.

Sinds ze uit het ziekenhuis is ontslagen, zit ze samen met haar acht maanden oude zoontje ondergedoken in deze opvang in een buitenwijk van Soweto, met zo’n 1,3 miljoen inwoners de grootste township van Zuid-Afrika. Alleen haar zus, die haar hier naartoe gebracht heeft, weet dat ze hier woont.

Straffeloosheid

Deze maandag is het Internationale dag voor de beëindiging van geweld tegen vrouwen, de aftrap van een campagne, die belangrijk is voor zowel de regering als maatschappelijke organisaties om de acceptatie van seksueel geweld te doorbreken.

Zuid-Afrika kent een van de hoogste cijfers van seksueel geweld tegen vrouwen ter wereld. Verkrachting, huiselijk geweld en femicide zijn een plaag voor de samenleving, waar ook president Cyril Ramaphosa aan refereerde in zijn laatste State of the Union, zijn belangrijkste jaarlijkse toespraak. Het staatshoofd noemde daarin seksueel geweld in Zuid-Afrika een „pandemie” en beloofde 20 miljard rand (omgerekend zo’n 1 miljard euro) voor de bestrijding ervan.

Eerdere pogingen om via overheidsbeleid iets aan het seksueel geweld te doen – zoals een nationaal plan in 2020 – zijn nog niet succesvol gebleken.

S. met haar zoontje in de gemeenschappelijke ruimte van een opvang voor mishandelde vrouwen in Gauteng.

Eén op de zestien vrouwen heeft in 2022 fysiek en seksueel geweld ondervonden, zo blijkt uit een vorige week verschenen studie van onderzoeksinstituut Human Sciences Research Council (HSRC). 36 procent van de volwassen vrouwen in Zuid-Afrika is op enig moment in hun leven slachtoffer geweest van fysiek en seksueel geweld. Bijna een kwart van de vrouwen is in hun leven fysiek mishandeld door hun partner.

Bovendien ontkomen daders van seksuele misdrijven in verreweg de meeste gevallen aan een veroordeling. De politie registreerde tussen 2022 en 2023 meer dan 43.000 verkrachtingszaken. In diezelfde twaalf maanden werden slechts 519 verdachten voor verkrachting veroordeeld.

Baanbrekende uitspraak

Maar er gloort een sprankje hoop. ‘The Embrace Project’, een maatschappelijke organisatie die seksueel geweld bestrijdt, heeft samen met een slachtoffer van seksueel geweld een belangrijke rechtszaak gewonnen. Eind september van dit jaar oordeelde het hooggerechtshof van Johannesburg dat verdachten „subjectieve instemming” niet meer als geldige verdediging kunnen gebruiken, omdat dit in strijd is met de grondwet. Volgens het hof schendt dit het recht van het slachtoffer op onder andere gelijkheid, menselijke waardigheid, privacy en lichamelijke integriteit.

„Dit betekent dat de verdachte in een verkrachtingszaak moet bewijzen dat de vrouw instemde met seks om zich vrij te pleiten en niet langer simpelweg kan zeggen: ‘ik dacht dat ze seks wilde’,” verduidelijkt Lee-Anne Germanos Manuel, jurist en mede-oprichter van The Embrace Project.

Voordat het zover is, moet het Constitutionele Hof, de hoogste rechtbank in Zuid-Afrika, er nog over beslissen. Indien dat hof de uitspraak van het hooggerechtshof in stand houdt, zal dat enorme impact hebben, verwacht Germanos Manuel. „De verdediging van ‘subjectieve instemming’ door verdachten is één van de belangrijkste redenen waarom het ons justitieapparaat nauwelijks lukt om daders te veroordelen.”

„Kijk naar de zaak van het slachtoffer dat samen met ons deze zaak heeft aangespannen. De rechter heeft vastgesteld dat er geen instemming was voor seks en geloofde niet dat de verdachte daadwerkelijk dacht dat het slachtoffer instemming had gegeven. Toch heeft de rechter hem vrijgesproken, omdat er onvoldoende bewijs was om de claim van de verdachte te weerleggen.”

Genormaliseerd

Vlak na de uitspraak snijdt de populaire televisiesoap Skeem Saam het onderwerp van seksuele instemming aan. Een rechtbank veroordeelt een van de hoofdpersonages, Toby, voor de verkrachting van een vrouw, met wie hij eerst innig gezoend heeft. Hij zegt dat hij instemming had voor de seks, zij ontkent.

Veel Zuid-Afrikanen groeien op in een gezin waar de vader zijn vrouw mishandelt en denken dus dat het zo hoort

Lisha Stevens
Opvang Beweging

De uitzending veroorzaakte een storm van reacties op sociale media. Sommige berichten juichen de keuze van de Skeem Saam-makers toe, maar de meerderheid – nagenoeg allemaal mannen – reageert als door een wesp gestoken. Opmerkingen als „ze wilde juist dat hij haar verkrachtte”, „als een vrouw een valse verkrachtingsbeschuldiging doet, is de man nu de klos” en „vrouwen zullen mannen massaal afpersen” gonsden rond op X.

Lisha Stevens, provinciaal hoofd van de Nationale Opvangbeweging in Gauteng, inspecteert de spalk aan de onderarm van S.

Een groot probleem volgens onderzoeksinstituut HSRC is de houding van mannen. Zo zou 85 procent vinden dat vrouwen te gemakkelijk een aanklacht van mishandeling door een man kunnen indienen. Bijna 10 procent van de mannen schuift de schuld op de vrouw af wanneer een man haar verkracht.

Doordat seksueel geweld volledig genormaliseerd is in de Zuid-Afrikaanse samenleving is het moeilijk te bestrijden, legt Lisha Stevens van NSMSA uit. „In deze cultuur wordt het van mannen verwacht dat ze dominant zijn. Veel Zuid-Afrikanen groeien op in een gezin waar de vader zijn vrouw mishandelt en denken dus dat het zo hoort.”

Kennisplatform Safer Spaces plaatst dit macho-gedrag in de sociale context. Hoge werkloosheid en inkomensongelijkheid zouden toxische mannelijkheid versterken. Daarnaast liet de gewelddadige geschiedenis van kolonialisme en het apartheidsverleden veel huishoudens achter zonder vaderfiguren, waardoor het risico op agressie en emotionele instabiliteit groter werd. Ook onderwijs, media en sociale druk versterken traditionele rolpatronen, aldus het platform.

Volgens Stevens praten familieleden vaak op het slachtoffer in om geen aangifte te doen en bij haar gewelddadige partner te blijven. „Daarnaast zijn veel slachtoffers van huiselijk geweld financieel afhankelijk van de dader, wat deze enorme macht geeft.”

Laksheid politie

Stevens zie hoe de aanpak van daders en bescherming van slachtoffers ook bij de politie ondermaats is. Onderzoek van het Civiele Secretariaat voor de Politiedienst (CSPS) onderschrijft dit probleem. Het overheidsorgaan, dat toezicht houdt op de politie, rapporteerde vorige maand aan het parlement dat in 2023 geen enkel politiebureau in het land voldoet aan de standaarden die in de Wet op huiselijk geweld zijn beschreven. Agenten weigeren onder andere aanklachten te registreren, zijn laks in de uitvoering van gebiedsverboden en lopen hopeloos achter met de afhandeling van zaken. Bovendien stelt CSPS vast dat agenten vaak zelf overtreders zijn. In de onderzoeksperiode van vijf maanden werden 232 agenten beschuldigd van huiselijk geweld.

We verzuipen in plastic. Durft de wereld te zeggen: genoeg is genoeg?

admin
November 22, 2024
0

Het is teruggevonden in moedermelk, in honingbijen, in hondentestikels, in appels, in het diepste van de oceaan, in wolken en in versgevallen sneeuw op Antartica. Plastic is een wondermiddel en een vloek. Na de biodiversiteitstop en de klimaattop start maandag een laatste belangrijke milieutop, een die het slotakkoord moet worden van onderhandelingen die sinds 2022 lopen. Op een VN-top in Zuid-Korea willen landen een juridisch bindend akkoord sluiten tegen plastic vervuiling.

Boven die onderhandelingen hangt één belangrijke vraag. Gaan landen afspreken dat ze minder plastic zullen produceren? Studies laten zien dat plasticvervuiling fundamenteel aanpakken niet kan zonder de losgeslagen productie ervan in te perken. Maar het politieke klimaat is er niet naar, en voorstander Verenigde Staten nam afgelopen week toch nog afstand van zo’n productieplafond.

Plastic is niet nieuw, maar de explosie van plastic om ons heen wel. Sinds 1950 is de productie ervan meer dan vertweehonderdvoudigd. De productie groeit bovendien steeds harder. Vooral in China, maar ook in andere Aziatische landen en de Verenigde Staten verrezen de afgelopen jaren nieuwe fabriekskolossen die de plastic productie verder omhoogstuwen.

Met die productie kwam ook meer vervuiling. De uitstoot van microplastics in het milieu wordt momenteel geschat op tussen de 10 en 40 miljoen ton per jaar, een hoeveelheid die tegen 2040 zou kunnen zijn verdubbeld, staat in een studie gepubliceerd in Science. Microplastics zijn in ons water gevonden, in ons eten – zoals zout, suiker, honing, bier en thee – in ons bloed en organen. Wetenschappers zien steeds meer aanwijzingen voor negatieve gezondheidseffecten.

Tegen 2050 ‚zwemmen’ er mogelijk meer stukken plastic in de zee dan vissen, berekenden onderzoekers

Duidelijk is dat het zeeleven al lijdt onder plastic. Zo werd in de buik van één aangespoelde walvis in Spanje 29 kilo plastic gevonden: tassen, netten, zelfs een jerrycan. Vermoedelijk was al dat plastic het dier fataal geworden. Tegen 2050 ‘zwemmen’ er mogelijk meer stukken plastic in zee dan vissen, berekenden onderzoekers. Om te illustreren hoe hard het gaat: bij tellingen van The Ocean Cleanup in de Stille Oceaan bleek dat het aantal gevonden plastics in slechts een kleine zeven jaar tijd was vervijfvoudigd.

Het plasticprobleem valt niet te ontkennen, en daarom startten 175 landen in 2022 onderhandelingen met de bedoeling eind dit jaar tot een akkoord te komen. Het zou een juridisch bindend instrument moeten worden tegen plastic vervuiling. Dat pakket maatregelen zou moeten gelden voor de „hele levenscyclus” van plastics; dit werd expres zo geformuleerd zodat het de deur openzet om ook de productie van plastic aan te pakken.

EU voortrekkersrol

Bij het pleiten voor een productieplafond pakt de Europese Unie een voortrekkersrol. Maar hoeveel heeft het continent eigenlijk nog te zeggen over plastic productie? Het marktaandeel van plasticfabrieken in Europa nam af van 28 procent in 2006 naar 12 procent vorig jaar. Plastic uit Azië en de VS, gemaakt met goedkoop schaliegas of (Russische) olie, zorgt er al jaren voor dat de Europese plasticproducenten worden weggeconcurreerd. De Europese productie daalde alleen al vorig jaar met 8 procent. Onbedoeld is die Europese productiebeperking er dus al.

De EU vindt daarnaast niet alleen plastic producerende grootmachten zoals de VS en China tegenover zich. Ook oliebedrijven lobbyen actief tegen regels die de productie van plastic moeten beteugelen. „Een productieplafond gaat ons niet helpen wat betreft vervuiling en het milieu”, aldus Karen McKee, topvrouw bij oliegigant ExxonMobil tegen zakenkrant Financial Times in aanloop naar de top.

Oliereuzen zoals Saudi-Aramco, ExxonMobil en Shell investeerden samen vierhonderd miljard dollar in plasticfabrieken, zo berekende Forbes in 2020. „Soms vergeten we dat plastic gemaakt is van olie en gas”, zegt McCauley. „Nu er meer energie uit hernieuwbare bronnen komt vanwege de strijd tegen klimaatverandering, zetten olie- en gasbedrijven in op het opvoeren van de plasticproductie als plan B.”

Plastic wordt gezien als de grootste toekomstige groeimotor van de vraag naar olie. De vraag naar brandstof gaat door de opkomst van elektrische auto’s mogelijk pieken. Plastic is een levensverzekering voor fossiel.

Bij de vorige onderhandelingssessie in Canada in april waren er 196 lobbyisten van de fossiele en chemische industrie aanwezig. Meer dan de mensen die aanwezig waren namens delegaties van de Europese Unie.

Lang niet alle industrie is overigens tegenstander van een productieplafond. Bedrijven die plastic verwerken, zoals Coca-Cola en Unilever, hebben hier gezamenlijk juist voor gepleit. Een productieplafond zou goed zijn voor de recyclingindustrie, aldus een topman van Unilever tegen de Britse zakenkrant Financial Times.

Frappant genoeg is het ook de olie-industrie die recycling zegt te steunen, sterker nog: volgens critici hebben oliebedrijven de potentie van recycling jarenlang schromelijk overdreven. „Oliebedrijven houden ervan met de mythe van recycling te schermen als manier om het probleem van plastic vervuiling aan te pakken”, zegt McCauley. „Maar ze zitten ook weer niet te wachten op stevige afspraken over gerecycled plastic, want dat zorgt voor minder vraag naar fossiel plastic.”

Alleen al in Nederland gingen dit jaar vijf plasticrecyclers failliet

Recycling is in werkelijkheid weerbarstig. Wereldwijd wordt ongeveer 9 procent van het plastic gerecycled. In Europa wordt steeds mínder plastic gerecycled. En alleen al in Nederland gingen dit jaar vijf plasticrecyclers failliet.

Recyclers kunnen momenteel niet op tegen de lage prijzen van nieuw plastic, en het gemak ervan in het productieproces. Bedrijven die huisafval ophalen, schoonmaken, sorteren, en omsmelten naar gerecyclede plastic korrels, moeten concurreren met een totaal andere markt van goedkope fossiele plastics uit gigantische fabrieken in Azië en de VS. En de duurzame ambities van voedingsgiganten en verpakkingsbedrijven blijken niet groot genoeg om ook vast te houden aan gerecycled plastic als dat duurder is.

De problemen in de plastic-recyclingindustrie lijken sterk op die in de kledingindustrie. Tweederde van de nieuw verkochte kleding bestaat tegenwoordig (geheel of gedeeltelijk) uit plastic (denk aan namen als polyester, elastaan of acryl). Ook textielrecyclers (die van oude kleding nieuwe willen maken) kunnen niet op tegen fossiele goedkope materialen.

Mogelijk toch afspraken

Hoe groot de noodzaak volgens voorstanders ook, het lijkt politiek gezien volgende week niet uit te draaien op een juridisch afdwingbaar productieplafond. Over andere onderwerpen lijken de standpunten van landen minder ver uiteen te liggen. Zo zijn er plannen om afspraken te maken over beter beheer van plastic afval, meer recycling en mogelijk beter ontwerp van producten (waardoor recycling makkelijker is). Ook zouden er mogelijk afspraken gemaakt kunnen worden om vervuiling in oceanen door plastic vistouw te beperken.

De top in Zuid-Korea (trouwens zelf ook een grote plasticproducent) trekt veel minder aandacht – en regeringsleiders – dan de klimaattop van afgelopen weken. Wordt het plastic probleem misschien nog onderschat?

„Absoluut”, vindt McCauley. „Maar als er geen akkoord komt, accepteren we een toekomst waar mensen onnodig ziek worden door plastic vervuiling, een wereld waarin oceanen een plastic soep worden. Dit is een once in a lifetime kans en die mogen we niet verspillen.”