Het radicaal-rechtse Rassemblement National maken er een sport van petities op te stellen om concerten van Médine te laten annuleren.
N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Interview Médine Zaouiche (40) is een van de meest uitgesproken én meest omstreden rappers van Frankrijk. „Ik had graag op een vreedzame manier over mijn geloof gepraat.”
Médine Zaouiche (40) is een familieman. Vader van drie kleine kinderen, al ruim twintig jaar samen met zijn jeugdliefde. Hij huurde eens een museum af als verrassing voor haar verjaardag. Hij gaat op campervakantie, schrijft liedjes voor zijn kindjes met zoete videoclips met veel geknuffel. Hij woont al zijn hele leven in de Normandische havenstad Le Havre, dicht bij familie en vrienden. „Ik voel me nergens beter”, vertelt hij tijdens een interview in Parijs.
Médine is ook een rapper die al twintig jaar een van de belangrijkste stemmen is van de Franse hiphop – het meest gestreamde muziekgenre in het land. In zijn muziek – in de eerste jaren rauw en boos, tegenwoordig melodieuzer en intiemer – spreekt hij zich uit over alles wat er volgens hem mis is in Frankrijk. Over het racisme en de islamofobie die hij als Frans-Algerijnse moslim ervaart. Over de onderdrukking van minderheden.
Maar ook over de financiële kwetsbaarheid van studenten, de achtergestelde positie van vrouwen in een patriarchale wereld, de pensioenhervorming van president Emmanuel Macron. Médine bekritiseert politici van het radicaal-rechtse Rassemblement National (RN) – die er een sport van maken petities op te stellen om zijn concerten te laten annuleren. Maar ook fundamentalistische moslims. „Kom niet ronselen in mijn wijk, dit is niet jouw kinderkamer”, zegt hij in het nummer ‘#Faisgafatwa’.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2018/11/data38418998-b4fc9b.jpg)
Zijn kritiek giet hij in harde teksten, met pijnlijke metaforen. In een liedje waarin hij de volgens hem mislukte scheiding van kerk en staat (laïcité) bekritiseert, sprak hij eens van „het kruisigen van alle laïcards zoals in Golgotha”, Jezus’ executieplaats. In 2005 bracht hij een album uit genaamd Jihad – dat zoiets betekent als ‘je inspannen voor’ maar in de context na 9/11 vooral werd geassocieerd met terrorisme. „Ik ben clivant, splijtend”, zegt hij daarover. „Dat wil ik ook zijn.”
De rapper, in 1983 geboren in de Le Havre als zoon van een Algerijnse vader en een Franse moeder, groeide als oudste van drie kinderen op in de arme, uit grijze flats opgetrokken buitenwijk Caucriauville. Vader werkte bij een verpakkingsbedrijf en als bokstrainer, moeder als verkoopster en later kleuterleidster. Zijn ouders zijn niet-praktiserende moslims, Médine ging zich als tiener verdiepen in de islam en praktiseert sindsdien wel.
Je lijkt je op je gemak te voelen in de rol van provocateur, van degene die kwesties aan de kaak stelt. Waar komt dat vandaan?
„Het is de kern van mijn artistieke strijd”, zegt Médine – hip brilletje zonder rand, met grijze haren doorvlochten baard – in de lobby van het Parijse hotel 1K. „Ik probeer met mijn muziek te veranderen hoe mensen denken. Ik wil dat mensen kritisch kijken naar zichzelf en de periode waarin we leven. Dat is in mijn ogen de rol van kunst. Kunst moet verontrustend zijn, dingen overhoop gooien. Voor de mensen die denken dat zij de heersende waarden in een maatschappij bepalen. Maar het moet ook verontrustend zijn voor mijzelf, voor de groepen die ik belichaam en representeer. Dat is mijn visie, misschien is het een manco. Commercieel gezien is het suïcidaal.”
Heel slecht kan het toch niet zijn voor je carrière, als je al twintig jaar van je muziek kunt leven?
„Het is geruststellend dat er een publiek is dat van complexiteit en nuance houdt. Ik denk oprecht dat er in Frankrijk meer van dat soort mensen zijn dan haaien van de actualiteit, die alleen maar ophef zoeken en echte discussie mijden – die maken alleen meer lawaai. Het maakt me hoopvol voor de toekomst, waarin de nuance zal overwinnen. Misschien zal ik er niet meer van kunnen genieten, maar mijn kinderen dan wel.”
:strip_icc()/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2023/06/data100990537-f77e9f.jpg%7C//images.nrc.nl/BABmTNnFJ35eyEpfv_76QWxC834=/1920x/smart/filters:no_upscale():strip_icc()/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2023/06/data100990537-f77e9f.jpg%7C//images.nrc.nl/_o4uR9ZcTyEJ-1OiJ9wV294fzGc=/5760x/smart/filters:no_upscale():strip_icc()/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2023/06/data100990537-f77e9f.jpg)
Médine: „Doordat het publieke discours in Frankrijk zo wordt beïnvloed door extreem-rechts zijn ideeën die twintig jaar geleden absoluut laakbaar waren, normaal geworden.” Foto Anita Pouchard Serra
Waarom is het zo belangrijk voor je om je uit te spreken over maatschappelijke thema’s?
„Het gaat om veiligheid. Er zijn sociale rechten in gevaar. Doordat het publieke discours in Frankrijk zo wordt beïnvloed door extreem-rechts zijn ideeën die twintig jaar geleden absoluut laakbaar waren, normaal geworden.” Als voorbeeld noemt hij priorité nationale, een voorstel van het RN om mensen met een Frans paspoort voorrang te geven op buitenlanders bij de verdeling van huisvesting en werk.
„Als het gaat om de islam zie je een radicalisering. Onder de noemer van kritiek op de islam laten mensen zichzelf toe allerlei racistische uitlatingen te doen. Ze spreken over moslims, maar eigenlijk bedoelen ze Arabieren. En ze maken rassenkwesties van problemen die in essentie klassenkwesties zijn – zoals de koopkrachtcrisis of problemen met sociale zekerheid. In plaats van de mensen te bevragen die het kapitaal bezitten en slecht verdelen.”
In het liedje ‘Médine France’ (spreek uit: Made In France) zeg je: „elke keer als ik een positie inneem, verlies ik naasten”. Hoe is dat voor je?
„Ik ben niet alleen splijtend op maatschappelijk vlak, maar ook in mijn privékring. Binnen de moslimgemeenschap zijn veel meningsverschillen, bijvoorbeeld over religieuze definities, interpretaties van teksten. Door dat soort verschillen van inzicht ben ik naasten verloren. Vrienden, broeders. Het doet natuurlijk pijn om een vriend te verliezen voor een idee, maar ik vind dat als je overtuigingen hebt, je die moet blijven verdedigen en je discussie niet moet mijden. Zonder discussie los je niets op.”
In ‘Kyll’ zeg je dat je elke maand wel betrokken bent bij ophef. Vaak was er een link met je religie. Heeft dat de manier waarop je je geloof belijdt veranderd?
„Ja. Ik heb van mijn geloof iets strikt privés gemaakt. Ik spreek me alleen nog op het maatschappelijke niveau uit over de islam. Graag had ik op een vreedzame manier over mijn religie gepraat, maar ik weet niet hoe. Ik had graag gesproken als een boeddhist, die kan spreken over welke waarden in zijn geloof zitten en hoe die de maatschappij ten goede kunnen komen. Er zit bijvoorbeeld een hele ecologische laag in de islam, die we goed zouden kunnen gebruiken. Maar omdat er zo’n druk ligt op alles wat met moslims te maken heeft, ben ik voorzichtig geworden. Want voor je het weet ben je niet meer een moslim, maar een islamist, iemand die politieke ambities vermengt met een religieuze agenda.”
Dat etiket heb je al vaak gekregen.
„De hele tijd. Ik ben een politiek geëngageerde man, actief voor verenigingen [zoals boksvereniging Don’t Panik, red.], ik ben al een tijd bekend. En ik belijd het islamitische geloof. Die dingen bij elkaar maakt voor sommigen dat ik wel een islamist moet zijn.”
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2022/09/data90257312-257587.jpg)
Je rapt ook over allerlei andere maatschappelijke thema’s. Waarom is rap een geschikte manier om je hierover te uiten?
„Het gaat niet om rap, het gaat om de tekst, de woorden. De manier waarop je die woorden gebruikt om te nuanceren, om te analyseren, en ze richt aan een publiek die de schoonheid van je muziek kan waarderen. Ik had net zo goed gedichten kunnen schrijven of een ander genre muziek kunnen maken.”
Sinds april maak je een podcast, die ook Médine France heet, waarin je met gasten op zoek gaat naar wat het voor jullie betekent om Frans te zijn. Hoe bepaal je wie je uitnodigt?
„Mijn gasten moeten artistieke, culturele vezels hebben.” In de eerste afleveringen zijn onder anderen de Frans-Marokkaanse pianist Sofiane Pamart, de Frans-Caribische rapper JoeyStarr en de Franse cabaretier Sophie-Marie Larrouy te gast. „Dat is omdat ik zelf de Franse identiteit heb leren kennen via cultuur. Films, literatuur en muziek vormden voor mij de voordeur om de Franse cultuur in te stappen.
Ik had net zo goed gedichten kunnen schrijven
„Want ik herken me niet in de institutionele criteria waaraan je moet voldoen om Frans te zijn. Je moet bijvoorbeeld de Marseillaise uit je hoofd kennen”, zegt hij doelend op het inburgeringsexamen waar gevraagd wordt naar het volkslied. „Of het vakje aanvinken dat je de wetten van de republiek voor je religie plaatst” – voor veel Fransen de kern van het concept laïcité. „Voor mij en veel van mijn gasten valideren die institutionele, sobere dingen niet of je Frans bent. Het bepalen van een identiteit is niet zoiets als het afvinken van een meerkeuzeformulier. Daarom proberen we een nieuwe definitie te vinden.”
Ben je al in de buurt van een antwoord?
„We nemen onze tijd. Het vraagt om reflectie. Het vraagt om het uitpluizen van al onze achtergronden. Van degene die hier is geboren, van degene wier ouders in het buitenland zijn geboren. Onze verhalen overlappen elkaar en vertellen een nieuw verhaal over Frankrijk. Ik wil ook mensen uitnodigen met wie ik weinig gemeen heb, die totaal andere ideeën hebben.”
Betekent dat ook dat je binnenkort tegenover een RN-politicus in de podcaststudio zit?
„Daar ligt mijn grens, want dat zou nooit een constructief debat over ideeën worden, maar een debat over mijn dna. En dat kan ik niet veranderen, en dat wil ik ook niet veranderen. Ik spreek niet met extreem-rechts, ik bestrijd extreem-rechts.”
In het liedje ‘Enfants forts’ zeg je: „Haat is als judo, je moet de ander bestrijden met zijn eigen kracht.” Hoe doe jij dat?
Hij glimlacht als hij zijn eigen tekst terughoort. „Als men me aanvalt, mijn woorden verdraait of me etiketten opplakt waarin ik me niet herken, probeer ik hun haat tegen ze te gebruiken. Ik heb een track, ‘Perles d’Insta’ (parels van Instagram), waarin ik de beledigingen die ik heb ontvangen tegen mijn tegenstanders gebruik. Om te laten zien dat ze me niet kunnen raken en om te laten zien dat het geweld van hún kant komt.”
Je hebt weleens piñata’s gemaakt naar de beeltenis van RN-politici. Snap je dat zulke acties wel worden gezien als agressie van jouw kant?
„Voelen mensen zich aangevallen door een piñata? Daar moet ik zachtjes om lachen. Het is pop van papier-maché, er zitten snoepjes in.”
Het gaat om het signaal dat je afgeeft.
„Weet je, ik denk dat ze doen alsof. Zoals voetballers over de grond rollen om in de gratie te vallen bij het publiek en de scheidsrechters. Maar als je de VAR-beelden bekijkt, zie je dat ze niet eens geraakt zijn. Het geweld komt van hún kant. Zij zijn degenen die me de mond willen snoeren door petities op te stellen.
„Ik denk dat ze dat doen omdat ze bang zijn. Ik ben een soort vogelverschrikker, met mijn Algerijnse achtergrond, opgegroeid in een achterstandswijk, rapper, moslim, getrouwd met een Frans-Laotiaanse vrouw. En ik schaar me ook nog eens achter de arbeidersstrijd, de strijd van lhbti’ers en feministen, omdat ik denk dat we eenzelfde pijn delen. Dat maakt ze bang, want ze zijn er niet aan gewend dat er sterke stemmen uit de wijken komen die zij zagen als electoraal oninteressant.”
In Frankrijk ben je bekend, in Nederland minder. Welk liedje moet men luisteren om jou en jouw Frankrijk te leren kennen?
„De track ‘Médine France’, die eindigt met de zin: ‘als de Fransman zijn schoonheid verliest, begint hij anderen te verminken’. Zo zie ik Frankrijk. Het land is prachtig, met zijn rijkdommen, met zijn cultuur, met de complexiteit van zijn taal. Maar het spendeert te veel tijd aan anderen het leven zuur maken.
„En bezoek Le Havre – mijn spiegel. Het is zo’n stad die je óf geweldig, óf vreselijk vindt. Het is een stad die wordt bekritiseerd omdat het een van de lelijkste Franse steden zou zijn, omdat het arm is. Maar ik vind de stad het paradijs op aarde, met haar zonsondergangen, met haar geschiedenis van wederopbouw na de Tweede Wereldoorlog. Met mijn vrienden, mijn familie. Ze is, net als ik, clivant.”
