Fotograaf Charlotte Dumas: ‘Dieren fotograferen om de dieren, dat wordt toch niet helemaal als volwaardig gezien’

Posted on by admin


Foto Dana Lixenberg

N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.

Charlotte Dumas is fotograaf en filmmaker. Haar onderwerpen zijn honden, paarden en haar dochters. Dieren fotograferen om de dieren wordt niet als volwaardig gezien in de kunstwereld, zegt ze. Toch is zij er beroemd mee geworden. Dumas’ kat Nelly heeft een eigen Instagram-account, @nelly_uit_de_baarsjes.






Haar vader is overleden, twee dagen voor dit gesprek. Had ze niet beter kunnen afbellen? „Heb ik over nagedacht”, zegt ze. „Maar nee. Het is oké dat je er bent. Op mijn leeftijd” – ze is van 1977 – „is het normaal dat je je ouders verliest, al was hij niet heel oud, 78. Dit is het leven, mijn leven. Ik wil over hem vertellen. De afgelopen jaren ben ik veel met hem bezig geweest, met zijn legacy.”

Hij was beeldend kunstenaar.

„Net als mijn moeder. Zij schildert en werkt met textiel, met foto’s ook. Hij aquarelleerde. Gevels, huizen, heel realistisch.”

Charlotte Dumas is fotograaf en filmer, beroemd om haar intieme dierenportretten, waarin het altijd om de dieren zelf gaat, vaak geïsoleerd van de omgeving in beeld gebracht, van dichtbij en zonder kunstlicht. „De toestand van de mensheid”, zegt ze, „kun je bestuderen door de manier waarop we met dieren omgaan. Hoe we ze gebruiken, met ze samenleven, welke symboliek we aan ze toekennen, wat we op hen projecteren is de rode draad in mijn werk.” Dit voorjaar komt er een nieuw boek van haar uit met geschilderde hondenportretten, A Terra. „Het begon met een klein schilderijtje dat ik op mijn zestiende gemaakt had van een zittend hondje op straat, gebaseerd op een foto van Richard Kalvar. Het kwam op een veiling en eerder had ik al eens een kleine publicatie gemaakt met twaalf andere portretten. In mijn archief bleek ik nog veel meer beelden te hebben en samen vormen ze een soort nulpunt, een fundering onder al mijn werk.”

In 2011 fotografeerde ze de honden die tien jaar eerder onder het puin van de Twin Towers naar overlevenden hadden gespeurd. Vanaf 2015 filmde ze met uitsterven bedreigde wilde paarden op het Japanse eiland Yonaguni. In Yorishiro (2020), de tweede film uit de trilogie die ze erover maakte, is haar dochter Ivy te zien, een kleuter toen nog. Ze draagt een paarsachtig grijs paardenpak met blauwgroene manen. In de derde film, Ao (2021), danst haar dochter Avis op blote voeten in een ruig landschap. Avis, dertien nu, zit op de Nationale Balletacademie. Charlotte Dumas woont met haar dochters en haar man, Lawrence Dubrovich, in Amsterdam, vlak bij Artis. Lawrence Dubrovich is muziekproducent en komt uit New York.

Zeus, Bridgeport Texas. In 2007 fotografeerde Dumas tijgers in de tijgeropvang in de VS. Foto Charlotte Dumas

In de Volkskrant vertelde je dat je vader aan alzheimer leed.

„Die diagnose kreeg hij eind 2016 en de laatste twee jaar woonde hij in een verpleeghuis in Schiedam. De laatste maanden ging hij hard achteruit. Vrijdag kreeg hij twee epileptische insulten” – het is nu de donderdag erna – „en toen hebben ze hem, hoe noem je dat, sedatie gegeven. En dan moet je wachten tot eh…”

De dood.

„Tot de dood, ja. Mijn moeder en ik hebben bij hem gezeten en om de beurt bij hem gewaakt. Ik was erbij toen hij stierf. Ik moest de hele tijd aan bevallen denken, dat hij erbij was toen ik werd geboren. Het geweld! Het was niet naar of zo, hij had geen pijn, maar toch. Het lichaam wil leven. Tot het eind toe probeert het adem te halen, tot het over is. Het was verdrietig en bijzonder om mee te maken.”

Een opluchting ook?

„De grote angst van mijn moeder en mij was dat hij een plantje in een stoel zou worden. Daar begon hij wel naartoe te gaan. De laatste maanden werd het steeds moeilijker om hem te bereiken. Voorheen konden we hem altijd nog wel terughalen. Hij was in de kern nog steeds wie hij was. Gemoedelijk, tevreden. Hij observeerde de wereld tot in detail en bleef graag op de achtergrond.”

Schilderde hij nog?

„Toen hij nog thuis woonde wel. We gingen met hem in de tuin zitten en Ivy schilderde met hem. Zij heeft zeg maar echt the streak. Niet dat ze hele dagen zit te schilderen, maar ze heeft de bravoure en de autonome geest om te creëren, nog wel. Ze wordt negen, misschien gaat het weg. Toen mijn vader niet meer kon schilderen gaf ik hem een potlood. Pap, dit is een potlood, dit is papier. En dan tekende hij bomen of zo, nog altijd naar waarneming, alleen werd het iets anders, iets abstracts. Op het laatst tekende hij lijnen met nummers erbij.”

Fotografeerde je hem?

„Later, ja. Eerder zat het niet zo in mijn systeem.”

Omdat je geen mensen fotografeert?

„Behalve dan mijn dochters. Twee jaar geleden ben ik hem ook gaan filmen. Ik maak edities” – met de hand ingeschilderde prints in een bepaalde oplage – „met een Japanse uitgever, een New Yorker die al 25 jaar in Tokio woont. Het begon met een print van een aquarelletje dat mijn vader gemaakt heeft, een maskertje, heel mooi. Daarbij moet, denk ik, een film komen over wie hij is, of was, zonder dat het heel erg over zijn ziekte gaat. Hij schilderde façades en zo’n masker is ook een façade. Hij hield van de buitenkant, je hoeft bij hem niet per se te weten wat erachter zit of gebeurt, wat de betekenis is. Vroeger maakte hij ook dia’s, halfkleinbeeld, fantastische kwaliteit. Als je ze nu in een projector stopt, je weet niet wat je ziet. Koeien, paarden, natuur, dieren in de dierentuin, de hondjes en de poezen waarmee ik ben opgegroeid – het oog van mijn vader. Nu ben ik zijn dia’s aan het filmen.”

Heb jij dat oog ook?

„Zijn manier van kijken zit wel in mij, ja. Het hoort misschien bij mijn leeftijd: de realisering dat je in hoe je naar de wereld kijkt het product bent van je ouders.”

Wat heb je van je moeder?

„Zij is praktischer. Ondernemen, regelen, overzicht houden, zakelijk zijn, wat nog moeilijk genoeg is. Je moet binnen de kunsten zoveel meer kunnen dan je talent ontwikkelen. Die kant heb ik wel van haar.”

Zij verdiende het geld?

„Meer dan mijn vader. Hij was veel met mij thuis. Ik was enig kind. Mijn ouders vonden één kind genoeg. Ik vond één kind eerst ook genoeg, maar ik ben heel blij dat ik er nog een heb.”

Foto Dana Lixenberg

Je zei net dat de bravoure om te creëren van Ivy misschien verdwijnt nu ze bijna negen is.

„Het kan terugkomen als ze wat ouder is.”

Maar waarom zou het verdwijnen?

„Omdat ze op een leeftijd is dat je erg onder invloed bent van wat andere kinderen doen. Op school maakt ze van die cartoonachtige tekeningen, gezichtjes met van die grote ogen en zo. Thuis maakt ze nog steeds dit soort dingen.”

Ze wijst naar de wand achter zich, waar een op wit papier geschilderde vogel hangt, met daarnaast, kleiner, een huilend hertje en andere dieren. „Van ons vieren is zij het meest autonoom. Ik ben meer geneigd om met iedereen rekening te houden. De balans daartussen zoeken, dat is waarom ik met Avis en Ivy, en met een Japans meisje, die films heb gemaakt. Wat ik mooi vind: dat ze, net als dieren, zichzelf nooit verliezen. Als ze iets niet meer leuk vinden, houden ze er gewoon mee op.”

In Yorishiro film je Ivy ook terwijl ze in Tokio over het zebrapad een kruispunt oversteekt.

„In dat paardenpak, ja.”

Niemand kijkt naar haar.

„Nee, niemand kijkt, en er lopen heel veel mensen. Dat versterkt het idee van autonomie, dat ze in de film misschien wel meer bij de paardenwereld hoort dat bij de mensenwereld.”

Regisseerde je haar?

„Het idee was wel om een fictiefilm te maken en ik was begonnen met een script. Maar dat heb ik losgelaten. Het gaat me om het beeld, het observeren met de camera, niet om het verhaal of om de betekenis. Ik volgde haar. Je hoeft ook echt niet tegen haar te zeggen: kijk niet in de camera. Ze heeft een broertje dood aan de camera. Ze wil ook nooit op de foto, normaal op de foto, altijd gekke bekken trekken. Ze is heel uitgesproken over wat ik wel of niet online mag zetten. Maar wat ze wel wil, heel grappig: nog een keer met mij samen een film maken.”

Dumas maakte drie korte films over wilde paarden op het Japanse eiland Yonaguni. In de tweede film Yorishiro (2020) is ook haar dochter Ivy te zien. Foto Charlotte Dumas

Herken je jezelf in haar?

„We zijn wel symbiotisch, in de zin dat zij ook dingen eerst zelf procest en het hart niet op de tong heeft. Ze deelt haar emoties in haar eigen tempo. Ze wilde deze week op school vertellen dat haar opa dood is en ik zei: dan ga ik wel met je mee. Ik dacht: anders is het wel een beetje raar. Maar nee, ze wilde het alleen doen. Ze staat sterker in haar schoenen dan ik op die leeftijd. Ik was ook een heel creatief kind, maar meer een dromer.”

Wat maakte jij op je achtste?

„Tekeningen van dieren, met mijn vader. Met mijn eerste camera fotografeerde ik hondjes in het park. En ik speelde heel veel buiten. Ik had geen iPad, hè.”

Op de Gerrit Rietveld Academie ging je weer honden fotograferen.

„Mijn eerste publicatie was een doosje met tien foto’s van de hond van Koos Breukel.” Fotograaf en een van haar docenten. „Die hond heette Willem en Koos nam hem altijd mee. Ik dacht wel altijd: eigenlijk moet ik met iets anders komen. Dieren zijn een lastig onderwerp in de kunst. Ze worden gefetisjeerd, of tot symbool gemaakt, ze moeten een boodschap uitdragen. Dieren fotograferen om de dieren, dat wordt toch niet helemaal als volwaardig gezien. Ze worden vaak als minder gezien dan wij, hun lot is ondergeschikt aan het onze.”

Dat idee begint voor sommige mensen een beetje achterhaald te worden.

„Als je daarover doordenkt, wat het betekent als je dieren erkent als gelijkwaardig. Of nee, als wij erkennen dat we niet het centrum van de wereld zijn, dat we misschien eens een toontje lager moeten gaan zingen. Dat heeft enorme consequenties.”

Dieren worden in de kunst gefetisjeerd of tot symbool gemaakt

Charlotte Dumas

Hoe kwam je op het idee om de honden van 9/11 te portretteren?

„Door een hond die ik in 2010 in Italië zag, in Ligurië. Avis was net geboren en ik was uitgenodigd om in Ligurië een project te doen, carte blanche”, eerder had ze zwerfhonden in Palermo geportretteerd, „en met een fotograaf daar had ik bedacht dat we op zoek zouden gaan naar werkende honden, honden die truffels zoeken of mensen redden. En toen was er een reddingshond die al heel oud was, ze lieten hem een demonstratie geven. Hij sprong in het water en dat werd heel dramatisch, want hij verdronk bijna. Hij moest zelf gered worden. Daarna zat hij verslagen aan de kant van het water en ik dacht: dit is een hond met een baan, en een hondenleven is niet lang. Ik dacht: hoe zou het met de honden van 9/11 zijn? Lawrence werkte in 2001 vlak bij het World Trade Center, hij had 9/11 van dichtbij meegemaakt. Ik dacht: hoeveel van de honden zouden er nog in leven zijn? Waar zijn ze?”

En toen ben je ze gaan opzoeken.

„Er waren er nog vijftien, van de meer dan honderd, en ze woonden gewoon bij mensen thuis, verspreid over heel Amerika. Het werd heel bijzonder, ook door alle verhalen die ik hoorde. Toen het boek er was” – Retrieved heet het – „kreeg ik een pagina in het magazine van The New York Times en daarna schreven alle kranten erover. Het is heel gek als je werk opeens nieuwswaarde blijkt te hebben. Journalisten gingen die honden ook opzoeken en nog lang daarna werd ik ieder jaar in september over die foto’s geïnterviewd, altijd dezelfde vragen. Wat ik gezien had aan die honden. Of je kon zien wat ze hadden meegemaakt.”

Straathond in Palermo, Italië (2008). Foto Charlotte Dumas

Merlyn, een van de reddingshonden van 9/11, uit de serie Retrieved (2011). Foto Charlotte Dumas

Zag je het?

„Je dénkt dat je het ziet. En dat mag, hè. Je mag denken: ik zie het in hun ogen. Je doet die hond er geen kwaad mee en het helpt jou misschien om iets te verwerken. Maar het is projectie, perceptie. En context is alles. In de ogen van de zwerfhonden in Palermo zag niemand wat ze hadden meegemaakt.”

Waarom ging je in 2015 naar dat eiland in Japan?

„Alles haakt in elkaar, want na Retrieved heb ik Anima gemaakt, de paarden van Arlington National Cemetery die de overleden soldaten uit Irak naar hun graf brachten, uit een oorlog die voortkwam uit 9/11. Een van die paarden, heel groot, heel lief, had eerder een baan gehad in Pennsylvania, hij was een logger horse geweest, houtslepen uit de bossen, en hij bleef in mijn hoofd zitten. Ik heb eerst nog wilde paarden in Nevada gefotografeerd en toen ben ik verdergegaan met het idee van het werkende paard. Logger horses zijn onderdeel van de new ecology, heel mooi, en ik kwam terecht bij een man in Engeland die houthakkers leerde om met paarden in de bossen te werken, en door hem ben ik naar Japan gegaan. Uiteindelijk ben ik beland op het eiland Yonaguni. De paarden die daar nog in het wild leven, sterke kleine paarden, stammen af van de paarden die ook voor mensen werkten en nou ja, uiteindelijk ben ik er vijf jaar mee zoet geweest.”

Je hoorde ook de verhalen over het eiland.

„Haunting verhalen over zwangere vrouwen die gedwongen werden om over een kloof tussen de rotsen bij de zee te springen. Die was drie meter breed. In de achttiende eeuw, zo gaat het verhaal, was het eiland overbevolkt en dit was een manier om leefruimte te scheppen. Japan is nog steeds een heel patriarchaal land. Ik was daar met een assistent en de art director van Harper’s Magazine, die een deel van het project zou publiceren. De mannen aan wie we toestemming moesten vragen om te fotograferen wilden controle over de inhoud van ons project. Ze bleven lachen, maar hoe ze zich gedroegen, dat was heel naar, heel heftig vooral voor mijn assistent, want die kwam daarvandaan. De paarden stonden helemaal los van die dynamiek en het Japanse meisje met wie ik de eerste film maakte was ook gewoon zichzelf, onaangetast, en daar kreeg ik een soort van vuur van: ik moest en zou doorzetten.”

Paarden kunnen onderling ook heel naar zijn.

„Maar van ons trekken ze zich niets aan. Die paardjes op Yonaguni sterven uit, wij weten dat, maar er wordt een veulen geboren. Resilient, veerkrachtig, is niet het juiste woord, te menselijk, en toch – dat nieuwe leven. Nu trap ik in mijn eigen val, want zo lijkt het alsof ze iets moeten symboliseren en dat is niet zo. De films gaan over die paarden en over die meisjes, that’s it. Waarom wil ik dieren fotograferen? Misschien doe je dingen wel graag omdat ze verbonden zijn met iets waar je een goeie herinnering aan hebt. Kom ik weer terug bij mijn vader. Ik heb goeie herinneringen aan dat tekenen van dieren met hem.”

Beeld uit Ao (2019), de derde korte film die Dumas maakte op het Japanse eiland Yonaguni. Foto Charlotte Dumas

Maak je iets voor zijn afscheid?

„Een filmpje, ja. En ik ga ook iets zeggen, denk ik. Ik weet het nog niet. Beeld maken is mijn modus operandi, ik denk in beeld, net als mijn vader. Hij hield ook niet van spreken. Ik kan best over mijn werk praten, maar ik laat liever iets zien. Het wordt een soort medley van foto’s die ik van hem heb gemaakt, met mijn dochters, maar vooral van beelden die hij heeft gemaakt. Dia’s van zijn omgeving, van ons, van onze hondjes en poezen. Ik wil zijn blik laten zien.”

Zie je je vader dan weer voor je?

„Tijdens het ziekteproces was het moeilijk om me hem weer voor de geest te halen zoals hij was geweest. Maar toen hij was overleden kwam het oude beeld van hem weer terug. Of eigenlijk al toen hij in slaap was gebracht. Je zag de ziekte niet meer. Het was een trick of the brain: o, daar is hij weer. Ik had heel erg de behoefte om hem wakker te maken. Het was bitterzoet. Ik wist dat hij eigenlijk al weg was. Maar de ziekte was ook weg.”

Heb je hem die laatste dagen gefilmd?

„Gefotografeerd. Ja. Ja.”

Ook toen hij dood was?

„Ja. Gewoon voor mezelf. Ik kan met niet voorstellen dat ik eh…”

Er iets mee gaat doen?

„Ik denk niet dat ik ze ooit zal laten zien. Maar ik had het nodig om ze te maken. Ik had de camera nodig om naar hem te kijken en hem vast te leggen en te bewaren. Ik dacht: ik kan die beelden later altijd weer deleten. Of toch besluiten om ze te delen met mijn familie. Ik weet dat Koos Breukel zijn vader ook heeft gefotografeerd toen die was overleden.”

Wat zou je ervan weerhouden om de beelden te tonen?

„Nou ja, op dit moment…”

Maar later? Wat zou hij ervan gevonden hebben?

„Weet ik niet. De film die ik over hem wil maken, daar zitten dus opnames in van toen hij al alzheimer had. Het zijn geen pijnlijke opnames. Hij zit te tekenen, of je ziet alleen zijn handen, of je ziet een portret van hem. Ik vind dat het wel kan. Ik denk dat hij het wel oké zou hebben gevonden.”

Waarom zou het niet pijnlijk mogen zijn?

„Van mij mag het pijnlijk zijn. Maar iemand met alzheimer is niet meer wilsbekwaam. Het is net als met kinderen, die zijn ook niet wilsbekwaam.”

Je hebt je dochters wel gefilmd.

„Omdat ik het gevoel heb dat ze er oké mee waren. Later misschien niet meer, haha, dan krijg ik het wel op mijn brood. Het was oké om het te doen. Ze zijn onderdeel van mijn leven en daardoor van mijn werk. Het is niet: mijn moeder heeft een baan en daar sta ik buiten. Alles is met elkaar verweven, het klopt in ons geval. Met mijn vader – ik denk dat er nog wat afstand nodig zal zijn. Waar ik nu ben in mijn carrière” – ze maakt aanhalingstekens in de lucht – „kan ik de tijd nemen. Daar moet ik mezelf soms aan herinneren: dat ik geen haast heb. Maar ik vind geloof ik wel dat ik het mag doen. Al zal ik niet zo snel heel pijnlijke… ik bedoel, het moet wel een functie hebben. Niet iemand kwijlend of raaskallend… Dat deed hij niet, kwijlen, raaskallen, maar als hij dat wel had gedaan, waarom zou je het laten zien? What’s the point?”

Foto Dana Lixenberg

Een versie van
dit artikel
verscheen ook in

de krant
van 4 februari 2023

Related Posts

Opinie | NSC, Nieuw Sociaal Geknakt

  • admin
  • November 23, 2024
  • 0

In de praktijk heeft de kiezer vaak ongelijk. Volgens het cliché is het omgekeerd, maar bekijk alle nieuwe politieke partijen sinds de eeuwwisseling en zie het resultaat. Ik maakte een lijst en kwam tot zestien nieuwe partijen die sinds 2000 door professionele media en opiniepeilers relevantie werden toegekend.

Leefbaar Nederland, de LPF, de Partij voor de Dieren, Trots op Nederland, 50Plus, Forum voor Democratie, Volt, Nieuw Sociaal Contract, etc.

Vaak gevormd uit betrokkenheid bij de democratie: burgerzin. Ze debatteerden onderling, schreven beginsel- en verkiezingsprogramma’s, ze presenteerden hun leider – Pim Fortuyn, Peter R. de Vries, Rita Verdonk, Pieter Omtzigt, etc. 

Daarna volgde doorgaans een periode van populariteit – meestal alleen in peilingen, soms ook op verkiezingsdag. Vervolgens zakten ze weg in een complex van onderlinge kift, zelfoverschatting of, meestal het belangrijkste, een gebrekkig inzicht in de democratische praktijk.

Democratie is aan de tekentafel eenvoudiger dan in de werkelijkheid. Zorgvuldig geformuleerde idealen botsen er op die van anderen. En democratische gezindheid kan ook ongemakkelijke conclusies oproepen: zie de NSC-Kamerleden die na de uitslag vorig jaar, hoewel hun partij een gedoogrol wilde, moesten aanzien dat de PVV aanstuurde op regeren met NSC.

Stapjes

Je las het in het oprechte interview dat de opgestapte Rosanne Hertzberger (NSC) aan NRC-collega Guus Valk gaf. Zij had weinig tot niets met de wereld van Wilders. Maar zij is ook democraat. „Hadden wij tegen Nederland moeten zeggen: wij gaan onder geen beding met de PVV samenwerken, ondanks haar grote democratische mandaat?”

Zo vrat de democratie aan haar wereldbeeld. „Kunnen we het niet tóch proberen, met rechtsstatelijke waarborgen, met goede afspraken vooraf? Het is een proces van acceptatie geweest, het is in stapjes gegaan. Ook bij mij.”

Het veranderde de culturele afstand tussen beide partijen niet. NSC-oprichter Omtzigt noemde eerder zijn katholieke achtergrond „een bron van inspiratie”. Het populisme van Geert Wilders is altijd volmaakt atheïstisch geweest. Voor politiek gewin is wat hem betreft vrijwel elke normoverschrijding een optie.

Omtzigt wist het uit eigen waarneming. Maar ook hij zette de stapjes die Hertzberger zette. Zo gebeurt het nu dat de man die als CDA-Kamerlid in 2010-2012 ervoer dat het CDA door de samenwerking met de PVV in crisis raakte, nu ervaart dat NSC door de samenwerking met de PVV in crisis raakt. 

Geknakt

Hoewel ik me afvraag of hij dit voldoende doorziet. In korte tijd twee bewindslieden verloren, twee Kamerleden, al bijna een jaar beroerde peilingen. Een partij die een gezonde bestuurscultuur nastreeft, maar deelneemt aan een coalitie met een zeer ongezonde bestuurscultuur. Een partij die het belang van visie onderstreept maar in een coalitie werkt met een stapeltje standpunten – het ‘Hoofdlijnenakkoord’ – dat allesbehalve een visie bevat.

Wat dit betreft had Omtzigts zonnige terugkeer naar het Binnenhof, woensdag, iets absurdistisch: de grondlegger, voor de tweede keer hersteld (?) van een burn-out, die het gedeelde leiderschap van een partij op zich neemt die na een jaar werken met de PVV ook zelf opgebrand lijkt: Nieuw Sociaal Geknakt.

Nu keek ik van een afstand vaak wel op van de aanhoudende berichtgeving over Omtzigts welbekende grillen. Niet altijd onlogisch gezien zijn rol in de formatie. Tegelijk veranderden de normen.

Premier Ruud Lubbers (1982-1994, CDA) was zo hyperactief, leert een recente biografie, dat hij een dwangmatige behoefte had zich met andermans portefeuille te bemoeien. Zijn opvolger Wim Kok (1994-2002, PvdA) kon zo ijzig chagrijnig zijn dat sommige bewindslieden hem liever uit de weg gingen. Mark Rutte (2010-2024, VVD) werd soms zo boos zijn dat hij de gordijnen uit de rails trok.

Allemaal bekende feiten, die tijdens hun politieke leven hooguit zijdelings aandacht kregen: media concentreerden zich op inhoudelijke keuzes en machtsverhoudingen. In deze coalitie is het anders: de media-aandacht voor inhoud en macht verliest het van media-aandacht voor Omtzigts gecompliceerde persoonlijkheid. Maar is dat nou de kern van het probleem?

Ontluisterend

Deze coalitie heeft een andere handicap die het gemier over personen verre ontstijgt: het totále gebrek aan bestuurlijke capaciteit van de PVV. Toen de eerste verkenner, PVV-senator Gom van Strien, afviel na enkele dagen NRC-onderzoek – deze week bevestigd door het Hof – had de PVV niemand meer om haar regierol in de formatie waar te maken.

Wilders koos voor een verkenner uit de PvdA, Ronald Plasterk, die ook in de problemen kwam door NRC-onderzoek. Hij werd later niettemin Wilders’ kandidaat-premier maar moest zich, mede onder druk van VVD-kopstuk Johan Remkes, terugtrekken voor die functie.

Het gevolg: een formatie die tegen het einde niet eens een kandidaat-premier had. Ontluisterend.

Een krankzinnige zoektocht volgde, talloze kandidaten werden gepolst, uiteindelijk zei Dick Schoof ja. Intussen kwam Wilders’ kandidaat-vicepremier, beoogd minister van Asiel en Migratie Gidi Markuszower, niet door de AIVD-screening. Andere PVV-brekebenen zonder rechtsstatelijk besef traden aan.

En de vrouw die Markuszower verving, Marjolein Faber, grossiert op het belangrijkste beleidsterrein voor dit kabinet – asiel en migratie – in blunders en ander geknoei. Om maar te zwijgen van haar kappersrekening, waar Henk en Ingrid zich een heel jaar van kunnen laten knippen.

Capitulatie

En het pijnlijkste tijdens Omtzigts afwezigheid was dat NSC zelfs afzag van steun aan een D66-voorstel dat de PVV zou hebben gedwongen een ledendemocratie te vormen, waardoor ook die partij mensen zou gaan opleiden.

Eerder bepleitte Omtzigt zelf dat alle parlementaire partijen „intern democratisch” moeten worden. Waarna Wilders hem toebeet: „Waar bemoei jij je mee?”

Dus toen vorige maand uitkwam dat NSC er zich inderdaad niet meer mee bemoeide, gaf de partij de autonomie op die ze in de formatie bedong: ze capituleerde voor Wilders.

Notulen

Het voorlopige dieptepunt was dinsdag, toen oppositieleider Frans Timmermans (GL-PvdA) een debat aanvroeg na berichtgeving over het vertrek van staatssecretaris Nora Achahbar (Toeslagen, NSC) wegens beladen discussies in het kabinet. Hij vroeg daarom ook publicatie van ministerraadnotulen. Nog in 2021 publiceerde het kabinet beladen uitingen in de ministerraad over de Toeslagenaffaire.

Het verschil:

  • Wilders in 2021, toen oppositie: „Alle stukken vrijgeven en morgen een debat.” In 2024, nu coalitie: „Geen steun voor het debat en geen steun voor de notulen.”
  • De VVD in 2021, toen coalitie: „Wij steunen een debat.” In 2024, nu coalitie: „Geen steun voor dit debat.”
  • Caroline van der Plas in 2021, toen oppositie: „Wij steunen de aanvraag voor dit debat, en wel zo snel mogelijk.” In 2024, nu coalitie: „Geen steun voor het debat.”

Niets stond NSC op papier in de weg de oppositie te steunen. Maar fungerend fractievoorzitter Nicolien van Vroonhoven zei: „Voor ons is de kous af.”

Er liggen een slordige twintig NSC-zetels voor het oprapen

In de democratie blijven in dit soort modderige omstandigheden alleen de beste politici overeind. Vaak is het acteertalent. Vaak is het democratische intelligentie: het vermogen voldoende principiële winst te boeken in een omgeving die je voortdurend uitdaagt je principes op te geven. Vaak zijn het de politici die (later) het verwijt krijgen dat ze geen visie hebben, dat ze opportunistisch zijn, plucheplakkers, leugenaars.

En juist dit soort kritiek op de politiek is sinds de eeuwwisseling de basis voor de populariteit van nieuwe partijen. Maar die basis blijkt telkens te smal. De visie, principes en zuiverheid die ze aanbieden, worden in de Haagse praktijk vanaf dag één op de proef gesteld, in de partij, in de Kamer, in een coalitie, en dat vergt een evenwichtskunst die maar weinigen beheersen: ziedaar de val van NSC.

Lego

In dat opzicht was de systeemkritiek van NSC achteraf vooral een Nieuw Sociaal Construct. Het had alles te maken met Omtzigts weerzin tegen de monistische houding van Rutte, diens beslotenheid, en het opereren van het CDA daarin. Vandaar zijn hang naar goed bestuur, visie, tegenmacht en openheid.

Hij bouwde een partij als een Lego-project. Mooi uitgedacht, correct opgezet, veelkleurig uitgevoerd. Maar niet bestand tegen de realiteit. Want als je kiezers na dit jaar van chaos zou vragen naar de premier van hun voorkeur – Schoof, Wilders, Omtzigt, Rutte? – lijkt me de kans erg groot dat ze Rutte aanwijzen.

De realiteit na deze week is dat de coalitie, mocht het echt niet meer gaan, het kabinet met een gerust hart kan laten vallen. Na alle vernietigende berichtgeving dit jaar, recentelijk gevoed door het vertrek van vier NSC-politici in twee weken en Omtzigts wankele terugkeer, staat de schuldige van de verstoorde coalitieverhoudingen in de beeldvorming wel vast: NSC. Het maakt het voor de anderen relatief veilig zo nodig aan te sturen op een val: de veroorzaker is bekend.

Dus als één van de andere drie het echt niet meer houdt: er is een uitweg. Een uitweg met een bonus: er liggen een slordige twintig NSC-zetels voor het oprapen.


Column | Schoofhondje

  • admin
  • November 23, 2024
  • 0

Grappige kappersrekening van minister Marjolein Faber. Ze heeft haar dooie punten laten snoeien voor het schamele bedrag van 571 euro en 74 cent. Die Haagse kapper heeft het inmiddels drukker dan ooit. Honderden kansloze koppies grijpen hun kans. Zo ook ik.

Donderdag zat ik er en het was gezellig. We namen de wereld door. Iedereen vroeg of ik afgelopen vrijdag de persconferentie van dappere Dickie had gezien. Onze premier was na zijn door de mand gevallen kabinet in bloedvorm. Vooral dat mantra over racisme was adembenemend. Hoe zei hij het ook alweer? Er was in Den Haag geen racisme. Hij kon het niet vaak genoeg zeggen. Niet in de regering en niet in de fracties. Ik dacht aan staatssecretaris Jansen. Dat is die van die Marokkanen. Inderdaad geen racisme rond het Binnenhof.

„Maar wel in de tram, de kroeg en de voetbalkantine”, lachte een klant die Dickie steevast ‘het schoofhondje van Geert’ noemde. Op dat moment belde een woedende Sywert. Omdat we met de hele zaak zin hadden om een beetje te lachen zette ik hem op de speaker. Sywert stak meteen van wal. Of ik nu mijn zin had?

„Ik niet alleen”, lachte ik, „het hele land vindt het leuk.” Hierop gaven alle klanten een spontaan applausje. Op datzelfde moment begonnen Bernd en Camille op de achtergrond keihard te schreeuwen.

„Zijn de heren overspannen of nog steeds gillend rijk?”, vroeg ik aan onze Melkmuil des Vaderlands. Nu begon Sywert zelf ook radeloos te foeteren. Hij was onschuldig en dat ging hij nu bewijzen. Het woord smaad viel. Laster uiteraard ook. Ik was nog niet van hem af.

Jij ook niet van mij, dacht ik zacht in mezelf, waarop de klanten vroegen of ik die gluipkop wilde ophangen. Op dat moment zwaaide de deur open. Een sterk vermagerde Frans Timmermans betrad de winkel. Glimmend van trots zei hij: „Ik ben afgevallen.” Een oude dame keek de limbo smalend aan en zei: „Maar dat was je toch al bij de verkiezingen schat!” Hierop draaide Fransje zich geïrriteerd om en beende de Van Loostraat in. Vroeger konden die zuiderlingen nog wel eens tegen een geintje.

Voor ik het wist kreeg ik weer telefoon. Netanyahu dit keer. Of Wilders in de zaak was? Nee, alle blondeerstoelen waren bezet met onzekere botoxdames. Dan wilde hij Casper.

„Bedoel je Veldkamp?”

Ja, die bedoelde hij en of ik tegen hem wilde zeggen dat hij niet hoefde te komen. Ze zouden hem daar meteen arresteren of gewoon laten omleggen door de harde kern van Maccabi. Of ik had gehoord dat hij gezocht werd door dat Strafhof?

Wat ik er van vond? Ik legde uit dat ik nog wel eens schrik van fotootjes van uitgemergelde kindertjes met hongerogen en dat die plaatjes me ergens aan doen denken. Net als de hulpgoederen die worden tegengehouden. Daarna fluisterde ik voorzichtig dat ik 40.000 doden ook wel wat aan de hoge kant vind.

„Antisemiet” brieste hij en hing op.

„Hij heeft zijn dag niet”, sprak mijn buurman die alleen zijn snor liet bijpunten.

De klanten vroegen me om het niet over politiek te hebben. Een oude dame lachte: „Voor je het weet heb je bonje met humorloze rechtse of linkse minkukels.”

We kregen het veilig over de tuinkabouter van MDMA die in Brabant is aangehouden. Daarna vroegen we ons af of in die roomse provincie een kerststalletje met het hele zootje van geperste cocaïne een leuk idee zou zijn. Dus Jozef, Maria, de herders, de os, de ezel en dat je na het kerstdiner met de hele familie de kleine Jezus uit zijn kribbe snuift.

Een keurige Haagse meneer begon over het Belgische bejaardenhuis waar ze strippers hadden ingehuurd en dat hij zich daar nu ging inschrijven.

„Of moet ik tot mijn urn sjoelen en scrabbelen?”, lachte hij.

Toen was ik aan de beurt. In tien minuten was ik geknipt. Kosten 10 euro.

Ik zei tegen de kapper dat ik dacht dat hij hartstikke duur was.

„Soms”, knipoogde hij, „heel soms!”


Wat vindt NRC | Europa mag zich niet laten verblinden door vage hoop op vrede in Oekraïne

  • admin
  • November 23, 2024
  • 0

Sinds de overwinning van Donald Trump hangt de belofte van een spoedig staakt-het-vuren in Oekraïne in de lucht. Trump heeft beloofd dat hij dat binnen 24 uur na betreden van het Witte Huis wel even zal regelen. Niemand neemt die aankondiging letterlijk en het duurt ook nog twee maanden voordat Trump president is, maar een staakt-het-vuren beheerst inmiddels het gesprek over de oorlog.

Het vooruitzicht op een wending ten goede in Poetins oorlog is na ruim 1.000 dagen een perspectief waar velen zich graag aan vastklampen. Wie gunt Oekraïners niet een leven in vrede en veiligheid?

Maar met de belofte ligt ook wensdenken op de loer. Om tot een staakt-het-vuren te komen, moeten nog vele hordes worden genomen. En als het al lukt, betekent dat geenszins dat Europa zal terugkeren naar een onbekommerd tijdperk van vredesdividend en goedkoop gas uit Rusland.

Ook met een staakt-het-vuren zit in het Kremlin een onberekenbare autocraat die gezocht wordt voor oorlogsmisdaden. Europa zal daarop nog jaren moeten antwoorden met een stevige én kostbare militaire afschrikking én met vergaande militaire en economisch steun voor Oekraïne.

Vooruitlopend op eventuele onderhandelingen is de oorlog in de afgelopen week geëscaleerd. Mocht het tot gesprekken komen, dan willen beide partijen zo sterk mogelijk staan. De VS gaven, eindelijk, de inzet van langeafstandsraketten op Russisch grondgebied vrij en leverden omstreden antipersoonsmijnen. Oekraïne nam doelen in de regio Bryansk onder vuur. Rusland wees weer eens uitdrukkelijk op zijn kernwapens.

De twee hoofdrolspelers hebben alvast hun posities gemarkeerd. Het Kremlin liet doorschemeren dat het wel wil praten, maar dat het niet van plan is bezet gebied op te geven en het niet zal accepteren dat Oekraïne lid wordt van de NAVO.

Onduidelijk is of president Poetin daadwerkelijk bereid is te onderhandelen, of dat hij alleen maar aan de onderhandelingstafel gaat kijken of er iets te halen valt. En er is altijd het risico dat hij een gevechtspauze aangrijpt om te hergroeperen. In de entourage van Trump is geopperd dat de VS nog genoeg economische machtsmiddelen hebben om druk op Poetin uit te oefenen. Ook de inzet van langeafstandsraketten op Russisch grondgebied zou een drukmiddel kunnen zijn.

De Oekraïense president Zelensky heeft Trump onthaald op een charme-offensief. Zo zei hij deze week dat de kans op vrede met de komst van Trump is gestegen. Eerder uitte hij zich positief over zijn ontmoeting met Trump in september in New York. Zijn overwinningsplan bevat suggesties die duidelijk bedoeld zijn om Trump te paaien. Zo oppert Zelensky de mogelijkheid om gezamenlijk met bondgenoten de delfstoffenrijkdom van Oekraïne te ontginnen. Ook spiegelt hij de VS voor dat het goedgetrainde en ervaren Oekraïense leger straks de taken van Amerikaanse militairen in Europa kan overnemen.

Zelensky wil met steun van de VS het gesprek aangaan, maar zal formeel nooit accepteren dat bezet gebied Russisch wordt en hamert op snelle toetreding tot de NAVO, de beste veiligheidsgarantie die hij zich kan wensen. In de VS is geopperd dat een bestandslijn bewaakt moet worden door een internationale of Europese troepenmacht.

Het is aan Zelensky om te bepalen wanneer hij gesprekken aangaat en wat hij over heeft voor een staakt-het-vuren. Maar wat daar straks op tafel komt is ook van groot belang voor de veiligheid van Europa.

Zo zou het uit moreel én strategisch oogpunt moeilijk verteerbaar zijn als Poetin een overwinning zou kunnen claimen. Rusland houdt nu ongeveer een vijfde van Oekraïne bezet. Het zou onacceptabel zijn als Rusland dat als oorlogsbuit zou kunnen houden. Het zou een signaal zijn dat agressie loont. Het zou een aanmoediging zijn voor Poetin én voor andere autocraten met ambitie om basale omgangsregels tussen staten te schenden.

De gedachtevorming over onderhandelingen is nog pril, maar dit is wel het moment om vooruit te denken over randvoorwaarden. Een Oekraïense vrede is ook een Europese vrede. Het zou een geschenk zijn voor Oekraïne als het in 2025 langs diplomatieke weg tot een staak-het-vuren komt, zoals Zelensky hoopt. Maar het is ook van het grootste belang dat Poetin en geestverwanten niet tot nog meer agressie worden aangemoedigd. Europa moet intussen beseffen dat een staakt-het-vuren iets anders is dan langdurige vrede en zich voorbereiden op een lange fase van afschrikking met hoge defensie-uitgaven.