Studentenprotesten in Beijing op 27 november tegen het coronabeleid
N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Interview
Florian Schneider, China-expert Chinese burgers zijn de strenge coronamaatregelen beu en reageren met felle protesten. Die zijn volgens China-expert Florian Schneider niet te vergelijken met de vrijheidsdemonstraties uit de jaren tachtig.
Het blijven hoogst ongebruikelijke beelden: woedende Chinese burgers die de straat op gaan in steden als Beijing, Shanghai of Wuhan. Niet alleen om versoepelingen te eisen van het stringente zero-covidbeleid, het eindeloze testen en de vele lockdowns, maar ook – in een aantal gevallen – tegen de autoriteiten: president Xi Jinping en de Communistische Partij. In Guangzhou werd dinsdagavond zelfs de politie bekogeld door demonstranten.
Inmiddels lijkt het erop dat China de maatregelen enigszins gaat versoepelen, als tegemoetkoming aan de kritiek. Maar de demonstraties waren zo heftig dat ze herinneringen oproepen aan de grootschalige studentenprotesten aan het eind van de jaren tachtig, met de historische demonstraties op het Plein van de Hemelse Vrede in Beijing als gravure in de tijd.
Toch zijn de protesten van nu niet zo groots en onstuimig als destijds, stelt Florian Schneider, directeur van het Leiden Asia Centre en hoofddocent Moderne China Studies aan de Universiteit Leiden. „De protesten zijn vooral gericht tegen het zero-covidbeleid van de regering. De situatie is in de loop van het jaar geëscaleerd, vooral door de lockdown in Shanghai en de vele horrorverhalen die daar vandaan kwamen. Het feit dat het beleid zo inconsistent en willekeurig is uitgevoerd, heeft bij veel mensen kwaad bloed gezet. Genoeg is genoeg, vinden zij.”
Zijn de protesten ook een roep om meer politieke vrijheden?
„Niet noodzakelijk. Maar het is wel veelzeggend dat bij sommige protesten werd geroepen om het ontslag van Xi Jinping en zelfs de opheffing van de Communistische Partij. Maar ik zou voorzichtig zijn de spontane woede over de lockdownmaatregelen op één lijn te stellen met kritiek op het politieke systeem in zijn geheel. Veel Chinese burgers zijn vrij sceptisch over radicale politieke veranderingen.”
U ziet dit dus niet als onderdeel van een grotere vrijheidsbeweging, zoals in de jaren tachtig.
„Nee, ik denk niet dat er op dit moment genoeg aanwijzingen zijn om te kunnen spreken van een pro-democratiebeweging zoals destijds. Dat betekent niet dat er niet veel Chinezen zijn die politieke hervormingen zouden willen zien, maar we moeten die roep om veranderingen niet overschatten. Veel Chinezen, ook degenen die kritiek hebben op Xi Jinping en het regeringsbeleid, steunen de Communistische Partij als instituut uiteindelijk wel.
„De autoriteiten zijn behoorlijk succesvol geweest in het uitleggen van hun beleid als voorwaarde voor sociale stabiliteit. Die zorgen leven bij veel burgers vanwege China’s verleden met oorlogen en onrust. De Chinese burgeroorlog en de Culturele Revolutie liggen nog vers in het geheugen, net als de ervaringen met andere autoritaire systemen die zijn omgevallen, vooral dat van de Sovjet-Unie. Weinig Chinezen willen het risico nemen van radicale veranderingen.”
Zijn Chinese burgers zich ervan bewust dat de pandemie in andere delen van de wereld onder controle is? Hoe zien ze in dat licht hun eigen beleid?
„Er is een interessante verandering geweest in de perceptie van de Chinese bevolking. Tot en met afgelopen voorjaar was er veel steun voor het zero-covidbeleid, zeker omdat ze de rommelige situatie zagen die in Europa, de Verenigde Staten en op andere plekken was ontstaan rond corona. De Chinezen waren trots op de manier waarop hun eigen land de pandemie had aangepakt. Maar die nationale trots is nu omgeslagen in diepe frustratie over alle beperkingen. Die worden nu gezien als te onderdrukkend.”
En dat drijft hen de straat op.
„Een aantal factoren komt nu samen. De leefomstandigheden in de lockdowns zijn niet meer te handhaven, mensen hebben grote zorgen over hun werk en hun inkomen, over hun mentale gezondheid, ze zijn bezorgd over de gevolgen voor de economie. Onder die omstandigheden kan elk bericht dat de soms schokkende kosten van het zero-covidbeleid illustreert leiden tot woede-uitbarstingen. Dat zagen we toen een bus met mensen in quarantaine verongelukte, met 27 doden als gevolg, of toen de mensen de indruk kregen dat de lockdownmaatregelen hadden bijgedragen aan de dodelijke brand in Ürümqi. Op zulke momenten komt de woede tot uitbarsting.”
Waarom heeft de Chinese regering het coronabeleid niet aangepast? De rest van de wereld lijkt bevrijd van de pandemie.
„In China is de immunisatiegraad relatief laag, vooral onder ouderen. En Chinese ziekenhuizen hebben onvoldoende IC-capaciteit. Volgens schattingen zouden meer dan een miljoen mensen overlijden als China de coronamaatregelen nu zou opheffen. De autoriteiten hebben hun reputatie verbonden aan de manier waarop ze de bevolking beschermen tegen het virus, en de regering kan nu niet terugkrabbelen en de dood van zoveel burgers riskeren.”
Xi Jinping heeft het zero-covidbeleid gebruikt als bewijs voor de superioriteit van het Chinese autoritaire systeem. Kan hij dat volhouden?
„Het zero-covidbeleid is niet meer houdbaar en de regering zal zich daarvan bewust zijn. Het is niet onwaarschijnlijk dat de economische fallout, en nu de sociale protesten, zullen leiden tot versoepelingen, maar veranderingen zullen langzaam worden doorgevoerd. Het zou mij niet verbazen als we op korte termijn een nieuwe focus zullen zien op vaccinaties, samen met een grote propagandacampagne voor hygiëne en veiligheid, terwijl de staat langzaam de koers verlegt en sommige beperkingen opheft. Een snelle verandering ligt minder voor de hand, simpelweg omdat de regering te veel op het huidige beleid heeft ingezet.”
Zou de inzet van westerse mRNA-vaccins China een uitweg kunnen bieden uit de pandemie?
„Het importeren van vaccins zou inderdaad een oplossing kunnen zijn, vooral om de alarmerend lage immunisatiegraad onder ouderen te verbeteren. Dit zou inderdaad onderdeel kunnen zijn van een beleidswijziging op de langere termijn. Maar hier staat ook de reputatie van China op het spel. De staat heeft met zoveel trots het Chinese vaccinonderzoek opgehemeld dat het onderwerp enorm gepolitiseerd is. Hier speelt een vorm van vaccinnationalisme, en dat kan publieke discussies in de weg staan over de vraag hoe effectief de Chinese vaccins precies zijn in vergelijking met de buitenlandse alternatieven.”
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2022/11/data93852621-a2fbc9.jpg)
