Gestrand in het zicht van de haven. Vier bewoners van het zogenoemde Huis van de gouden armband stonden in een gang die uitzicht bood op de tuin en de daarachter liggende haven van Pompeï, toen ze bedolven werden onder puin en as dat de Vesuvius uitbraakte op een kwade dag in oktober 79 na Christus.
Omdat het de lichamen van twee volwassen en twee kinderen betrof, staat in veel toeristengidsen te lezen dat het hier gaat om een familie die in hun fraaie woning om het leven kwam. Nieuw dna-onderzoek laat nu echter zien dat de vier mensen niet aan elkaar verwant waren én dat de vrouw met de gouden armband om en het kind op haar heup – de naamgever van het huis – helemaal geen vrouw was, maar een man.
Mensvormige holtes
Pompeï was een havenstad in het zuiden van Italië met zo’n 15.000 inwoners. Bij de uitbarsting van de Vesuvius in 79 verdwenen alle gebouwen onder een dikke laag vulkaanpuin en as, waardoor ze zeer goed bewaard zijn gebleven. De mensen raakten eveneens bedolven, en hun lichamen vergingen grotendeels door de verzengde hitte. Op sommige plekken bevonden zich in het neergeslagen vulkanisch materiaal echter mensvormige holtes die waren uitgehard voordat het zachte weefsel was weggekookt. Zo zijn inmiddels duizend slachtoffers aangetroffen, van wie in 104 gevallen een gipsen afgietsel is gemaakt.
In dat gips bevinden zich bot- en tandresten. Tijdens een restauratie van de afgietsels kregen onderzoekers van de universiteiten van Florence en Harvard de mogelijkheid hieruit dna-materiaal te verzamelen. Hun analyse verscheen deze donderdag in het tijdschrift Current Biology.
In totaal lukte het de auteurs om uit veertien afgietsels lichamelijk materiaal te halen, maar dat was slechts in vijf gevallen goed genoeg bewaard om er een volledig dna-profiel van te kunnen maken. Drie van de vijf profielen zijn afkomstig uit het Huis van de armband. Van de vierde persoon die hier is aangetroffen, konden de onderzoekers alleen vaststellen dat het een man was.
Donker haar en donkere huid
De drie andere bewoners die door de vulkaan verrast en verast werden, zijn ook allemaal van het mannelijk geslacht – inclusief de persoon met de dure gouden armband, van wie werd aangenomen dat hij de vrouw des huizes was. Het populaire idee dat het hier een gezin betrof van twee ouders met hun twee kinderen kan dus terzijde worden geschoven. Sterker nog: uit het dna van de volwassene met de armband en de twee kinderen blijkt dat ze überhaupt geen familie van elkaar waren.
Zeker net zo interessant is wat het dna vertelt over hun herkomst. Bij het van generatie op generatie doorgeven van erfelijk materiaal laten mutaties sporen achter die het mogelijk maken vast te stellen waar iemands wortels liggen. Zo is in 2022 voor het eerst de herkomst van een inwoner van Pompeï gepubliceerd: de voorouders van deze man woonden al duizenden jaren in Italië. De voorouders van de drie slachtoffers in het Huis van de gouden armband komen van veel verder. Zij blijken afkomstig uit het oostelijke Middellandse Zeegebied of het noorden van Afrika. De man met de gouden armband had donker haar en een donkere huid, bleek verder uit zijn dna.
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data124027205-c170d6.jpg|https://images.nrc.nl/rqh0mNm-xG6vxQgQJEYSVHAhwjo=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data124027205-c170d6.jpg|https://images.nrc.nl/OwEb-v6HoLbb1AfE7yopYP7iEd0=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data124027205-c170d6.jpg)
Omarming
Deze ontdekking knoopt mooi aan bij dna-onderzoek uit 2019 waaruit bleek dat in de vroege keizertijd – de eerste eeuw na Christus – de hoofdstad Rome te maken kreeg met een forse instroom van migranten uit het oostelijk deel van het rijk. Het is niet gek, schrijven de auteurs, dat in de havenstad Pompeï eveneens mensen van elders uit het rijk belandden.
Ook van een man die is aangetroffen in de zogenoemde Villa van de mysteriën komen de voorouders uit het oosten, zagen de onderzoekers. Met behulp van analyse van strontium- en zuurstofisotopen in zijn gebit kon worden vastgesteld dat hijzelf waarschijnlijk wel in het zuiden van Italië is opgegroeid.
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data124027160-1fbee7.jpg|https://images.nrc.nl/DTbrhDKWm27Nx7jqJxVkXNkrJeI=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data124027160-1fbee7.jpg|https://images.nrc.nl/POUiz0YktajhvXZvP4IJ14nx_-o=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data124027160-1fbee7.jpg)
Dramatisch effect
De Amerikaanse en Italiaanse archeogenetici analyseerden ook nog het erfelijk materiaal uit twee lichamen die zijn aangetroffen in het Huis van de cryptoporticus. Omdat zij vereeuwigd zijn in een omarming, is gespeculeerd dat het hier ging om twee zusjes, een moeder en dochter of twee geliefden die op het moment van hun dood troost bij elkaar zochten. De onderzoekers slaagden er bij slechts één individu in om het geslacht te bepalen: het mannelijke. Verder kon alleen worden vastgesteld dat de twee personen niet dezelfde moeder hadden. Van twee zusjes of een moeder en dochter is dus sowieso geen sprake.
De auteurs concluderen dat het onverstandig is om zonder duidelijk bewijs conclusies te verbinden aan de positie waarin de slachtoffers van de uitbarsting van de Vesuvius in gips zijn vereeuwigd: iemand met een armband om is niet per se een vrouw en twee volwassenen en twee kinderen in dezelfde ruimte vormen niet altijd een gezin.
Daarnaast is het goed mogelijk dat de negentiende-eeuwse makers van de afgietsels de poses hebben aangepast om een dramatisch effect te bereiken. Om deze redenen zien de onderzoekers er ook van af, schrijven ze, om een nieuw verhaal over deze mensen te verzinnen.
