N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Slavernijverleden Actiegroepen en nabestaanden zijn voorzichtig optimistisch over de excuses voor het slavernijverleden.
„Het is een goede eerste stap, dat Nederland excuses gaat aanbieden voor het slavernijverleden. Maar het werd ook wel tijd”, zegt Linda Nooitmeer, voorzitter van het Nationaal Instituut Nederlands Slavernijverleden en Erfenis (NinSee). „Eigenlijk had het in 1863 gemoeten, toen de slavernij officieel werd afgeschaft. Of in 1873, toen de slavernij stopte in Suriname.”
Maar het wordt 2022 of 2023, ruwweg 150 jaar nadat de slavernij in Suriname ten einde kwam. Donderdagavond meldde RTL Nieuws dat de regering excuses gaat aanbieden voor het Nederlandse slavernijverleden. De excuses gaan gepaard met een fonds van 200 miljoen voor bewustwording van de Nederlandse rol in de slavernij, via projecten of lespakketten in scholen. En er komt 27 miljoen voor een slavernijmuseum.
Kamerleden schoten meteen in actie om te prijzen of misprijzen. „Eindelijk komen er excuses voor het slavernijverleden”, reageerde PvdA-Kamerlid Kati Piri. Geert Wilders tweette: „200 miljoen euro voor een slavernijfonds? Ze zijn helemaal gek geworden. Rutte 4 is Woke 1.” Forum voor Democratie had het over „zelfhaat”. En ook VVD-Kamerlid Pim van Strien kwam met een verbolgen reactie: „Als dit waar is – is het waanzin […] Wat de VVD betreft is dit geen gelopen race. Kamer aan zet.”
Terwijl de Tweede Kamer kolkte, reageerde de groep voor wie de excuses bedoeld zijn juist positief. Actiegroepen, activisten en nazaten van tot slaaf gemaakten in Nederland, de Antillen en Suriname zeggen tegen NRC allemaal hetzelfde: dit is positief nieuws, en beter laat dan nooit.
Maar hun optimisme is nog voorzichtig. Dat komt doordat de manier waarop de excuses gemaakt worden nog geheel onduidelijk is. Zo zegt de antiracismebeweging Stichting Nederland Wordt Beter dat het maken van excuses een „mooie ontwikkeling” is. Maar: „tegelijkertijd zijn we benieuwd naar de invulling van het aangekondigde fonds en nog bekend te maken vervolgstappen”.
Aangewezen persoon
Het wie, wat en waar van excuses voor het slavernijverleden zijn van essentieel belang. De eerste vraag is: wie biedt de excuses aan? Volgens Suzy Römer, voormalig premier van de Nederlandse Antillen moet dat de koning zijn.
„Hij is officieel het Nederlandse staatshoofd – dé aangewezen persoon. Willem I regeerde over Nederland in de tijd van de slavernij. Dat is een belangrijk symbolisch aspect.” Daarnaast, legt Römer uit, was het ook de koning die in 2021 zijn excuses aanbood aan Indonesië. Belangengroepen Stichting Nederland Wordt Beter en NinSee vinden ook dat de koning de excuses moet aanbieden. Armand Zunder, voorzitter van de Nationale Reparaties Commissie Suriname vindt zelfs dat excuses moeten komen van de koning, de premier én de voorzitter van de Tweede Kamer.
Een tweede belangrijke vraag is: wáár worden de excuses aangeboden? In 2013 sprak Lodewijk Asscher, toen nog vicepremier, spijt en berouw uit voor het slavernijverleden bij het slavernijmonument in Amsterdam. Volgens vrijwel alle mensen die NRC sprak moeten de excuses gemaakt worden op de plekken waar de slavernij heeft plaatsgevonden: de Antillen én Suriname.
En dan zijn er de excuses zélf. Want wat moet er in de ‘excuustekst’ staan? Wordt er voldoende rekenschap gegeven aan de effecten van slavernij in het heden? Worden de juiste woorden gebruikt? Al die vragen wegen mee in de mate waarin excuses tot heling en herstel zullen leiden.
„Het moet in samenwerking met Suriname en de Antillen bepaald worden, zegt Armand Zunder. „Wij moeten de excuses namelijk accepteren.”
Herstel
En dan: wat gebeurt er nadien? Alle partijen waarmee NRC sprak zien de excuses als een goede eerste stap, waarna het kabinet samen met Suriname en de Antillen aan herstel kan beginnen. Zunder: „De slavernij heeft vandaag de dag nog steeds effecten. Het fonds dat het kabinet bekendmaakte is bedoeld voor bewustwording in Nederland, niet voor herstel. Daar moet nog over gesproken worden.” Nodig zijn, zegt Zunder. „Miljarden.”
Er is een meerderheid voor excuses voor het slavernijverleden in de Tweede Kamer. Maar het lijkt onwaarschijnlijk dat er ook een meerderheid is voor grote bedragen aan herstelbetalingen. Wat als het kabinet díe stap niet wil zetten?
Suzy Römer: „We strijden al meer dan 20 jaar voor excuses en herstel. Voor ons is dit een goede eerste stap in de juiste richting. Als we niet tevreden zijn, dan gaat de strijd gewoon door.”
Lees ook dit interview over Europese landen en excuses voor de slavernij