Steeds meer Europese landen geven Oekraïne toestemming om westerse wapens in te zetten tegen militaire doelen op Russisch grondgebied. Veel landen leveren wapens die vanuit Oekraïne doelen tot diep in Rusland kunnen raken. Tot nu toe koppelden ze daar, uit angst voor escalatie, de voorwaarde aan dat deze wapens alleen gebruikt kunnen worden tegen Russische doelen in de bezette gebieden van Oekraïne.
De Oekraïense president Volodymyr Zelensky probeert al geruime tijd van die restricties af te komen en lijkt nu zijn zin te krijgen. Zelensky vindt dat Oekraïne door de beperkingen gedwongen is zich te verdedigen met één hand op de rug.
In het derde oorlogsjaar na de grootschalige Russische invasie heeft Oekraïne het zwaar, onder meer doordat Rusland steeds vaker Oekraïense doelen onder vuur neemt met raketten en glijbommen die vanaf Russisch grondgebied worden afgevuurd. De afgelopen weken werd op die manier vooral de noordoostelijke stad Charkiv, zo’n dertig kilometer van de Russische grens, zwaar onder vuur genomen.
Het Verenigd Koninkrijk had de restrictie eerder al opgeheven voor de Storm Shadow, het Britse kruisvluchtwapen, maar veel andere landen hielden vast aan beperkingen. Dinsdagavond zei ook de Franse president Emmanuel Macron, op staatsbezoek in Duitsland, dat de inzet op Russisch grondgebied onder bepaalde voorwaarden acceptabel is. Oekraïne mag wel Russische posities raken waarvandaan het land wordt aangevallen, maar geen andere militaire doelen in Rusland, en zeker geen burgerdoelen.
Druk op Duitsland
Macrons gastheer, de immer behoedzame kanselier Olaf Scholz, was niet zo expliciet, maar zei wél dat hij geen internationaal-rechtelijke bezwaren zag. Duitsland wordt al maanden onder druk gezet om geavanceerde Taurus-raketten te leveren.
Ook Polen, Denemarken en Nederland vinden dat Oekraïne militaire doelen in Rusland mag raken. Afgelopen weekend riep Jens Stoltenberg, secretaris-generaal van de NAVO, al op om de restricties te laten vallen.
„Hoe kunnen we aan Oekraïners uitleggen dat ze hun steden moeten beschermen, maar dat ze niet daar mogen aanvallen waar de raketten vandaan komen”, zei Macron. „Het is alsof we zeggen: we geven jullie wapens, maar jullie mogen ze niet gebruiken om jezelf te verdedigen.” Frankrijk heeft Oekraïne Scalps geleverd, die net als de Storm Shadow een bereik van zeker 250 kilometer hebben.
De Italiaanse premier Giorgia Meloni wil de restricties wél handhaven, zei ze deze week. De Belgische premier Alexander De Croo beloofde Oekraïne dinsdag dertig F-16-gevechtsvliegtuigen, maar zei erbij dat ze alleen ingezet mochten worden in Oekraïne.
De Verenigde Staten houden tot nu toe de boot af, maar volgens The New York Times probeert minister van Buitenlandse Zaken Antony Blinken president Biden ervan te overtuigen ook de Amerikaanse restricties los te laten.
Nederland doet oproep
Nederland ijvert voor minder beperkingen. Minister Hanke Bruins Slot (Buitenlandse Zaken, CDA) zei maandag na afloop van een vergadering met Europese collega’s dat ze had gepleit voor verruiming van de inzetbaarheid. „Ik heb de oproep gedaan aan alle landen van de Europese Unie om alle beperkingen die zij hebben om wapens buiten het grondgebied van Oekraïne in te zetten, op te heffen.” Ze onderstreepte dat het onder internationaal recht is toegestaan voor Oekraïne om zich ook op die manier te verdedigen.
In principe geldt dat ook voor de F-16’s die Nederland na de zomer gaat leveren, maar minister Kajsa Ollongren (Defensie, D66) zei dinsdag in Brussel dat de onderhandelingen over de specifieke inzet van de gevechtsvliegtuigen nog niet zijn afgerond. De F-16 is voor de Oekraïners bij uitstek geschikt in de strijd tegen de luchtaanvallen, ook vanuit het Russische luchtruim.
Voor Ollongren is het overigens ook bespreekbaar om Oekraïense militairen in de toekomst in Oekraïne te trainen. Nu worden Oekraïense militairen door westerse instructeurs opgeleid in het Verenigd Koninkrijk, Duitsland, Polen en Roemenië. Zelensky heeft gevraagd de trainingen naar Oekraïne te verplaatsen.
De westerse bondgenoten leveren Oekraïne nu al verschillende geavanceerde wapensystemen die de dreiging vanuit het Russische luchtruim sterk zouden kunnen indammen, maar die de Oekraïense krijgsmacht nu alleen mogen inzetten tegen Russische doelen in bezette gebieden, zoals de Krim en de Donbas. Zo zou Oekraïne veel baat hebben bij de inzet van het Amerikaanse Patriot-luchtverdedigingssysteem ten noorden van de stad Charkiv. Deze raketten kunnen niet alleen over een afstand van meer dan honderd kilometer Russische raketten en bommen onderscheppen, maar ook de vliegtuigen die ze afwerpen. De Patriots hebben het afgelopen jaar een doorslaggevende rol gespeeld bij de bescherming van de hoofdstad Kyiv.
Russische glijbommen
De zware geleide glijbommen die Rusland de afgelopen maanden veelvuldig inzet tegen Oekraïense verdedigingslinies en de burgerbevolking worden losgelaten door vliegtuigen binnen het Russische luchtruim, zonder dat die toestellen boven Oekraïens grondgebied hoeven te komen. Door de beperkingen die de westerse bondgenoten Oekraïne hebben opgelegd weet Moskou dat het Russische luchtruim nagenoeg een vrijplaats is voor hun militaire activiteiten.
Ook de Amerikaanse ATACMS-raket (Army Tactical Missile System), met een bereik van driehonderd kilometer, is tot nu toe verboden voor gebruik in Rusland. De Oekraïense krijgsmacht heeft op de Krim en in de Donbas verschillende keren de verwoestende werking van het wapen aangetoond. Vorige week werd een Russische S-400 luchtverdedigingsbatterij bij Mospyne in de regio Donetsk op spectaculaire wijze vernietigd met deze ballistische raketten.
Verder heeft Oekraïne de beschikking over het Amerikaanse raketartilleriesysteem HIMARS en kruisvluchtwapens uit het VK (Storm Shadow) en Frankrijk (Scalp). Dergelijke geavanceerde wapensystemen kunnen over langere afstanden worden ingezet tegen onder meer Russische troepenconcentraties, commandoposten, munitiedepots, brandstofopslagplaatsen, luchtafweersystemen, vliegvelden en andere militaire infrastructuur.
Lees ook
Om zichzelf te kunnen verdedigen moet Oekraïne westerse wapens ook kunnen inzetten tegen doelen op Russische bodem
Als Oekraïne dergelijke doelen op Russische bodem mag aanvallen wordt de vrijheid die de oorlogsmachine van het Kremlin nu ervaart ernstig beperkt. Zo zullen niet alleen Russische vliegtuigen veel verder van de grens moeten blijven, maar zal Moskou ook andere potentiële militaire doelen verder van de frontlinies moeten plaatsen. Dat heeft onherroepelijk gevolgen voor de logistieke operaties van de Russen, zoals te zien was in het zuiden van Oekraïne en in de Donbas na de introductie van het HIMARS-systeem in 2022.
Biden blijft voorzichtig
Dat met name de Amerikaanse president Biden aarzelt heeft alles te maken met de vrees voor escalatie. -Washington wil voorkomen dat Amerikaanse wapens worden gebruikt tegen Russische doelen die zo gevoelig zijn dat Poetin het gevoel krijgt dat hij in het nauw wordt gedreven. Daarbij valt te denken aan nucleaire installaties of kerncentrales. Vorige week liet Washington al doorschemeren ongelukkig te zijn met twee Oekraïense drone-aanvallen op zogenoemde early warning radar-systemen, die Moskou moeten waarschuwen tegen een intercontinentale raketaanval uit de VS. Verder zal Biden ook aanvallen willen voorkomen op het Kremlin of andere locaties die van belang zijn voor het Russische leiderschap.
En er bestaat een aanzienlijk grijs gebied als het gaat om de vraag wat militaire doelen precies zijn. Wat is, bijvoorbeeld, de status van olieraffinaderijen of elektriciteitscentrales? Oekraïne heeft de afgelopen maanden met eigen drones tientallen aanvallen uitgevoerd op raffinaderijen – tot ongenoegen van de Amerikaanse regering vanwege de gevolgen voor de mondiale olieprijzen. Biden zal ook zorgen hebben over andere potentiële doelen. Dus als de Amerikaanse president al toestemming geeft voor het gebruik van Amerikaanse wapens in Rusland, dan zal daar hoogstwaarschijnlijk een flinke lijst met no go’s bij zitten.
