Malta moet per direct stoppen met het verstrekken van zogenoemde ‘gouden paspoorten’ aan vermogende buitenlanders. Dat heeft het Europees Hof van Justitie dinsdag geoordeeld. Via deze regeling konden niet-EU-burgers in ruil voor een forse investering het Maltese – en daarmee ook het Europese – burgerschap verkrijgen.
Malta, de kleinste lidstaat van de Europese Unie, was de laatste die paspoorten ‘verkocht’. Wie ongeveer 1 miljoen euro investeerde, kreeg er het Maltese staatsburgerschap bij. De Europese Commissie wil al langer dat de Maltese overheid die regeling afschaft en kreeg daarin dinsdag gelijk van het Europese Hof van Justitie, dat oordeelde dat de verkoop van burgerschap neerkomt op „vermarkting van burgerschap” en in strijd is met EU-verdragen.
Met deze uitspraak is het transactioneel verstrekken van paspoorten voortaan verboden in alle EU-lidstaten. Eerder uitte de Europese Commissie ook kritiek op Nederland, dat tegen in ruil voor grote investeringen verblijfsvergunningen verstrekt. „Daarover heeft het Hof zich nog niet uitgelaten,” zegt Armin Cuyvers, hoogleraar Europees recht aan de Universiteit Leiden. Bulgarije en Cyprus hadden paspoortprogramma’s vergelijkbaar met die van Malta, maar schaften die onder Europese druk af.
Volgens Cuyvers vereist het Europese recht dat er een daadwerkelijke band bestaat tussen een persoon en het land dat een paspoort verstrekt. „Alleen een financiële bijdrage is daarvoor simpelweg niet genoeg, oordeelt het hof nu. Hoe sterk die connectie precies moet zijn, is nog onduidelijk.”
Tot op heden hield Malta vol dat de Commissie niets te zeggen had over naturalisatie. Dat het Hof daar nu anders over heeft geoordeeld, is best opmerkelijk, zegt Cuyver. „Ze zijn echt de Rubicon overgestoken”, aldus de hoogleraar. „Nationaliteitsrecht, in het bijzonder toekennen van nationaal burgerschap, is traditioneel een soeverein domein van lidstaten. Dat het EU-recht daar nu grenzen aan stelt, is een belangrijke en wellicht omstreden stap in een tijd waarin migratie en burgerschap politiek zo gevoelig liggen.”
‘Puur transactioneel’
Wie een Maltees paspoort bezit mag niet alleen in Malta verblijven, maar ook wonen, werken of een bedrijf vestigen in alle andere lidstaten van de Europese Unie. Daarnaast geeft een paspoort ook stemrecht bij de Europese parlementsverkiezingen, ook bij verblijf in een andere lidstaat.
Malta was lange tijd niet het enige land dat zogenoemde gouden paspoorten verstrekte, wel voerde het volgens Cuyvers bijzonder vergaand beleid. „Het was puur transactioneel: je moest een huis kopen van minimaal zeven ton, zes ton overmaken aan de Maltese overheid, en een gift doen aan een goed doel. En als je sneller je paspoort wilde, betaalde je nog 150.000 euro extra.” De investeerder hoefde daarbij niet in Malta te gaan wonen. Volgens persbureau AP heeft het land de afgelopen jaren op deze manier zeker duizenden paspoorten ‘verkocht’ en er miljarden mee verdiend.
Wijdverbreid
Volgens een rapport van corruptiewaakhond Transparency International uit 2023 gebruikten Russen die volgens Europese sancties, uitgevaardigd vanwege de oorlog in Oekraïne, niet naar de EU mochten reizen, Maltese paspoorten om bedrijven op te richten in andere lidstaten. „Russische oligarchen konden via zulke paspoorten precies die sancties omzeilen”, zegt Cuyvers. „Wat ze ook volop deden.”
De Europese Commissie maakte zich bovendien ook zorgen over een ‘race to the bottom’, waarbij lidstaten elkaar zouden beconcurreren met steeds lagere prijzen voor paspoorten. „De angst was dat EU-burgerschap op die manier uitgehold zou worden,” aldus Cuyvers.
Het Maltese paspoortprogramma werd ook gelinkt aan corruptie en witwassen. De in 2017 door een autobom omgebrachte onderzoeksjournalist Daphne Caruana Galizia legde verschillende corruptie-affaires bloot. Ze deed eveneens onderzoek naar de handel in paspoorten. Garuana beschreef Malta als maffiastaat én toegangspoort tot de EU voor niet-westerse criminelen.
