Europa wil praten over een staakt-het-vuren in Oekraïne, maar liever niet hardop, blijkt in Brussel

Welke gevoelens ervaart Volodymyr Zelensky als hij denkt aan de datum 20 januari 2025? De vraag wordt gesteld door een Oostenrijkse journalist in een zaaltje in Brussel. De Oekraïense president was, weer eens, de eregast geweest tijdens een EU-top. „Mijn gevoelens?” Zelensky blijft even stil, haalt zijn schouders op. Dan grijnst hij naar zijn publiek: „Welcome Donald.”

Het is een hele opgave om optimistisch te blijven voor Zelensky. Zijn land verliest na bijna drie jaar oorlog terrein aan Rusland. Hulp is nodig, en snel ook. Maar zelfs in Europees gezelschap blijven de VS als een schaduw boven elke discussie hangen. Over een maand legt Donald Trump in Washington de eed af voor zijn tweede presidentschap, vastbesloten om een snel einde aan het conflict te maken. Veel sympathie voor Oekraïne heeft hij tot nu niet getoond.

Zelensky had dus een dubbele missie voor zijn tweedaagse bezoek aan Brussel. Er zijn de gebruikelijke verzoeken, zoals extra luchtafweergeschut, zodat Oekraïne zijn energie-infrastructuur beter kan beschermen, en extra sancties. Maar Zelensky dringt dit keer ook aan op iets anders: garanties voor de langere termijn, als het tot vredesonderhandelingen tussen Kyiv en Moskou komt.

Wie moet die veiligheidsgaranties gaan bieden? Oekraïne wil zoveel mogelijk steun van de EU vergaren, want de VS zouden het onder Trump wel eens kunnen laten afweten. Tegelijk weet Zelensky dat het zonder de VS eigenlijk niet gaat. Zie daar de taaie opdracht van de president: hij roept op tot Europese eenheid én tot eenheid tussen Europa en de VS.

Ad rem

Deze missie betekent niet dat Zelensky op de top probeert iedereen te vriend te houden. Scherp en ad rem gaat hij na afloop in op de vragen van journalisten. Als het gaat over de Slowaakse premier Robert Fico, die Russisch gas via Oekraïense pijpleidingen wil blijven importeren omdat dat goedkoper is dan een andere route, wordt hij even fel. „Ik vind het eerlijk gezegd beschamend om in een oorlog te spreken over het verliezen van geld”, zegt hij. „Wij verliezen mensen.”

Over de Russische president is hij kortaf: „Ik denk dat Poetin heel gevaarlijk is, hij geeft niet om mensenlevens. Ik denk dat hij gek is. Ik denk dat hij zelf denkt dat hij gek is. Hij houdt van moorden.”

En op de wens, die stilaan hier en daar klinkt, dat Kyiv de leeftijd voor de dienstplicht zou moeten verlagen om het leger uit te breiden, antwoordt de president met een mix van sarcasme en irritatie. „Als je voor een soldaat staat die geen wapens heeft, maakt het niet uit of hij twintig of dertig jaar oud is.” Materiaaltekorten zijn het grootste probleem, vindt Zelensky, niet een gebrek aan mensen.

Verrassend is die irritatie aan Oekraïense zijde niet. Even voordat hij in de perszaal de journalisten te woord had gestaan, had Zelensky opnieuw niet de toezeggingen van zijn Europese collega’s gekregen waarop hij hoopt. Ze streven naar meer wapensteun, maar beloofden openlijk nog niets.

Nieuwe onderstroom

Die aarzeling past bij de moeite die het de Europese leiders kost om een koers te bepalen in de nieuwe onderstroom die de discussie over Oekraïne kenmerkt: het gesprek over vredesonderhandelingen. Trump beloofde in zijn campagne het wel even te regelen en de Oekraïense president zei te hopen dat 2025 het jaar van een diplomatieke vrede wordt.

Sindsdien wordt achter de schermen nagedacht over de voorwaarden van een staak-het-vuren, over een vredesmacht, over de rol van Europa.

De Europese politici moeten kiezen, maar ze staan voor een dilemma. Ze moeten zich voorbereiden op toekomstscenario’s zodat ze een antwoord hebben op initiatieven van Trump. Tegelijk kunnen ze er niet te openlijk over praten. Dat zou Poetin in de kaart te spelen, zo is gedachte, en de animo om Oekraïne te steunen kunnen schaden. „Als we nu onderling beginnen te bespreken hoe een deal eruit zou kunnen zien, maken we het de Russen te gemakkelijk”, aldus NAVO-chef Mark Rutte.

Minister Ruben Brekelmans (Defensie, VVD) zei eerder deze week tegen Trouw dat Europa zich moet voorbereiden op onderhandelingen: „We moeten ervoor zorgen dat Europese landen aan tafel zitten, zodat Trump niet met Poetin beslist over de veiligheidsarchitectuur in Europa.”

We moeten ervoor zorgen dat Europese landen aan tafel zitten, zodat Trump niet met Poetin beslist over de veiligheidsarchitectuur in Europa

Hoe gevoelig de gespreksonderwerpen zijn, blijkt wel uit het overleg dat Zelensky woensdagavond, de avond voor de EU-top, had met een kleiner groepje regeringsleiders op de residentie van NAVO-chef Mark Rutte. De Italiaanse premier Meloni en kanselier Scholz waren erbij, net als premier Dick Schoof, Commissievoorzitter Von der Leyen en de nieuwe voorzitter van de Europese Raad, Antonío Costa.

De lezingen over dit samenzijn verschillen. Volgens Schoof draaide het gesprek vooral om de luchtafweer die nodig is om de energie-infrastructuur te beschermen, het leveren van extra munitie en directe investeringen in Oekraïense defensiebedrijven. „We hebben uitdrukkelijk niet over onderhandelingen gesproken”, aldus Schoof. Volgens Zelensky ging het gesprek over „veiligheidsgaranties” voor Oekraïne nu en in de toekomst. Dat bredere begrip, ‘veiligheidsgaranties’, lijkt juist wél op toekomstscenario’s te hinten.

Een aantal leiders vroeg zich in Brussel hardop af of nu wel het moment voor onderhandelingen is. Ook de nieuwe EU-Buitenlandchef Kaja Kallas riep Europese politici op Zelensky niet tot onderhandelingen te dringen. „Het is niet zinvol om Zelensky tot onderhandelingen te bewegen als Poetin niet wil praten”, zei ze tegen de Financial Times. „We kunnen niet praten over vredeshandhavers als er geen vrede is. En waarom is er geen vrede? Omdat Rusland geen vrede wil.”

Totdat de nieuwe Amerikaanse president verwelkomd kan worden, beperken de EU-lidstaten zich formeel tot het steunen van Oekraïne. De leiders verzekerden Oekraïne van hun „onwankelbare” inzet.

Delen





Mail de redactie