De Europese Commissie wil dat alle olie- en gascontracten met Rusland in 2027 volledig zijn beëindigd. Dat staat in de ‘REPowerEU-routekaart’, een strategie waarmee Europa minder afhankelijk moet worden van Rusland, die EU-energiecommissaris Dan Jørgensen dinsdag presenteerde.
Hoe moeilijk is het om volledig los te komen van Rusland voor de energievoorziening? En wat is het prijskaartje hiervan voor Europa?
Al sinds 2022, nadat Poetin de gaskraan naar Europa grotendeels dichtdraaide en de energieprijzen omhoogschoten, doet Europa verwoede pogingen om nooit meer zo afhankelijk te zijn van één of enkele landen voor de energievoorziening. Europa laat nu meer vloeibaar gemaakt gas (lng) verschepen vanuit bijvoorbeeld de Verenigde Staten en Qatar. Ook mogen de meeste lidstaten hun kolen en olie niet meer uit Rusland halen. Voor Hongarije en Slowakije gold een uitzondering, zij importeren nog wel veel Russische olie.
Hoewel Europa voor zijn energievoorziening door al die maatregelen inmiddels minder afhankelijk is van Rusland, komt er nog steeds Russisch gas en olie binnen. De import van Russische lng zat vorig jaar zelfs in de lift. Het aandeel Russisch gas in de gasimport van de hele EU is nu zo’n 19 procent, tegenover 45 procent vóór de grootschalige Russische invasie in Oekraïne, volgens een persbericht bij de routekaart. „De olie-import is gedaald van 27 procent begin 2022 tot 3 procent nu.”
Maar in 2027 moeten alle contracten dus zijn beëindigd, als het aan de Europese Commissie ligt. „De oorlog in Oekraïne heeft de risico’s van chantage, economische dwang en prijsschokken bruut blootgelegd”, zegt voorzitter van de Europese Commissie Ursula von der Leyen in het persbericht. „Het wordt tijd dat Europa zijn energiebanden met een onbetrouwbare leverancier volledig verbreekt.”
Spannend voor Oost-Europa
Spannend is de nieuwe routekaart voor Oost-Europa, zeggen gasexpert René Peters van onderzoeksinstituut TNO en lector energietransitie aan de Hanzehogeschool in Groningen Martien Visser. Peters: „Landen als Hongarije zijn nog het meest afhankelijk van Russisch gas, dat per pijpleiding naar hen toestroomt. Zij liggen – in tegenstelling tot bijvoorbeeld Nederland – niet aan zee en kunnen geen schepen met lng ontvangen.” Niet zo verrassend dus dat Hongarije en Slowakije niet blij zijn met de Europese plannen. Of zij het voorstel kunnen wegstemmen, valt nog te bezien. „Lng kan straks wel vanuit andere lidstaten die aan zee liggen, zoals Griekenland, naar Oost-Europa stromen via pijpleidingen”, aldus Peters.
Het verbreken van de Russische contracten voor olie- en gas zal nu een stuk makkelijker zijn dan voor de Russische inval in Oekraïne
Al met al is Europa klaar om los te komen van Rusland zonder dat de energieprijzen veel zullen stijgen, zeggen Peters en Visser. Peters: „Het verbreken van de Russische contracten voor olie- en gas zal nu een stuk makkelijker zijn dan voor de Russische inval in Oekraïne; inmiddels kunnen we genoeg lng uit andere landen halen.”
Gas zal wel iets duurder worden zodra Europa nog meer gaat leunen op lng, zeggen de geraadpleegde experts. Om gas vloeibaar te maken moet het worden afgekoeld tot zo’n 162 graden onder nul, en tijdens het verschepen gaat er ook nog wat verloren door verdamping. Aan de andere kant zal het aanbod lng op de markt stijgen. Dit zal met ongeveer 200 miljard kubieke meter zijn toegenomen, vijf keer meer dan de huidige EU-import van Russisch gas, schrijft de Europese Commissie. Toen Europa besloot minder gas uit Rusland te halen, zagen andere landen hun kans en investeerden ze volop in de lng-capaciteit. Het toenemende aanbod op de markt zal de lng-prijs drukken.
Hernieuwbare energie
Ook hebben lidstaten als doel om steeds meer gebruik te maken van hernieuwbare energiebronnen, zoals wind en zon, waarmee de afhankelijkheid van (Russisch) gas verder zal afnemen. Lidstaten moeten voor het eind van dit jaar met nationale plannen komen om Russisch gas, olie en kernenergie uit te faseren.
De nieuwe plannen hebben ook consequenties voor kernenergie. De Europese Commissie wil voor nieuwe onderdelen en brandstof voor kernenergie evenmin nog afhankelijk zijn van Rusland. Visser: „Kerncentrales in Oost-Europa zijn ooit gebouwd met Russische technologie.” Ook al kunnen die landen hun splijtstoffen uit andere landen halen, voorlopig blijven ze afhankelijk van Rusland voor reserve-onderdelen.
Belangrijke kanttekening bij de nieuwe routekaart is dat Europa door het nieuwe beleid afhankelijker zal worden van de Verenigde Staten. Die staan erom te springen om meer lng naar Europa te verschepen. Peters: „Vroeger zou dat geen probleem zijn geweest, toen was Amerika onze bondgenoot. Maar nu, onder de regering-Trump, zet Amerika relaties in voor zijn eigen gewin en onderhandelingstactiek.”
