Symbolisch is het wel: de zoektocht naar een Europees antwoord op de verkiezing van Donald Trump begint onder leiding van Viktor Orbán. De Hongaarse premier, groot fan van Trump, wordt door andere Europese regeringsleiders doorgaans genegeerd: hij is hen te radicaal, te pro-Russisch, te antiliberaal. Maar uitgerekend deze week mag hij twee topontmoetingen van EU-leiders voorzitten.
Het is een toevalstreffer: het overleg stond al maanden in de agenda en Hongarije heeft dit half jaar het roulerende voorzitterschap van de EU in handen, dus reist heel Europa donderdag en vrijdag af naar Boedapest. En de toon is gezet. Een opgewekte Orbán, die vertelt dat hij Trumps zege met wodka heeft gevierd omdat er geen champagne voor handen was, schudt als gastheer volop handen en loopt breed grijnzend rond alsof hij zélf net de verkiezingen heeft gewonnen.
„Er is een hoofdstuk afgesloten en een nieuw hoofdstuk begonnen”, zegt hij aan het eind van de bijeenkomst.
En de rest? In 2016 overheersten na Trumps eerste verkiezingsoverwinning in Brussel en in de Europese hoofdsteden de verrassing en de verslagenheid. Dat gevoelt ontbreekt nu. Met een nieuw presidentschap van Trump werd al maanden rekening gehouden. En bovendien: er is dit keer geen tijd voor sentiment. Europa zal veel sneller en scherper moeten gaan handelen dan toen, zo klinkt het in vele commentaren.
Als we beslissen om herbivoren te blijven, dan winnen de carnivoren
„De wereld bestaat uit herbivoren en carnivoren”, zei de Franse president Emmanuel Macron, in een poging zijn collega’s tot actie aan te zetten. „Als we beslissen om herbivoren te blijven, dan winnen de carnivoren.” Zijn boodschap: als Europa zijn tanden niet laat zien, staat het zelf op het menu.
„Het belangrijkste is nu om de rangen gesloten te houden, ongeacht politieke meningsverschillen”, aldus de Belgische premier Alexander De Croo.
Trump 2.0 is anders
Tijdens de eerste termijn van Trump bleef de schade aan de banden met de Europese Unie en de NAVO relatief beperkt. Toch overheerst het gevoel dat zijn presidentschap dit keer anders kan uitpakken.
Anders dan in 2016 is er nu een actieve oorlog op het continent: als Trump zich terugtrekt uit de NAVO of de steun aan Oekraïne stopzet, allebei zaken waarover hij heeft gespeculeerd, moet de Europese Unie kiezen. Wil de EU bijvoorbeeld het financiële gat vullen als de VS geen wapens meer naar Oekraïne sturen, dan moeten de lidstaten hun huidige bijdrage verdubbelen.
Daarnaast is duidelijk geworden dat Trump bij zijn tweede termijn in het Witte Huis op een veel trouwer en hechter team om zich heen kan rekenen. De tegenkrachten uit zijn eerste presidentschap zijn weggevallen, trumpisten zijn in hun plaats gekomen. De kans dat Trumps radicale campagnebeloften uitkomen, is daardoor stukken groter dan acht jaar geleden.
Voor de handel met Europa kan dat grote gevolgen hebben. De importtarieven die de VS in Trumps eerste termijn in enkele sectoren introduceerden, lijken kinderspel vergeleken met de nieuwste dreigementen. Trumps suggestie om tarieven van 10 of zelfs 20 procent in te voeren over alle Europese goederen die de VS binnenkomen, wordt nu door iedereen als een serieus scenario beschouwd.
De afgelopen maanden is door Europese ambtenaren in Brussel al gewerkt aan strategieën voor als het tot zo’n handelsoorlog komt. De gedachte is dat de EU Trump tegemoet zal komen door bijvoorbeeld voor te stellen een aantal bestaande tarieven te verlagen. Tegelijkertijd staat een waaier aan tarieven op Amerikaanse producten klaar als de nieuwe president desondanks volhardt.
Dat dit een heuse koorddansact wordt voor Europa, ontkent zelfs Orbán niet. „De handel met de VS zal een thema worden en het zal niet makkelijk zijn”, zei de Hongaarse premier donderdagavond.
Orbán zinspeelde erop dat hij een rol voor zichzelf ziet weggelegd als Europa’s bruggenhoofd naar de nieuwe Amerikaanse regering. Voor een leider als Orbán zou dat een grote slag betekenen. Hij zou zich bevrijden uit het verdomhoekje op EU-toppen en kunnen profiteren van een rol in de internationale schijnwerpers, op een moment dat hij wegzakt in de Hongaarse opiniepeilingen.
Trump had gewoon gelijk, laten we dat toegeven. Dat leiderschap hebben we ook de komende jaren nodig
Rutte-aanpak
Ook andere radicaal-rechtse politici, zoals de Italiaanse premier Giorgia Meloni, voelen zich gesterkt. Politici Orbán en Meloni hebben ook hun eigen meningsverschillen met Trump en zullen de pijn van een handelsoorlog evengoed voelen. Wat ze delen met Trump is een streven naar een politieke orde met minder bemoeienis van buiten en meer ruimte voor het eigen belang.
Een hoofdrol voor Orbán gaat de meeste regeringsleiders in Boedapest een stap te ver. Zij zien wellicht meer in het recept van Mark Rutte. De nieuwe secretaris-generaal van de NAVO, die aanwezig is op de top donderdag, begint Trump bij zijn aankomst uitgebreid te prijzen.
Niet alleen heeft hij een „huge success” geboekt met zijn verkiezingszege, zegt Rutte, Trump heeft zijn bondgenoten bij de NAVO ook terecht gewezen op hun lage defensieuitgaven. „Hij had gewoon gelijk, laten we dat toegeven. Dat leiderschap hebben we ook de komende jaren nodig.”
Vervolgens wijst Rutte erop dat de oorlog in Oekraïne een steeds mondialer karakter krijgt, mede door de Russische inzet van Noord-Koreaanse soldaten. De strijd om Oekraïne, zegt hij, is ook in het belang van de rest van de wereld – en zeker van de VS. Trump paaien als diplomatieke strategie: het zal een methode zijn waar meer politici de komende tijd bedreven in zullen worden.
