Gerekend vanaf de grootschalige invasie van Oekraïne door Rusland op 24 februari 2022 duurt de oorlog deze dinsdag duizend dagen. Dat is langer dan de ambtstermijn van de Oekraïense ambassadeur in Nederland. Oleksandr Karasevych begon in juni 2023 als ambassadeur in Den Haag. Begin december verhuist hij naar zijn nieuwe standplaats Kyiv, waar hij als een van de vijf vice-ministers van Buitenlandse Zaken toetreedt tot de regering.
De ‘duizend dagen-grens’ is van beperkte betekenis. Voor Oekraïners begon de oorlog ruim tien jaar geleden, met de annexatie van de Krim en de strijd in de Donbas in het voorjaar van 2014. Belangrijker is nu de verkiezingsoverwinning van Donald Trump en de verwachte Amerikaanse koerswijziging inzake steun aan Oekraïne. Naar verwachting zullen zowel Rusland als Oekraïne de inzet de komende twee maanden flink verhogen, in een poging zo sterk mogelijk te staan als Trump op 20 januari aantreedt als president en hij de druk om te onderhandelen waarschijnlijk opvoert. Daarbij dwingt Trump Oekraïne wellicht tot concessies.
Afgelopen weekend was die verhoogde inzet al zichtbaar. President Zelensky zei in een radio-interview dat hij er „alles aan wil doen” om de oorlog in 2025 langs diplomatieke weg te beëindigen, en dat de oorlog met Trump in het Witte Huis „sneller zal eindigen”. Daarna voerde Rusland een grootschalige luchtaanval uit, gericht op energievoorzieningen in heel Oekraïne. Zondag kwam het nieuws dat president Biden, na lang dralen, Oekraïne toestemming geeft om Amerikaanse langeafstandsraketten te gebruiken op Russische grondgebied.
De ambassadeur is geen politicus, waarschuwt hij vooraf. En hij maakt geen deel uit van het team in Kyiv dat zich bezighoudt met het voorbereiden van onderhandelingen. Dat beperkt zijn vrijheid om te spreken over wat de overwinning van Trump betekent voor Oekraïne. Reageren op Bidens toestemming kan hij maandag niet: de instructie vanuit Kyiv is om zich te onthouden van commentaar.
Lees ook
dit artikel over de ontwikkelingen van afgelopen weekend
Verwacht u een radicale koerswijziging als Trump aantreedt?
„Ik denk dat we al aardig weten wat we kunnen verwachten als hij aantreedt, want hij is zeer actief begonnen. En ik denk dat dat goed is. Het is goed omdat er nu al actieve communicatie is tussen onze president en meneer Trump. Ze hebben gebeld in juli, ze hebben elkaar in september ontmoet in New York en ze hebben al gebeld na Trumps verkiezing. De teams van onze president en Trump hebben veel contact. Trump wil binnen 24 uur na zijn aantreden vrede voor Oekraïne. Nou, niemand wil een snelle terugkeer van vrede in Oekraïne liever dan het Oekraïense volk. Daarom is het zo belangrijk dat onze teams samenwerken om het raamwerk voor vrede uit te werken.”
In Oekraïne klinken positieve geluiden over Trump. Is dat geen optimisme tegen beter weten in? Wat is het meest positieve dat Trump kan brengen voor Oekraïne?
„Amerika is een sterk land en de intentie van meneer Trump is om het nog sterker te maken. Het is belangrijk voor Europa en Oekraïne om een sterke partner te hebben. Met zo’n sterke bondgenoot die de internationale orde en vrede wil herstellen, hebben we kans op vrede voor Oekraïne. Maar dan wel een rechtvaardige en duurzame vrede, niet zo’n halfzachte verzoening die ons werd opgelegd met de Minsk-akkoorden van 2014 en 2015.”
Bent u er zeker van dat de VS een bondgenoot van Oekraïne blijven?
„Ja, want het is in hun belang dat de internationale rechtsorde gehandhaafd blijft. De schending van die orde door de Russische agressie kan zich makkelijk verspreiden naar andere delen van de wereld. Als Rusland wint, gaan ze niet alleen door in onze regio. Andere landen, niet alleen China, zullen denken dat ze historische conflicten over grenzen met agressie kunnen oplossen, en daarmee wegkomen.”
Er zijn genoeg signalen die pessimisme over de koers van Trump rechtvaardigen. Zijn bewondering voor Poetin, zijn eerdere uitspraken over de oorlog, de beoogde benoeming van ministers die de steun aan Oekraïne willen stoppen.
„Ik wijs opnieuw op het contact tussen ons team en het team van Trump. Ook hebben we goede contacten met en steun van beide politieke partijen in de VS. Er zijn genoeg signalen om hoopvol te zijn. We zullen zien. Laten we de daden beoordelen, niet de woorden.”
Alles draait om het raamwerk voor onderhandelingen: wat zijn de voorwaarden voor een staakt-het vuren? Volgens de New York Times hecht Oekraïne nu meer aan veiligheidsgaranties dan aan behoud van grondgebied. Klopt dat?
„Voor Oekraïne zijn beide zaken van gelijk belang. Als je kijkt naar de vijf punten van het overwinningsplan van president Zelensky, zie je dat NAVO-lidmaatschap op nummer één staat. Maar grondgebied is ook cruciaal, want territoriale integriteit is een basisprincipe van het internationale recht. De twee hangen samen: zonder veiligheidsgaranties kunnen we onze territoriale integriteit niet herstellen en in stand houden.”
Lees ook
over de wankele positie van OekraÏne op het slagveld
Is NAVO-lidmaatschap wel een realistische voorwaarde voor onderhandelingen? Zijn er geen alternatieve veiligheidsgaranties?
„Dat is een moeilijk punt. We hebben een zeer slechte ervaring met veiligheidsgranties door het Boedapest Memorandum uit 1994, toen we onze kernwapens opgaven in ruil voor garanties van Rusland, de VS en het VK. Omdat die garanties niets waard bleken, zitten we in de huidige situatie. Mijn sterke persoonlijke overtuiging is dat kracht het enige is dat Poetin kan stoppen. Daarom slaat het idee van een sterke VS onder Trump aan in Oekraïne. Omdat we begrijpen dat ze de oorlog alleen kunnen beëindigen door kracht te laten zien aan Rusland.”
President Zelensky zei vorige maand dat het enige alternatief voor NAVO-lidmaatschap is dat Oekraïne kernwapens krijgt. Is dat een serieuze optie?
„Oekraïne is een toegewijd lid van de internationale gemeenschap en voldoet aan alle verplichtingen in relatie tot het internationaal recht. Oekraïne ontwikkelt geen kernwapens en dat gaan we ook niet doen omdat we, anders dan onze buren, onze internationale afspraken nakomen.”
Een term die Oekraïne veel gebruikt als het gaat om onderhandelingen is ‘peace through strength’. Wat betekent dat precies?
„Dat betekent dat Rusland bereid zal zijn om te beginnen met serieuze onderhandelingen zodra ze zien dat er een zeer sterke gesprekspartner aan de andere kant van de tafel zit, een gesprekspartner met voldoende wapens. Oekraïne is sterk genoeg wat wil betreft, maar niet wat wapens betreft. Laten we eerlijk zijn, we krijgen veel van onze bondgenoten en dat is genoeg om te overleven, maar niet genoeg om een stap verder te zetten. Nederland is een positieve uitzondering: jullie liepen voorop met het geven van houwitsers, daarna waren jullie belangrijk in de coalities voor tanks en F-16’s.”
Naast dankbaar voor de Nederlandse steun is Karasevych kritisch over Oekraïense mannen die, ondanks de dienstplicht in eigen land, als vluchteling worden opgevangen in Nederland. Eerder liet hij weten dat hij met de Nederlandse autoriteiten wilde samenwerken om deze mannelijke vluchtelingen terug te sturen. Desgevraagd weet hij niet of er inmiddels daadwerkelijk vluchtelingen zijn teruggestuurd.
Van afnemende steun voor Oekraïne is in Nederland volgens Karasevych geen sprake. „Het is minder zichtbaar dan voorheen, maar er zijn nog steeds veel initiatieven van burgers om vluchtelingen te helpen.” En Geert Wilders? „Hij heeft president Zelensky ontmoet. Hij begrijpt de situatie in Oekraïne. Hij begrijpt ook dat er steun is van Nederlanders voor Oekraïne, ook bij de meerderheid van zijn kiezers.”
U gaat met twee jonge kinderen in Kyiv wonen. Bent u bang voor hun veiligheid?
„Wat is belangrijk voor kinderen? Dat hun ouders in de buurt zijn. Natuurlijk is het niet veilig in Kyiv. Het is ver van het front en er is luchtafweer, maar er is wel de constante dreiging van luchtaanvallen. Deze verhuizing hoort bij mijn diplomatieke leven. Net als militairen worden we ergens heen gestuurd. Het is niet vergelijkbaar, hun levens zijn dagelijks in gevaar, maar we gaan waar we nodig zijn. Voor mij is dat nu in Kyiv.”
Lees ook
deze column over de dynamiek rond onderhandelingen
