Eerste Design Biennale Rotterdam: ‘Deze stad is moeilijk te begrijpen, dat maakt het interessant’

Als jonge Nederlandse jazzbelofte wonen in New York, meters maken op de jazzpodia, in de voetstappen van de groten. Dat is living the dream, toch? Jazztrompettist Ian Cleaver (28) uit Amsterdam – heldere, gretige toon en een nostalgische hang naar jazz uit de jaren vijftig en zestig – is zeker niet de eerste Nederlandse jazzmuzikant die het er een tijdje probeert.

Er waren er bij die tijdens hun jazzstudie, verpieterend in een kelderkamer zonder ramen, levend van 15 dollar per dag, snel terugverlangden naar thuis. Maar er zijn er ook genoeg die er, ondanks dat New York een grote, individualistische stad is, voor jaren muzikale inspiratie vonden, zoals de saxofonisten Ben van Gelder en Tineke Postma en beslist ook bassist Joris Teepe – al meer dan dertig jaar actief in New York.

De noodzaak te spelen op het scherpst op snede is er hoog, merkt ook Ian Cleaver. Het is ochtend in New York en hij zit in zijn slaapkamer. Met gedempte stem: „Ik wil mijn huisgenoten niet storen, ze slapen nog.” Hij draait de laptopcamera even om. Uit zijn raam heeft hij een fraai uitzicht op Broadway, de lange diagonaal die Manhattan doorklieft via zijn wijk Harlem richting The Bronx. Achter hem hangt zijn eregalerij ter inspiratie: jazzfoto’s van musici als Dizzy Gillespie, Duke Ellington en Louis Armstrong.

De reden van dit gesprek is dat Ian Cleaver een plaat heeft gemaakt waarop traditie en vernieuwing naadloos versmelten. Daarover later meer. Eerst vertelt hij hoe hij er „al als tiener” altijd van droomde te wonen en werken in New York. „Ik ben altijd zo gefascineerd en geobsedeerd door jazz geweest, dat ik er altijd meer van wil leren.” In New York heeft hij het idee dieper tot de kern van jazz te kunnen komen. „Waar de muziek om gaat en hoe die tot stand is gekomen.” Daarbij, zegt hij, zijn er nog genoeg levende legendes om eens mee te spelen of thuis les van te krijgen, „Zoals saxofonist George Coleman of jazzdrummer Al Foster.”

Wat hem speciaal trekt, is hoe groot de rol van muziek is in het New Yorkse leven. Dat hij bijvoorbeeld, met zijn trompetkoffer op zijn rug, op straat aangesproken wordt – „Oh man, you play the trumpet. I’ve seen Miles Davis play back in the 80’s and it changed my life. And where do you play?”

„Je voelt oprechte interesse. Muziek maakt hier meer deel uit van het dagelijkse leven, heb ik het idee. Is in Nederland een concert een speciale gelegenheid, hier in New York zijn er vele per avond, aan één stuk door.” Ook ervaart hij „een soort dieper begrip van de muziek, mensen kennen de muziekgeschiedenis”. „Daardoor raken muzikanten ook weer een diepere laag.”

Jazz Juniors

Zijn Britse vader had nog een trompet liggen uit diens schooltijd. Trompetlessen kreeg de jonge Ian, die in Amsterdam opgroeide, van tante Greet, vanaf zijn vijfde jaar bij fanfarevereniging Ons Genoegen in de Jordaan. Rond zijn tiende trad hij toe tot de Jazz Juniors, het jeugdorkest van Peter Guidi – de vermaarde superjazzdocent die menig jonge jazzmuzikant opleidde in zijn bigbands.

Zijn bachelor behaalde Cleaver aan het Conservatorium van Amsterdam. New York lonkte, al vanaf zijn negentiende, toen hij als winnaar van het Prinses Christina Concours voor het eerst ernaartoe ging. „Hier kom ik terug, dat wist ik.”

Cleavers beste vriend, saxofonist Gideon Tazelaar, die hij leerde kennen in Guidi’s jazzorkest en met wie hij de jamsessies van saxofonist Benjamin Herman platliep, verhuisde het eerst. Cleaver volgde. Maar zijn eerste uitwisseling als jazzstudent strandde, door de eerste lockdowns van de pandemie. IJlings vloog hij terug naar Amsterdam. In 2021 kwam het er dan echt van: een tweejarige master ‘jazzperformance’ aan de Manhattan School of Music.

Binnenharken

Toen al wist Cleaver: de jazzopleidingen zijn voor het binnenharken van jazzskills. De artistieke zoektocht is er buiten. Het bewijs is het deze week uitgekomen in New York opgenomen album Yarn! . Het is zijn eerste album als bandleider met voornamelijk zijn eigen composities, twee standards en een original van Joe Henderson. Opgenomen in de vermaarde Rudy Van Gelder Studio. Als er één plek de heilige graal is van de jazz, waar heel wat legendarische jazzalbums vandaan komen, dan is dit het.

Het album is de uitkomst van hoe goed hij zich voelt in de jonge levendige jazzcommunity die hij nu zijn thuis noemt. Waar uitblinken in het basispakket zit – „Iederéén speelt op een hoog niveau.” De muzikanten in zijn internationale kwintet kent hij allemaal uit de scene.

Zijn jazz is helder en speels en is zonder poespas. Net als op de goed ontvangen plaat Volume 1 die hij in 2021 uitbracht met maatje Tazelaar – een klassieke alliantie van trompet en saxofoon in de frontlinie. De hang naar de jazz van tóén, uit de jaren vijftig en zestig is niet te missen. „Van bebop tot hardbop, die jazz is heel complex, intuïtief en sterk bij volksmuziek liggend. Het spreekt me aan dat er zo veel kon gebeuren in het moment.”

Weemoedige swing-ode

Tegelijkertijd rijgt Cleaver zijn muziek aan verhalen en invloeden van nu. Niet voor niets heet zijn plaat Yarn!, een ‘geweven narratief’ van zijn New York-jazzavontuur. Met uitzondering van de weemoedige swing-ode (‘Marijn’) aan zijn overleden moeder na.

En is dan alles leuk? Nee. Een nummer als ‘Gloria’ verklankt de twijfels die er soms ook zijn. Wat doe ik hier? Wat doe ik zo ver van huis? „Zeker als ik een paar weken eigenlijk bijna niks aan optredens hebt staan, denk ik dat.” Maar het trekt altijd weer aan, weet hij.

Voor zijn tweejarige opleiding kwam steun van de Van den Ende Foundation. Sindsdien is het een kwestie van zo veel mogelijk optreden. Spelen, spelen, spélen – van wijnbar tot bruiloft. „Je moet wel. Je pakt alles aan, dat doet iedereen. Ja ook de groten.” Een vaste gig als muzikant bij de off-Broadway dagelijkse theatershow Sleep No More bood tot sinds kort zekerheid. „Ik speelde zo’n tien keer per maand, dat was lekker. Het was een immersive Macbeth-productie: acteurs, muzikanten én het publiek liepen rond in een soort roaring twenties filmset met een jazzbar.”

Inmiddels heeft Cleaver een artiestenvisum – een staaltje bureaucratisch door veel hoepels springen waarbij je met veel aanbevelingen moet aantonen dat je een ‘toevoeging bent aan de kunstwereld’. „Just in time”, grinnikt hij. „Nog net voordat Trump alles aan banden legt.” Tot eind 2027 zit hij goed. „Tegen die tijd zie ik wel of ik hier blijf of niet.”

Het album Yarn! is te luisteren via alle streamingdiensten.

Delen

Mail de redactie

Het valt op als je erop gaat letten: steeds meer tentoonstellingen lijken langer te duren dan de voorheen gebruikelijke drie maanden. Jan Mankes, verstilling en strijd in Museum Arnhem: vijf maanden. Ja, ik wil in het Fries Museum: zes maanden. Huis in de storm, museum in oorlogstijd in het Mauritshuis in Den Haag: vier maanden.

Klopt die indruk? En zo ja, wat is er dan aan de hand?

Allereerst: waar komen die drie maanden als gebruikelijke termijn voor tentoonstellingen vandaan?

„Daar zijn een aantal redenen voor”, zegt woordvoerder Udo Feitsma van de Museumvereniging, waar ruim 400 musea bij zijn aangesloten. „Er is de beschikbaarheid van bruiklenen, waarvoor drie maanden een gangbare termijn is. Dat komt doordat uitlenende musea hun (top)stukken niet te lang kwijt willen, maar ook door de kwetsbaarheid van bepaalde kunstwerken. Werken op papier bijvoorbeeld mogen maar een beperkte hoeveelheid ‘lux’ ondergaan, om lichtschade te beperken. Een tweede reden: musea willen een bepaalde urgentie creëren bij het publiek. En dan is er nog het feit dat je door meerdere tentoonstellingen per jaar, herhaalbezoek probeert te stimuleren.”

Tegelijk: drie maanden was nooit een harde regel.

Zowel het Fries Museum als Keramiekmuseum Princessehof in Leeuwarden, „kennen voor grote, belangrijke tentoonstellingen altijd al een langere duur dan drie maanden”, zegt hoofd publiek en presentaties Annemarie Lavèn. „Het zijn vooral die grotere tentoonstellingen die bezoekers naar onze musea trekken. En de meeste bezoekers komen, volgens de gegevens die we nu hebben, hier eens in de drie jaar naartoe.” Die wil je kortom de tijd geven om hun bezoek in te plannen.

Directeur Saskia Bak van Museum Arnhem, dat in 2022 heropende na een verbouwing die begon in 2017: „Wij zien vijf maanden als een mooie lengte voor een tentoonstelling. Er is ook altijd een programma aan gekoppeld: workshops, lezingen, interactieve kunstwerken. Je wilt mensen de gelegenheid geven om dat te zien en te beleven – en dan is drie maanden best kort.”

Bij een langere duur dan drie maanden kan het wel gebeuren dat een bijzonder bruikleen eerder verdwijnt uit een tentoonstelling. ‘Laatste kans om Zelfportret van Vincent van Gogh te zien in het Groninger Museum’, berichtte dat museum een paar weken geleden. Het werk moest op 3 februari terug naar het Rijksmuseum, de tentoonstelling waar het schilderij hing duurt nog tot 5 mei. En toen het Fries Museum eind 2018 de grote tentoonstelling Rembrandt & Saskia: Liefde in de Gouden Eeuw organiseerde, met in totaal 23 bruiklenen van Rembrandt-werken, duurde die nog geen vier maanden: de bruiklenen moesten terug.

De indruk klopt dus. Maar zijn er cijfers?

Nee, die zijn er niet. De Museumvereniging zet jaarlijks veel getallen op een rij, maar houdt de gemiddelde duur van tentoonstellingen niet bij. Wel stond in de meest recente ‘Museumcijfers 2023’ een alinea over tentoonstellingen, waarin werd opgemerkt dat „400 musea samen het afgelopen jaar 1.970 tijdelijke tentoonstellingen organiseerden”. Dat was minder dan in 2019, het laatste jaar vóór corona en de gedwongen tijdelijke sluitingen. Volgens de ‘Museumcijfers 2019’ werden in dat jaar in 393 musea 2.256 tentoonstellingen georganiseerd.

Is er een verband met corona?

Udo Feitsma van de Museumvereniging: „Sinds corona is het wellicht meer zichtbaar. Want het heeft zeker te maken met de financiële positie van musea. Die is sinds corona verslechterd. Wisseltentoonstellingen met (internationale) bruiklenen zijn kostbaar. Als je minder wisselt, bespaar je geld.”

Het Mauritshuis in Den Haag bijvoorbeeld, is na corona overgestapt van jaarlijks drie tentoonstellingen van drie maanden, naar twee tentoonstellingen van vier maanden: één in het voorjaar, één in de herfst. Algemeen directeur Martine Gosselink, via een woordvoerder: „Maar vier maanden is wel het maximum. Tentoonstellingen van vijf à zes maanden, dat zou voor ons niet gaan. Dan kom je er niet uit met je bruiklenen.” Minder, iets langer durende tentoonstellingen: het betekent minder werkdruk en minder kosten.

Want ja, geld is een issue. Er waren de magere coronajaren met de vele sluitingen, daar is de inflatie bij gekomen, de hogere energieprijzen, de gestegen salarissen, soms minder subsidie.

In Leeuwarden duurden de kleinere tentoonstellingen – anders dus dan de grote – wél altijd drie, hooguit vier maanden. Maar ook die staan sinds een paar jaar langer op zaal. Annemarie Lavèn: „Elke drie maanden een wissel betekende een te grote belasting voor de organisatie, zowel wat betreft materieel budget als qua personeelsuren.”

Wij zien vijf maanden als een mooie lengte voor een tentoonstelling

En dan is er nog het succes van de Museumkaart.

‘Recordaantal Museumkaartbezoeken in 2024’, luidde vorige week de kop van een persbericht van de Museumvereniging. Door anderhalf miljoen Museumkaarthouders werden in 2024 9,6 miljoen bezoeken afgelegd, gemiddeld 6,4 per persoon. Misschien waren ze anders niet zo vaak gekomen („Zonder Museumkaart zou het aantal museumbezoekers naar verwachting 23 procent lager liggen”, aldus de Museumvereniging), maar wat ook geldt: zulke bezoekers leveren het museum per persoon minder op. „Minder bezoekers dan voorheen betalen het volle tarief. We zien een duidelijke verschuiving naar meer bezoekers met een Museumkaart of een VIP-kaart van de VriendenLoterij”, zegt Annemarie Lavèn.

Een voordeel dat iedereen noemt: duurzaamheid.

Udo Feitsma: „Behalve dat je kosten bespaart als je een tentoonstelling langer laat staan, is het natuurlijk ook duurzamer.” Martine Gosselink van het Mauritshuis: „Duurzaamheid is voor ons een belangrijke, extra reden voor onze aanpassing.” Saskia Bak van Museum Arnhem: „Duurzaamheid is een motivatie, als je het hebt over de duur van een tentoonstelling. Hoe minder materiaal en transport, hoe beter.” Annemarie Lavèn: „Vanuit het oogpunt van duurzaamheid is zes maanden een prima duur, volgens ons.”

En de bezoekers? Leiden langer durende tentoonstellingen tot meer bezoekers? Of verhoudingsgewijs juist tot minder?

Meer dan de duur van de tentoonstelling telt de kracht van de marketing, zeggen musea. En natuurlijk: de kracht van de tentoonstelling zélf. Saskia Bak: „Je maakt een tentoonstelling omdat je die tentoonstelling belangrijk vindt. Dat is de reden waarom je er zo veel mogelijk mensen mee wilt bereiken. Wij denken dat een wat langer lopende tentoonstelling dat effect heeft – ook omdat er best veel aanbod is.”

Delen

Mail de redactie