Is het verstandig om op je werk altijd open, eerlijk en transparant te zijn? Wat zegt onderzoek?
De voordelen
Authenticiteit, openheid, eerlijkheid, verbinding en vertrouwen. In Nederlandse bedrijven kom je deze woorden overal tegen. In plannen, rapporten, presentaties en op posters aan de muur. We geloven dat openheid en eerlijkheid leiden tot betere onderlinge relaties, dat we ons hierdoor ook psychologisch veiliger gaan voelen. Dat maakt ons werk leuker, maar we worden ook creatiever en innovatiever en dat is goed voor de effectiviteit en de efficiëntie. Volgens onderzoekers zijn transparantie, openheid en eerlijkheid ook op een andere manier belangrijk. Ze ondersteunen andere belangrijke principes, zoals gelijkheid of veiligheid. Wanneer informatie niet open en eerlijk wordt gedeeld in een werkomgeving, is het moeilijk om handen en voeten te geven aan dit soort waarden.
De nadelen
Maar soms is het slimmer om je mond te houden. Het is niet nuttig om vlak voor een beoordelingsgesprek je manager even te vertellen wat je écht van hem vindt. En je deelt niet je hartsgeheimen met een collega die bekendstaat als roddelziek. Ook onderzoeker en schrijver Brené Brown, bekend van bestsellers als De kracht van kwetsbaarheid, vindt dat geen goed idee. Ze adviseert juist vooraf goed na te denken over de vraag bij wie je je ideeën en verhalen kwijt kunt. Een teveel aan transparantie leidt ook tot hele praktische beperkingen in de werkomgeving. Zo blijkt uit onderzoek dat medewerkers vaak allerlei handigheidjes ontwikkelen om hun werk sneller of beter te doen. Maar wanneer de manager meekijken, werken ze liever volgens het boekje.
Een verstandige balans
Onderzoeker Ethan Bernstein dook een aantal jaren geleden in de voors en tegens van openheid op de werkvloer. Volgens hem is er sprake van een paradox. Transparantie bieden kan ervoor zorgen dat collega’s hun verantwoordelijkheid nemen en beter samenwerken. Maar kan er ook toe leiden dat ze bang worden af te wijken en nieuwe dingen te proberen.
Bernstein adviseert transparantie en privacy op een verstandige manier te combineren. Drie tips op basis van zijn werk.
Plaats een privacyhek om je team. Spreek af dat je binnen je team transparant bent over je werk. En eventueel ook over wat er privé speelt. Maar spreek ook af dat die informatie altijd binnen het team blijft.
Maak een strikte scheiding tussen informatie die wordt gebruikt om personen te beoordelen en informatie die wordt gedeeld om het werk te verbeteren. Bewaar de tweede categorie informatie bijvoorbeeld niet, of alleen anoniem. Anders vergroot je de kans dat mensen fouten en problemen onder de pet houden.
Creëer ruimte om te leren en te experimenteren. Spreek bijvoorbeeld een budget of een periode af waarbinnen mensen met vallen en opstaan nieuwe dingen kunnen ontdekken, zonder dat de bedrijfsleiding toeziet op de opbrengsten.
Ben Tiggelaar schrijft wekelijks over persoonlijk leiderschap, werk en management.
Minister van Defensie Ruben Brekelmans (VVD) wil militairen niet onder ede laten verhoren over hoe het kan dat de onlangs opgedoken videobeelden van het Nederlandse bombardement op Hawija jarenlang zoek waren. Dat schrijft Brekelmans vrijdag in een brief aan de Tweede Kamer. Hij wijst daarmee een aanbeveling af van de onafhankelijke commissie die onder leiding van oud-minister Winnie Sorgdrager onderzoek deed naar het bombardement.
Op de bewuste beelden zou te zien zijn hoe een woonwijk is verwoest die naast de bommenfabriek van Hawija in Irak ligt. Twee Nederlandse F-16’s vielen in de nacht van 2 op 3 juni 2015 de fabriek aan. Daarbij werden in de naastgelegen woonwijk 85 burgers gedood, honderden anderen raakten gewond. Pas nadat de Volkskrant eind maart had geschreven over de beelden, zou Defensie de video na tien jaar hebben teruggevonden.
De commissie-Sorgdrager was „uiterst onaangenaam getroffen” over de „achtergehouden” video en achtte het „verstandig een aantal betrokken militairen onder ede te laten verklaren”. Onder ede horen kan volgens Brekelmans alleen in een strafrechtelijk onderzoek, of door een organisatie met die bevoegdheid zoals de Tweede Kamer of de Onderzoeksraad voor Veiligheid (OVV). Eerder kondigde Brekelmans al een onderzoek aan naar de late ontdekking van de video.
Nu schrijft de minister dat ook een „intern onderzoek naar het handelen van de toenmalige detachementscommandant” wordt gestart. Deze commandant had na het bombardement in een rapport moeten invullen dat er mogelijk burgerslachtoffers waren gevallen, stelt de commissie-Sorgdrager.
Verder kondigt Brekelmans aan dat hij de videobeelden op 16 april openbaar zal maken, zoals de commissie en de Tweede Kamer hebben gevraagd.
Lees ook
‘Ik had hem nog één keer willen knuffelen’, zegt Abdallah Rashid Saleh bij het graf van zijn zoon Rashid. Het leed in Hawija erkennen en verzachten is mislukt
„De telefoon staat roodgloeiend”, zei Karoline Leavitt, de woordvoerder van het Witte Huis. Wereldleiders „struikelen over hun eigen benen” in hun haast contact te leggen over de invoerheffingen. „Amerika”, zei ze, „heeft andere landen veel minder hard nodig dan andere landen ons nodig hebben, en president Trump weet dat.”
Een grootmacht kan zich heel wat hoogmoed veroorloven, maar ook een grootmacht, leerde de wereld deze week weer, kan zijn hand overspelen. Een dag na Leavitts uitspraken, toen de vlucht uit Amerikaanse staatsobligaties pijn begon te doen en mensen een beetje „misselijk” en een beetje „yippy” werden, moest hij wel gas terugnemen, aldus de president. Ook voor Donald Trump zijn er grenzen aan de macht.
Eén man geselt de wereld met een zenuwslopende chaos. De heffingenoorlog is weliswaar enigszins gekalmeerd, maar geenszins voorbij. De confrontatie met China loopt met de dag verder uit de hand, vrijwel elk land zit nog vast aan een basisheffing van 10 procent én er gelden nog heffingen op onder meer staal, aluminium en auto’s. Over de torenhoge zogenaamde wederkerige heffingen die Trump op ‘Bevrijdingsdag’ bekendmaakte, kan nu negentig dagen onderhandeld worden. De Amerikaanse consument kijkt tegen de hoogste effectieve heffingen aan sinds 1903, aldus onderzoekers van Yale.
Trump is een politieke projectontwikkelaar met wel héél veel bouwputten. In de schaduw van de heffingenchaos lijken de vredesbesprekingen met Rusland en Oekraïne op een dood spoor te zijn geraakt. Het is inmiddels vier weken geleden dat Oekraïne akkoord ging met een staakt-het-vuren, maar de oorlog gaat door. Trumps onderhandelaar Steve Witkoff zou vrijdag een derde ontmoeting hebben met de Russische president Vladimir Poetin.
En alsof China en Rusland nog niet genoeg diplomatieke energie vreten, openen de VS deze zaterdag in Oman ook nog besprekingen met Teheran over het beëindigen van Irans nucleaire programma. Om zijn argumenten kracht bij te zetten heeft Washington alvast opzichtig bommenwerpers en een vliegdekschip verplaatst.
Landen met veel macht kunnen die macht op verschillende manieren inzetten. Ze kunnen hun macht subtiel aanwenden, door andere landen met een mix van dreiging en beloning aan zich te binden. Op die manier kunnen ze op termijn hun invloed vergroten. De Verenigde Staten bonden na de Tweede Wereldoorlog West-Europa en een aantal landen in Azië – Japan, Zuid-Korea, Filippijnen – aan zich en konden zo decennia invloed uitoefenen in regio’s ver van huis.
Drieste manoeuvre
Grootmachten kunnen hun macht ook gebruiken om anderen op rauwe wijze hun wil op te leggen om een voordeel op korte termijn te incasseren. Met die kleine overwinningen kan een grootmacht dan even goede sier maken, maar die aanpak zet wel kwaad bloed en kan landen op den duur zomaar op het idee brengen om te zien naar andere vrienden.
Donald Trump doet nooit iets sotto voce. Hij ziet niets in kalm overleg en een gezamenlijke aanpak. De heffingenstorm was een ondoordachte actie van een leider die nauwelijks onderscheid maakte tussen vriend en vijand. Het was, ook voor Trump, nogal een drieste manoeuvre om in één beweging de hele wereld aan te vallen.
En het was ook nog eens onlogisch. Want, waarom traditionele bondgenoten in Azië belagen met heffingen als ze tegelijkertijd medestanders zouden kunnen zijn in de krachtmeting met China? Terwijl Trump Japan raakte met een invoerheffing, haalde secretaris-generaal Mark Rutte in Tokio de banden tussen Japan en de NAVO aan met het oog op de gezamenlijke uitdaging China. Japan, bleek tijdens dat bezoek, wil zelfs toetreden tot het nieuwe NAVO-hoofdkwartier NSATU in Wiesbaden waar de westerse militaire steun voor Oekraïne wordt geregeld. Het ene doel van Trump – China aanpakken – stond haaks op het andere: het repatriëren van de maakindustrie.
De wereld antwoordde op de Amerikaanse aanval met drie strategieën. Verreweg de meeste landen buigen voor de macht en zijn bereid tot concessies of cadeautjes om de heffingen omlaag te praten. Politici uit Zuidoost-Azië stonden de afgelopen week meteen op de stoep in Washington.
Twee grote handelspartners van de VS, Canada en de EU, zochten niet alleen het gesprek, maar waren ook bereid om terug te slaan. Brussel reageerde op de invoerheffing van 20 procent op alle producten, die op ‘Bevrijdingsdag’ werden aangekondigd, door heffingen voor te bereiden die een antwoord waren op heffingen die Trump al veel eerder had gelanceerd. Nadat Trump aan de noodrem trok, ging ook de EU voorlopig op de rem. De zwaarste wapens in een handelsconflict bleven veilig in het arsenaal, al beloofde Commissievoorzitter Ursula Von der Leyen dat de EU niet zal aarzelen Amerikaanse techbedrijven aan te pakken als de onderhandelingen met Washington falen.
De EU maakte ook duidelijk heel goed in staat te zijn om handel te drijven met de wereld-minus-de-VS. De EU overlegt met landen „die goed zijn voor 87 procent van de wereldhandel en die met ons het geloof in een vrije en open uitwisseling van goederen, diensten en ideeën delen”, aldus een persbericht. De VS zijn goed voor 13 procent van de wereldhandel. Brussel legde deze week contact met Maleisië, Thailand, de Filippijnen, Indonesië en de Emiraten. Europa presenteert zich nu graag als redelijk alternatief voor de VS.
Lees ook
Europa probeert hoofd koel te houden tegen Trump: ‘We moeten als boeddha zijn’
‘Eenzijdige pesterijen’
In deze woelige periode is de EU in elk geval een aantrekkelijke partner voor Europese landen die eerder graag half op afstand bleven. In Noorwegen wordt weer nagedacht over toetreding tot de Unie en Zwitserland schuift dit weekend aan bij een vergadering van Europese ministers van financiën.
China koos een andere aanpak. Beijing ging voluit, oog om oog. Het antwoordde eerst met 34 procent heffingen op de 34 procent van Trump, die daar op zijn beurt met 50 procent overheen ging, waarop ook China weer verhoogde, hetgeen Trump natuurlijk niet op zich kon laten zitten. Donderdag stond de teller voor Chinese producten die de VS binnenkomen op 125 procent, China hief 84 procent op Amerikaanse goederen. Vrijdag ging ook China naar 125 procent.
„Als je wil praten, is de deur open”, verklaarde het Chinese ministerie van Handel, „maar de dialoog moet plaatsvinden op basis van gelijkwaardige uitgangspunten en wederzijds respect. Als je wilt vechten, zal China vechten tot het einde. Druk, dreigementen en chantage zijn niet de manier om met China om te gaan.”
Ook China zocht contact met anderen. China belde met Maleisië, tijdelijk voorzitter van het Aziatisch handelsblok ASEAN, en er waren twee gesprekken op hoog niveau met de Europese Commissie. Een paar telefoontjes tellen niet meteen op tot een nieuwe alliantie tussen Brussel en Beijing. Wel was het een opmerkelijke dooi tussen de twee grote handelsblokken die al jaren met elkaar overhoop liggen. Het was ironisch genoeg mede aan Trump te danken dat Europa vanaf 2016 steeds kritischer is geworden over de Chinese expansie in Europa.
President Xi Jinping kreeg vrijdag bezoek van de Spaanse premier Pedro Sanchez. Een heffingenoorlog kent geen winnaars, zei Xi bij die gelegenheid. Ingaan tegen de wereld, zei hij volgens staatspersbureau Xinhua, leidt alleen maar tot isolement. Hij riep China en de EU op de globalisering en internationale handel te verdedigen en zich gezamenlijk te verzetten tegen „eenzijdige pesterijen”.
Lees ook
Voor China ‘zullen de Amerikaanse heffingen een shock veroorzaken, maar de hemel zal niet naar beneden vallen’
Trumps grilligheid van de afgelopen dagen riep weer de vraag op: valt met deze man nog wel te werken? Op zoek naar houvast is er door analisten, ondernemers, politici en diplomaten veel gespeculeerd over wat Trump bezielt. Is hij dronken van de macht? Heeft hij zich omgeven door de verkeerde adviseurs? Zit zijn blinde vertrouwen in eigen kunnen als dealmaker hem in de weg? Of wordt hij uiteindelijk gedreven door rancune, door de heilige overtuiging dat anderen de VS op grote schaal bedrogen hebben en dat hij is uitverkoren om dat onrecht te corrigeren – desnoods met harde hand?
Einde van de status quo
Het analyseren van Trumps diepere drijfveren is een glibberig pad, al zegt hij wel héél vaak dat China, Oekraïne, de EU, alle landen eigenlijk, de VS een poot uitgedraaid hebben. Alleen Rusland noemt hij dan niet.
Trump is in elk geval met bijna beangstigende voortvarendheid bezig de rol van de VS in de wereld te wijzigen en hij is bereid daarin vér te gaan.
Eerst zocht hij over de hoofden van Europese leiders contact met de Russische leider Vladimir Poetin over de oorlog tegen het door Europa gesteunde Oekraïne. Hij liet aankondigen dat Europa in de toekomst voor zijn eigen conventionele verdediging moet opdraaien omdat de VS de handen vrij willen hebben voor de Indo-Pacific, zonder erbij te vertellen hoe snel die omschakeling moet plaatsvinden. Sindsdien is er grote onzekerheid over de Amerikaanse rol in de NAVO. Team Trump beweert weliswaar keer op keer dat de VS in het bondgenootschap actief blijven, maar veel Europese leiders geloven Trump en de zijnen niet meer op hun woord.
De afgelopen tien dagen was het dus de beurt aan de wereldeconomie en vrijwel al haar deelnemers. „Het is een keerpunt met de Verenigde Staten, geen twijfel mogelijk”, zei Commissievoorzitter Von der Leyen in een vraaggesprek met de Financial Times. „We zullen nooit meer teruggaan naar de status quo.”
De opluchting was van korte duur. Even was er het gevoel van blijde verrassing toen Donald Trump woensdag aankondigde dat hij de tarieven voor de meeste handelspartners van de VS negentig dagen opschortte om onderhandelingen te kunnen voeren. Beurzen veerden in eerste instantie direct op. Maar een dag later was het alweer gedaan met de vreugde: de koersen doken weer in het rood.
Uitstel is geen afstel, en iedere dag kan weer nieuwe verrassingen vanuit het Witte Huis opleveren. Daarbij escaleert het handelsconflict met China in moordend tempo: inmiddels met wederzijdse heffingen van ver boven de 100 procent. De kern van de onrust op de markten, onzekerheid, is alles behalve weggenomen. Die wordt overal gevoeld.
Bedrijven weten nog steeds niet hoe de stromen in hun productie- en handelsketens het beste kunnen lopen. Regeringen proberen te bevatten hoe ze onderhandelingen met de ongrijpbare Trump succesvol kunnen voeren. Beleggers zijn hun houvast op de financiële markten kwijt, zeker nu de dollar zijn status als veilige reservemunt kwijt lijkt te raken.
Bovendien komt de handel tussen de twee grote machtsblokken VS en China helemaal stil te liggen. Niemand kan nog betrouwbaar inschatten wat de effecten zijn als het wereldhandelssysteem totaal ontregeld wordt en twee van de drie grootste consumentenmarkten én productielanden van de wereld in een economische vechtscheiding verwikkeld zijn.
De Franse president Emmanuel Macron betitelde de pauze van negentig dagen als ‘breekbaar’: „Deze pauze van negentig dagen betekent negentig dagen van onzekerheid voor al onze bedrijven, aan beide kanten van de Atlantische Oceaan en daarbuiten”, aldus Macron op X.
En wie durft te zeggen hoe het slagveld er na die negentig dagen uitziet? Het is nog maar de vraag of de EU en andere landen uit die onderhandelingen komen zonder extra importheffingen. Vooralsnog hebben ze te maken met het nieuwe basistarief van 10 procent en blijven al ingevoerde heffingen op staal, aluminium, auto’s en auto-onderdelen geldig.
Het effectieve invoertarief (het gemiddelde van alle heffingen op de handel) van de VS ligt sinds afgelopen woensdag al op 27 procent, berekende het Yale Budget Lab. Ook dat is hoger dan de Amerikaanse tarieven na de Smoot-Hawley Act in 1930 die de wereld in een handelsoorlog stortten in de periode van de Grote Depressie. En nieuwe heffingen dreigen, op medicijnen, chips, hout en koper. Alles met een beroep op de nationale veiligheid en de Amerikaanse wens van strategische autonomie als het gaat om deze belangrijke goederen.
Econoom en Nobelprijswinnaar Paul Krugman vatte het in zijn nieuwsbrief op Substack deze week kernachtig samen. „Zelfs de hoogte van de invoerheffingen in deze onderhandelingspauze zorgt voor een enorme protectionistische schok. Vernietigende onzekerheid over toekomstig beleid is toegenomen. We lopen nog steeds het risico op een majeure financiële crisis.” Krugman zag maar één lichtpuntje: „De wereld weet nu dat Trump zowel zwak als onberekenbaar is.”
En onberekenbaarheid heeft een prijs. Eentje die niet alleen gevoeld wordt op de beurzen en in de havens waar de importheffingen geïnd worden, maar op alle fronten in de wereldeconomie, die dankzij Trump gebukt gaat onder vier grote onzekerheden.
1 Schokken in de handel
Wie weet nog welke heffing waarvoor geldt? Met zo ongeveer elke week een ander importtarief voor een land of een nieuwe productgroep, weten importeurs en exporteurs absoluut niet meer waar ze aan toe zijn. Producten wel of niet verschepen, haast maken of juist even wachten? Prijzen voor de klanten verhogen of nog even niet? En op langere termijn: productie verplaatsen of nieuwe afzetmarkten vinden?
Die vragen zullen zich alleen maar sterker opdringen gedurende de ‘heffingenpauze’. Zeker is dat de ‘basisheffing’ van 10 procent wel al van kracht is, en ook daarvoor geldt: wel of niet doorberekenen aan de Amerikaanse consument? Bovendien weet niemand wat de stand over drie maanden zal zijn, als onderhandelingen afgerond zouden moeten zijn.
Niemand weet wat de gevolgen zijn van de vechtscheiding waarin China en de VS zijn verwikkeld
Fundamenteler is de economische ontkoppeling die de Amerikaanse regering doelbewust lijkt na te streven met China. De escalerende tarieven (de VS heffen inmiddels 145 procent op Chinese producten, omgekeerd is dat 125 procent) leggen de handel tussen die twee machtsblokken de facto stil.
Als die handelsblokkade voortduurt, gaat de hele economische ordening in de wereld overhoop, met consequenties voor ieder land. Veel Amerikaanse en Europese bedrijven zijn zo georganiseerd dat ze ontwerp, marketing en distributie in de VS of Europa concentreren, maar de productie hebben ondergebracht in landen als China, waar de lonen lager zijn. Economisch efficiënt, met als bijkomend voordeel dat de opkomende landen een welvarender middenklasse konden opbouwen, die op termijn een nieuwe afzetmarkt opleveren voor Amerikaanse en Europese bedrijven. Grote fabrikanten van merk-artikelen hebben zo al een flinke afzetmarkt in China kunnen opbouwen sinds de toetreding van China in 2001 tot de Wereldhandelsorganisatie.
Als de Amerikaanse deur voor China dicht blijft, heeft dat grote gevolgen voor andere markten. Want China zal op zoek gaan naar andere afzetmarkten voor de overvloed aan producten die gestaag uit de Chinese fabrieken blijven rollen. Het risico van dumping is dan reëel, zoals al eerder te zien was met zonnepanelen, met alle nadelige gevolgen voor Europese panelenbouwers van dien.
Toen een soortgelijk effect dreigde op te treden bij Chinese elektrische auto’s (de vorige Amerikaanse president Joe Biden legde de Chinezen een heffing op van 100 procent), stelde de EU ook een heffing in op die Chinese auto’s. De bescherming van de eigen autobouwers stond voorop. Maar oude vijanden zijn nu ineens nieuwe vrienden. De Duitse krant Handelsblatt meldde deze vrijdag dat de EU nu zou overwegen die heffingen op te schorten en daarmee de gesprekken met China te de-escaleren. Europa zal zich ook willen blijven verzekeren van toegang tot de Chinese markt, helemaal zolang niet duidelijk is welke deal Europa met de Amerikanen weet uit te onderhandelen. En hoe zwaar rekent Trump de Europeanen een goede relatie met China aan?
2 Investeringen staan ook op pauze
Toeval bestaat wel: op woensdag 2 april, de dag dat Trump zijn kartonnen bord met heffingen per land omhooghield in de tuin van het Witte Huis, lanceerde Nintendo zijn nieuwe spelconsole Switch-2. Het Japanse bedrijf had de productie sinds de eerste termijn van Trump voor een aanzienlijk deel verplaatst van China naar Vietnam, om niet het slachtoffer te worden van handelsconflicten tussen de twee economische grootmachten. Verkeerd gegokt: Trump legde Vietnam een heffing op van 46 procent. Lager dan China, maar pijn doet het wel. Nintendo schortte abrupt de voorbestellingen uit de VS op, tot grote ergernis van Amerikaanse gamers die hun frustraties over Trump uitten op sociale media als Redd-It.
Sinds afgelopen woensdag kan Nintendo weer enigszins opgelucht ademhalen en hopen dat Vietnam snel tot een akkoord komt met Trump. Het bedrijf kan de Amerikaanse consumenten goed gebruiken omdat zijn omzet niet alleen afhangt van de verkoop van de console maar ook van de spelletjes die erbij horen.
De vrees in veel bestuurskamers van bedrijven is dat hun hetzelfde lot als Nintendo treft. In een wereld waarin tarieven steeds verschuiven, waar zet je dan je fabrieken neer? Dat er een wereld is ontstaan met meer handelsbarrières is de bestuurders duidelijk, maar pas als vaststaat wat die voor een langere periode zullen zijn, durven ze tot investeringen in productiecapaciteit te besluiten. Economen verwachten grote vertraging in dit soort investeringsbeslissingen als gevolg van alle onzekerheid.
Maar er zijn meer redenen om even te wachten met investeringen. Prijzen zullen omhoog gaan als gevolg van heffingen. Door die ‘heffingeninflatie’ gaan Amerikaanse gezinnen er gemiddeld 4.700 dollar per jaar op achteruit, becijferden de economen van het Yale Budget Lab. Vooral de importheffingen vanuit China hakken erin: toen die nog lager waren, werd de schade berekend op 3.800 dollar per gezin.
Ook de economische groei in de VS valt terug, dit jaar met 1,1 procentpunt, en zal ook de komende jaren zo’n 0,6 procentpunt per jaar lager uitkomen. Voor China becijferen deze economen de achteruitgang in groei op 0,6 procentpunt, voor Europa op 0,1 procentpunt in 2025. Waarmee de economische wetmatigheid weer eens wordt bevestigd dat wie heft, betaalt.
Prognoses van een lagere groei beperken de investeringen van bedrijven en dat wordt er niet beter op als economen van bijvoorbeeld zakenbanken de kansen op een recessie hoog blijven inschatten. Bedrijven wachten dan met investeringen in innovatie tot betere tijden. Ze gaan alvast snijden in de kosten, omdat lagere verkopen worden verwacht. Zeker als prijzen als gevolg van invoerheffingen zullen stijgen. Zo komt de economie verder in een neerwaartse spiraal terecht.
3 Beleggers zoeken veilige havens
De dollemansrit op de aandelenbeurzen van afgelopen week laat zien dat beleggers hun kompas ook volledig kwijt zijn. Koerssprongen van soms meer dan 10 procent in een paar uur tijd zijn ongekend. Juist het ontbreken van een gedeelde basis maakt het voor beleggers ondoenlijk om (de juiste) richting te vinden. Als niets meer onmogelijk is, kan alles gebeuren.
Vaste beurswaarheden als ‘buy the dip’ (instappen als de koersen dalen) of rustig de rit uitzitten, doen geen opgeld meer als de instituties die de economie voor recessies en erger moeten behoeden hun werk niet meer doen. Uit niets blijkt dat beurswaakhonden, centrale banken, laat staan de Amerikaanse overheid bereid zijn de schade te dempen. Die heeft de ellende immers zelf aangericht voor het vermeend hogere doel van eerlijke handel.
Tijdens de financiële crisis van 2008 zorgden beleidsmakers ervoor dat ze grote besluiten over het al dan niet redden van banken bewust in het weekend namen. De beurzen waren dan dicht, zodat er in betrekkelijke rust onderhandeld kon worden en er stuttende maatregelen genomen konden worden voor als de beurzen de volgende maandag weer open gingen. Van die prudentie is onder Trump niets meer over. Sterker nog: de president gooit via berichten op sociale media liever olie op het vuur.
Amerikaanse staatsobligaties zijn niet langer de vluchtstrook van het financiële systeem
Ook op de beurzen doet de pauzeknop wat dat betreft meer kwaad dan goed. De heffingen hangen immers nog steeds als een zwaard van Damocles boven de markt. De negatieve werking van die importheffingen raakt Amerikaanse bedrijven en burgers het hardst. In die zin is het begrijpelijk dat de beurzen in de VS ook de hardste klappen kregen. Als gevolg van de aanzienlijke turbulentie, zoals JP Morgan-baas Jamie Dimon het vrijdag noemde, zouden Amerikaanse beleggers wel eens kunnen uitwijken naar andere territoria. De rendementen in Europa en Azië mogen de afgelopen jaren dan lager geweest zijn dan in de VS, het vertrouwen in de aandelen en obligaties daar is in elk geval hoger.
4 Steunpilaar de dollar wankelt
Iets oudere gamers herinneren zich vast nog wel het computerspelletje Frogger. De speler moest een kikkertje veilig naar de overkant van een weg of riviertje zien te krijgen, auto’s en krokodillen ontwijkend. Halverwege het speelveld was een soort middenberm, een vluchtstrook – om even op adem te komen voor de tweede etappe. Essentieel om het spel tot een goed einde te brengen.
In de echte wereld zou je de Amerikaanse staatsobligatie de vluchtstrook van het financiële systeem kunnen noemen. Als de aandelenbeurzen daalden, zochten beleggers hun heil in treasuries. En juist die veilige haven bleek deze week niet zo veilig meer als gedacht. Want afgelopen maandag daalden de beurzen én de waarde van de staatsobligaties. Blijkbaar schatten beleggers de kans op een Amerikaanse recessie zo hoog in dat die de betrouwbaarheid van Amerika’s financiële reputatie aantastte. Het gevolg was dat de rente op de Amerikaanse staatsschuld rap opliep, tot 4,5 procent voor een lening met een looptijd van tien jaar.
Deze schok is in potentie nog veel gevaarlijker dan de koersschommelingen op de aandelenmarkten. Amerikaanse dollars en Amerikaanse staatsobligaties zijn het smeermiddel van de wereldeconomie: ze zijn alom tegenwoordig en daarom makkelijk verhandelbaar. Dankzij die mondiale rol van de dollar als zogeheten reservemunt maakte niemand zich zorgen over de Amerikaanse staatsschuld, die met 122 procent van het bbp gigantisch is.
Lees ook
Brussel is in de ban van een handelsoorlog, Europese landen willen onderhandelen met Trump. Waarom is Den Haag stil?
De vraag is of dat zo blijft als de dollar aan betrouwbaarheid inlevert. Met het uitstellen van de importheffingen deze week hoopte Trump het vertrouwen in de dollar en de Amerikaanse staatsobligaties weer wat te herstellen. Maar de onzekerheid wint het hier van de politieke macht: de rente op de staatsleningen bleef ongeveer op hetzelfde niveau als voor de pauze en steeg vrijdag zelfs nog verder. De koers van de dollar ten opzichte van een mandje andere valuta zwakte verder af. Een euro kost inmiddels 1,13 dollar, vier maanden terug was dat nog 1,02 dollar.
Zo staat de dollar als belangrijk fundament van het financiële stelsel nog steeds te trillen. En dat maakt veel economen nerveus over hoe stevig dat stelsel nog staat.
