N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
ZAP Na een dag vol meningen over het verrassingsbezoek van de Oekraïense president Zelensky aan Nederland, bracht Dieuwertje Blok met haar sobere woorden in herinnering waar deze dag ook alweer over ging.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data100087680-38a5ae.jpg)
Een verademing vond Dieuwertje Blok de twee minuten stilte donderdag. Ze sprak donderdagavond tijdens Nationale Herdenking en de kranslegging op de Dam. Twee minuten „zonder geschreeuw, zonder meningencarrousel, alleen met je eigen gedachten en geweten”. Ik vond Dieuwertje Blok een verademing. Na een dag vol meningen over het verrassingsbezoek van de Oekraïense president Zelensky aan Nederland, bracht ze met haar sobere woorden in herinnering waar deze dag ook alweer over ging. Ze vertelde over haar moeder, een Amsterdams meisje van 17 dat er niet meer mocht zijn. Een meisje vol „levenshonger” dat 2,5 jaar amper geluid heeft mogen maken, ze zat met haar ouders ondergedoken bij Jaap en Ans de Haan en hun dochterje Thea. „Ik besta dankzij hen”, zei Dieuwertje Blok. „Dat verplicht.” Ze beschreef een foto van Zandvoort uit de zomer van 1941. Naast de strandopgang stond een bord met ‘Voor Joden verboden’. Iedereen op dat volle strand, zei ze, is langs dat bord gelopen. Ze vroeg zich af of zij ook zou wegkijken, werd er wederom een groep mensen weggezet en buitengesloten.
Eerder op de dag had president Zelensky in Den Haag een minuut stilte gevraagd en gekregen voor de slachtoffers van de oorlog die in zijn land woedt. Hij drong aan om „Vladimir” wegens zijn oorlogsmisdaden voor een tribunaal te brengen, zoals de nazi’s destijds zijn berecht in Neurenberg. Niet iedereen vond het kies dat Zelensky uitgerekend op 4 mei kwam, maar het schijnt geen opzet te zijn geweest. Minister Hoekstra van Buitenlandse Zaken, die hem welkom heette, zegde nog voor de toespraak van Zelensky steun toe in de vorm van meer wapens. Wat zegt hij daarmee tegen de Oekraïners? Eerst vechten, daarna herdenken en berechten?
Een prachtig klein verhaal
Later op de avond bracht Geertjan Lassche met een prachtig klein verhaal een wereld in beeld die bijna is verdwenen. Hij is eens aan de mensen gaan vragen hoe de oorlog is beleefd in het dorp waar hij is opgegroeid. Rouveen, net onder Staphorst. Een orthodox-christelijke gemeenschap van voornamelijk boeren, die hun levens leefden tussen voeren en melken, maaien en hooien, zaaien en oogsten. Lassche, in taal en woord duidelijk een kind van het dorp, vraagt de oudste inwoners wat ze meekregen van de ‘Duutsers’. Rensje, Griet, Hendrik en Trijntje, Engbert. Ze waren kinderen toen de oorlog begon, 7, 12, de oudste 15. Hun antwoorden aan hem zijn argeloos, recht door zee, onthutsend, onversneden en alles tegelijk. Maar waarschijnlijk heeft hij zo de kern te pakken gekregen van hoe de oorlog was voor Nederlanders buiten de grote stad.
We zien de oude Rouveners in hun keuken met spaargeiser, biddend voor de middagboterham, in hun makkelijke stoel bij de radio, sommigen gekleed in de dracht van het dorp. Wat ze van de oorlog merkten? Aanvankelijk weinig. De treinen reden niet meer, vaders werden opgeroepen voor militaire dienst. Maar het werk ging door. De Duitsers waren gelegerd in Zwolle en Meppel, en wie kwam daar nou? De soldaten die zich in het dorp lieten zien, waren de kwaadsten niet. „Gewone boerenjongens” met paarden zo mager dat het wel arm volk moest wezen.
Joden? Ja, die kenden ze wel. Handelsmannen. Sjacheraars. Die ene die met oud zilver aan de deur kwam. „Wisten we dat het een Jood was?”, vraagt Hendrikje aan Klaas. Ja hoor, zegt hij. „Een boerenjood.” In Kamp Conrad net buiten het dorp zaten Joodse werklozen. Dwangarbeiders. Ze bestraatten de weg, de Jodenweg, de Jodenweg. Naarmate de oorlog vorderde waren het de Rouveense boeren die werden ingezet als dwangarbeiders. Toen sloeg de sfeer om. Verzet en hongerwinter. Canadezen en bevrijding. Lassche heeft de laatste glimp van wat toen was gevangen.
