N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Stemproces Bij de Kiesraad kwamen al 220 meldingen binnen over incidenten op stembureaus tijdens de Provinciale Statenverkiezingen. In sommige gemeenten werd het tellen gestaakt.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data98156059-3e9bf9.jpg)
Foto Ramon van Flymen/ANP
Stembiljetten die op waren, stempassen die op het stembureau ten onrechte als onjuist beschouwd werden of het rode potlood, waarmee het vakje niet rood gemaakt kon worden: bij de Kiesraad kwamen woensdag 220 meldingen binnen van fouten en onregelmatigheden tijdens het stemmen.
Bij achttien gemeenten haperde korte tijd de digitale controle op de stempas waardoor het in sommige gevallen leek alsof daarmee al eerder gestemd was en de pas ongeldig werd verklaard.
Het is volgens een woordvoerder van de Kiesraad nog te vroeg voor een inventarisatie van alle fouten, onregelmatigheden of ongeldig ingevulde stemformulieren bij die Provinciale Statenverkiezingen van woensdag. Die is pas te maken als alle processen-verbaal van de stembureaus zijn binnengekomen.
Uitgeputte stemmentellers
In een aantal gemeenten was de voorlopige uitslag donderdagmiddag nog niet bekend omdat er donderdagochtend nog geteld werd. Zo werd het stemmen tellen in Delft in de nacht van woensdag op donderdag in zeven stemlokalen geschorst omdat de tellers uitgeput waren. Dat kwam volgens de gemeente onder meer omdat de opkomst hoger dan verwacht was.
Woensdag werd al bekend dat her en der gladde stembiljetten in omloop waren, waardoor het rood op het ingevulde vakje kon vervagen. Ook waren er stembureaus waar de stembiljetten voortijdig op waren, waardoor kiezers moesten uitwijken naar andere stembureaus. De Amsterdamse burgemeester Femke Halsema bevestigde donderdag „signalen van enkele stembureaus die kampten met een tekort aan stembiljetten”. Maar op een totaal aan 409 stemlocaties in Amsterdam heeft dat volgens haar geen invloed gehad op de uitslag.
QR-code
Maar er ging meer mis in Amsterdam. Er waren ook kiezers die te horen kregen dat hun stempas ongeldig was en daarom geen stembiljet meer kregen. Dat bleek te wijten te zijn aan een technische storing. Amsterdam is een van de achttien gemeenten die meedoen met een landelijk experiment waarbij leden van de stembureaus stempassen kunnen scannen op geldigheid. Via een landelijk digitaal netwerk is dan te herkennen of de pas al eerder gebruikt is, of om andere reden ongeldig is. Die gemeenten maken daarbij gebruik van een stembureau-app van de Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG). „Door de technische storing werd de QR-code twee keer gelezen, voordat er terugkoppeling was van de landelijke server”, aldus een VNG-woordvoerder. Waar dat gebeurde, moest de stempas alsnog door het papieren register ongeldige stempassen gehaald worden, dat op ieder stembureau aanwezig is. „Zodra dit was uitgesloten, kon de kiezer zijn of haar stem uitbrengen.”
Dat bleek in de praktijk niet altijd zo te gaan. „Ik kreeg te horen dat mijn stempas ongeldig was, dat ik elders al gestemd had”, aldus een klager. „Pas na lang aandringen werd er actie ondernomen en kreeg ik mijn stembiljet. Het duurde ook lang voordat er een officiële klacht werd genoteerd. Zorgelijk omdat het alweer gaat over falende ICT bij de overheid. En een simpele controle op identieke codes zou niet tot zulke fouten met mogelijk grote maatschappelijke implicaties mogen leiden.”
Volgens een woordvoerder van de gemeente was er mogelijk kort sprake van een technisch probleem in de landelijke software van de app. „Alle klachten worden in behandeling genomen.” Over individuele klachten wil de woordvoerder geen uitspraken doen.
Voor veel kiezers was die QR-controle nieuw, hoewel die ook al bij de Tweede Kamerverkiezingen in 2021 gebruikt werd. Voorzitters van de stemlokalen kunnen op een speciaal beveiligde iPad controleren of een kiespas geldig is. Betrokken gemeenten kunnen digitaal meekijken en desnoods assistentie verlenen als er op een stembureau iets mis dreigt te gaan of het erg druk is. Het is onbekend hoe vaak er woensdag een foutieve melding is gemaakt als gevolg van de storing.
Het is in eerste instantie aan Provinciale Staten en de waterschappen om het aantal fouten en onregelmatigheden tijdens de verkiezingen te beoordelen. De Kiesraad evalueert later de gemelde incidenten en adviseert het kabinet zonodig over eventuele aanpassingen van het verkiezingsproces.
