Een nieuwe vakcommissie, maar geen nieuwe cabaretprijs. Wat is de beste manier om cabaret te eren?

Posted on by admin

N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.

Cabaret Nieuw op het Nederlands Theater Festival dit jaar is de Cabaret Collectie. Die selectie cabaretvoorstellingen heeft niets te maken met de selectie van de VSCD, die de cabaretprijzen uitreikt. Wat zijn de verschillen?

Cabaretduo n00b is genomineerd voor een VSCD-prijs én geselecteerd voor de Cabaret Collectie.
Cabaretduo n00b is genomineerd voor een VSCD-prijs én geselecteerd voor de Cabaret Collectie. Foto Bram Willems.

De VSCD cabaretjury reikt al bijna twintig jaar belangrijke cabaretprijzen uit: Neerlands Hoop en Poelifinario. Maar vanaf dit jaar heeft de VSCD-jury er een concurrent bij: de Cabaret Collectie.

Hoewel: „De collectie is geen concurrentie”, benadrukt initiator Jörgen Tjon A Fong, directeur van De Kleine Komedie in Amsterdam. De nieuwe cabaretselectie is wél bedoeld om voor het eerst sinds de oprichting in 1987 cabaret een vaste plaats te geven in de programmering van het Nederlands Theater Festival.

Net als de VSCD (Vereniging van Schouwburg- en Concertgebouwdirecties) wil ook de Cabaret Collectie de hoogtepunten van het afgelopen seizoen belonen. Maar op een andere manier. Zo is Tjon A Fong geen voorzitter van een jury, maar van een commissie. Tjon A Fong wil ook geen beste kiezen uit de zeven voorstellingen die zijn geselecteerd voor de Cabaret Collectie. Waar het hem vooral om te doen was, is cabaret onderdeel te maken van het jaarlijkse Nederlands Theater Festival.

Tjon A Fong: „Ik vind het ook leuk dat er nu een generatie theaterdirecteuren is die onderzoekt hoe oude evenementen en instellingen kunnen meebewegen met de huidige tijd. Ik zie steeds meer kruisbestuivingen tussen verschillende genres, wat resulteert in spannende mengvormen.”

Met de Cabaret Collectie wil Tjon A Fong deze diversiteit binnen het cabaret-genre laten zien, zegt hij: „Iemand als Stefano Keizers is bijvoorbeeld meer verwant aan Marina Abramovic dan aan Freek de Jonge.”

Op de vraag of de selectie volgens Tjon A Fong ook de beste voorstellingen toont, zegt hij: „Voor mij waren het zeker hoogtepunten van het afgelopen seizoen, maar we pretenderen niet dat we de allerbeste voorstellingen hebben geselecteerd. Dat is een belangrijk onderscheid.”

Meest indrukwekkend

De filosofie achter de Cabaret Collectie is dus wezenlijk anders dan die achter de VSCD-juryselectie, die eenmaal per jaar een kwaliteitsoordeel velt. Juryvoorzitter Charlotte Louwers, directeur van Theater de Bussel in Oosterhout: „De Cabaret Collectie is volgens mij vooral een eerbetoon. De VSCD-prijzen zijn dat ook, maar daar zit nog iets belangrijks aan vast: prijzen en een uitreiking.” De „meest veelbelovende” cabaretier krijgt de Neerlands Hoopprijs en de makers van „het meest indrukwekkende cabaretprogramma” krijgen een Poelifinario. Wat „meest indrukwekkend” precies betekent, is volgens Louwers per definitie subjectief. „Daarom leggen we onze overwegingen en conclusies altijd zo helder mogelijk uit in een juryrapport.”

Maar net als Tjon A Fong merkt ook Louwers op dat het cabaretlandschap steeds diverser wordt. De VSCD introduceerde in 2018 daarom meer prijscategorieën: zodat recht wordtgedaan aan de diversiteit van het genre. Er is nu niet meer één Poelifinario, maar drie, verdeeld over de categorieën entertainment, engagement en kleinkunst.

Nominatie weigeren

Wat vinden cabaretiers zelf van prijzen? In het verleden jaren waren er cabaretiers die een nominatie voor een VSCD-cabaretprijs weigerden. Zowel Daniël Arends als Micha Wertheim vonden een nominatie in 2015 „niet eervol”.

Peter Pannekoek is dit jaar zowel genomineerd voor een van de VSCD-prijzen als opgenomen in de Cabaret Collectie. Pannekoek: „Dat vind ik hartstikke leuk, maar het blijft een jury die beslist en dus is het oordeel subjectief. Een leuke blijk van waardering, maar uiteindelijk zit de waarde vooral in het onder de aandacht brengen van het vak en van jonge, nieuwe theatermakers.”

Dat op het Nederlands Theater Festival nu ook cabaret aanwezig is, vindt Pannekoek wel „meer dan terecht”. Het zegt volgens hem iets over de volwassenwording van cabaret.

En om nog een stapje verder te dromen: „Het lijkt me mooi als de uitreiking van de cabaretprijs op een dag wordt samengevoegd met de toneelprijs. Misschien zelfs de musicalprijs erbij. Die werelden zijn allemaal veel minder van elkaar gescheiden dan het soms lijkt.”

In antwoord op de vraag hoe je cabaret en cabaretiers het beste kan eren, lijkt het grootste verschil te zitten in de aard van de twee selecties. De VSCD eert één cabaretier per categorie door diegene tot winnaar te kronen, de Cabaret Collectie door de hele selectie nog eens het veld in te sturen opdat het publiek alle voorstellingen nog eens kan zien. Dat was ten minste het oorspronkelijke idee, want tot Tjon A Fongs spijt konden dit jaar slechts twee van de zeven geselecteerde shows ook daadwerkelijk geprogrammeerd worden tijdens het theaterfestival.

Tjon A Fong: „We moeten er nog beter voor zorgen dat impresariaten in hun planning rekening houden met het festival.”

Voor Pannekoek heeft zijn afwezigheid tijdens het festival overigens een praktische reden: het decor van zijn huidige voorstelling is te groot voor De Kleine Komedie.

Maar ondanks de uiterlijke verschillen is het hogere doel van de selecties hetzelfde: het vormen van een uithangbord voor de sector. Een sector waarmee het goed gaat, zo ziet Louwers. Tevreden constateert ze dat er afgelopen seizoen veel makers waren met een heel goed eerste programma, iets wat „zeker niet elk jaar het geval is. En dat geeft hoop voor de toekomst.”

Het Nederlands Theater Festival. Amsterdam, t/m 17 september. Info: tf.nl
De VSCD-cabaretprijzen worden op 9 oktober uitgereikt op cabaretpodium Diligentia/Pepijn. Info: vscd.nl

Related Posts

Cappella Pratensis ontstoft muziek die klonk bij het eten van zwanen

  • admin
  • November 26, 2024
  • 0

Als je de binnenstad van ’s-Hertogenbosch vanuit het oosten binnengaat, kom je in de Hinthamerstraat langs een opvallend geelgrijs pand: het Zwanenbroedershuis. Daar komen al eeuwen de leden van het Illustere Lieve Vrouwen Broederschap samen. Onder andere om te musiceren: het broederschap liet in de eerste eeuwen vanaf zijn oprichting in 1318 muziek componeren door destijds grote componisten, om te zingen in hun eigen kapel in de Sint Janskathedraal. Lijvige koorboeken (online te bekijken) uit de periode 1450-1600 met muziek van componisten als Matthaeus Pipelare, Pierre de la Rue en Jean Mouton herinneren daar nog aan.

Het nog steeds bestaande broederschap zingt niet zelf (althans niet openbaar); die rol van het klinkend houden van deze Renaissancemuziek heeft het Bossche vocaal ensemble Cappella Pratensis op zich genomen. Destijds was het normaal om één groot koorboek op een grote houten lessenaar te zetten en daar samen achter te zingen. Cappella Pratensis doet dat nu dus ook: in hun tournee Het feest van de zwaan staan vijf zangers (kleine bezetting), een dirigent en vier musici samen op een kluitje. Het geeft het concert alleen al op zicht een enorm vriendelijke uitstraling.

Binnenpret

Ook Het feest van de zwaan is een verwijzing naar het broederschap. Elke 28 december kwamen de leden bij elkaar voor de ‘Zwanenmaaltijd’; een dure aangelegenheid, waarbij de schenker van de te verorberen zwaan van oudsher de eretitel ‘zwanenbroeder’ kreeg. Cappella Pratensis zingt deze tournee muziek die geklonken zou kunnen hebben op zo’n banket. Zoals een ‘Ave Maria’ van Jacobus Clemens non Papa, dat prachtig ingetogen en gecontroleerd klinkt.

Wel valt al snel op dat de stemmen wat individualistisch blijven, moeilijk mengen. Enerzijds klinkt dat realistisch: op een banket vroeger klonk de zang vast ook niet puntgaaf. Anderzijds vraag je je af of deze muziek niet beter tot zijn recht komt in een kerk. Op hun prachtige Obrechtalbum uit 2023 (dat in oktober nog knap een Gramophone Award won) worden de zangers geholpen door een rijke galm.

Feestelijk is niet het woord dat bij dit concert komt bovendrijven. Wel: ingetogen, intiem, voorzichtig twinkelend en met binnenpret. Het begeleidende Sollazzo Ensemble (eveneens in kleine bezetting: fluit, luit en twee vedels) voegt zich er knap naar, al zouden ze waarschijnlijk uitbundiger kunnen (en willen).

Liefdesverklaring

Verschillende stukken volgen elkaar slim op: devote misdelen blijken soms gebaseerd op maar al te wereldlijke werkjes, zoals de Missa Benedicti van Benedictus Appenzeller, dat gebaseerd blijkt op ‘Ick had een boelken uutvercoren’, dat verderop in het programma zit. Dat geldt ook voor ‘Myns liefkens bruyn ooghen’ van Tielman Susato, dat Jheronimus Vinders verwerkte in zijn mis. Ook dat klinkt samen. Daarin vallen ook opvallende uitspraakkeuzes op: de u in ‘Sanctus’ is bij Pratensis geen ‘oe’ maar ‘ù’ (zoals in: ‘Gut, dat klinkt grappig’). Benedictus wordt ‘Benedictès’. Agnus Dei klinkt als de vrouwennaam: Agnes. (Die in het Grieks dan weer ‘zuiver’ of ‘heilig’ betekent, dus zo gek lijkt de gedachte niet).

Dat er geen Nederlanders tussen de zangers zitten, maakt de paar Nederlandse teksten uit de Middeleeuwen nog moeilijker te verstaanbaar. En dichter Eric Alink heeft nog wel zo zijn best gedaan op de uitbundig sensuele liefdesverklaring aan de zwaan („’k Wil spelevaren in uw schoot, uw binnenzee beproeven / Bij eb en vloed en elke stoot, in uwe diepte toeven.”), op de anonieme melodie van ‘Ick had een boelken’. Maar echt lastig is het om te luisteren wanneer artistiek leider Stratton Bull als spreekstalmeester het woord neemt. Praatjes over de muziek zijn vaak nuttig of leuk. Zeker nu ‘het feest’ op geen enkele manier zichtbaar is gemaakt, is het aan Bull om je fantasie aan te zwengelen. Hij nodigt ons met luide stem en groot gebaar uit bij het rijke banket. Althans, dat probeert hij, maar zenuwen zitten hem in de weg. Hij staat zo deerniswekkend te beven dat het zweet je plaatsvervangend uitbreekt.


Nilüfer Yanya betovert met haar veelkleurige liedjes

  • admin
  • November 26, 2024
  • 0

Als Nilüfer Yanya het publiek in de Melkweg toespreekt, oogt ze verlegen. Maar als de 29-jarige Britse zingt, is er van schroom geen sprake. Dat doet ze adembenemend mooi, en met de natuurlijke vanzelfsprekendheid van een ruisende waterval. In combinatie met haar vier voortreffelijke muzikanten leidde het tot een betoverend concert.

Yanya heeft een experimentele, ongrijpbare sound, die vele genres doorkruist, van soul en jazz tot rock en grunge. Ze maakt in essentie gitaarliedjes, maar gitaarliedjes die weelderig uitwaaieren, en voortdurend van richting, ritme en kleur veranderen – zoals in jazz en grunge.

Haar gitarist en medecomponist Will Archer wringt behalve mooi slepende melodieën ook de vreemdste akkoordenschema’s uit zijn instrument. De ritmesectie varieert doorlopend in tempi, ook omdat Yanya graag songs schrijft die plots uitbarsten in gitaargeweld. En dan heeft ze nog multi-instrumentalist Jazzi Bobbi aan haar zijde (dochter van Spargo-zanger Ellert Driessen), die op keyboards de gitaarsongs van een extra knisperende laag voorziet en op haar saxofoon voortdurend een portie zachte tonen door de liedjes vlecht.

Bijzondere techniek

Over dat schuimige mengsel vlijt Yanya haar hees-hoge soulvolle stem. Vaak zet ze zingzeggend in, maar als ze voluit zingt, hanteert ze vaak een bijzondere techniek, die eerder draait om klank dan om het volledig uitspreken van woorden. Dan kan de naam van Elizabeth Fraser, de etherische zangeres van de Cocteau Twins zich opdringen. Zelf noemt Yanya in interviews vaak Big Thief en Nina Simone als inspiratiebronnen voor haar zingen en schrijven.

Haar schetsmatige manier van zingen sluit aan bij haar impressionistische, poëtische manier van schrijven, die al even weinig houvast biedt. „You’re my best machine, you’re my midnight sun, always I did it for you”, luidt bijvoorbeeld karakteristiek het refrein van ‘Midnight Sun’, het prijsnummer waarmee ze het concert afsloot.

Dat lied komt van haar goed ontvangen tweede album Painless, uit 2022, die alle beloftes inloste van haar debuut Miss Universe uit 2019. Dit najaar verscheen het derde album, My Method Actor. Ook dat nieuwe album leverde weer een aantal prachtige, pakkende singles op, zoals ‘Like I say (I runaway)’ en ‘Just A Western’. Die songs kregen live een gloedvolle uitvoering, die de intensiteit van de songs nog eens extra aanzette.

Anders dan dit nieuwe album kende het concert geen enkel minder moment. In elk lied zat energie en voortdurend kon je je verbazen over het raffinement van deze band. Een groot podiumpersoonlijkheid is Nilüfer Yanya niet, maar de muziek maakt alles goed.


Rijksmonumenten bedreigd door verkrotting. ‘De eigenaar is officieel nooit op zijn vingers getikt’

  • admin
  • November 26, 2024
  • 0

‘INSTORTINGSGEVAAR!! NIET BETREDEN”, zegt een waarschuwingsbord aan de rand van Sluis. Het hangt aan wat eens een monumentaal toegangshek was. De toegang en het terrein erachter zijn overwoekerd met bomen en struiken. „Hierachter ligt Het Hoompje”, zegt Arjen Drijgers, voorzitter van de afdeling Zeeland van de erfgoedvereniging Heemschut.

Het in 1909 gebouwde villacomplex met torentje en kapel was een klooster voor de zusters Franciscanen. Tot 1986 is het ook in gebruik geweest als internaat voor kinderen met een beperking. Daarna kwam het leeg te staan. Zesentwintig jaar geleden is het complex onder nummer 509259 ingeschreven als rijksmonument.

Intussen geldt Het Hoompje in erfgoedkringen als schoolvoorbeeld van een rijksmonument dat ondanks, of misschien juist wel dóór zijn speciale status al jarenlang door zijn eigenaar zo wordt verwaarloosd dat het verkrot raakt. De eigenaar is in dit geval een BV, onderdeel van het beursgenoteerde bedrijf Bever Holding, die het complex in 1992 heeft gekocht. Daarachter gaat de vastgoedinvesteerder Ronnie van de Putte schuil die in Nederland en België zo veel monumentale gebouwen heeft laten verwaarlozen dat hij de bijnaam ‘de Krottenkoning’ heeft gekregen.

Via een olifantenpaadje verderop is het mogelijk het terrein van Het Hoompje te betreden. „Ik blijf hier even wachten”, zegt Drijgers. Een bord ‘Verboden toegang’ staat er niet, maar zijn Heemschutafdeling heeft in juli 2021 aangifte gedaan van opzettelijke en stelselmatige verwaarlozing. „Daarom lijkt het me beter dat ik niet het terrein op ga.”

De muren van het complex staan nog overeind, maar alle deuren en ramen zijn weg. Overal, buiten en binnen, zit graffiti. Het trappenhuis is deels verdwenen, evenals een stuk vloer van de bovenverdieping. In het dak gaapt een groot gat. Klimop overwoekert met dikke, kale wortels de achterkant van de kapel.

Verwaarlozing

Het Hoompje is geen uniek geval, blijkt uit gegevens van de Inspectie Overheidsinformatie en Erfgoed. In de recent gepresenteerde tweejaarlijkse ‘monitor monumenten en archeologie’ staat dat volgens opgave van gemeenten 93 rijksmonumenten ‘ernstig verwaarloosd’ zijn. Dat zijn er vijf meer dan twee jaar geleden.

Leonard de Wit, die zich bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) al jaren met de materie bezighoudt, is aanvankelijk geneigd het probleem te relativeren – „we hebben in totaal ruim 61.000 rijksmonumenten in Nederland” – maar vertelt toch veel tijd te stoppen in verwaarloosde rijksmonumenten. „Verwaarlozing gebeurt onder andere omdat een boer die met zijn bedrijf stopt, geen zin heeft zijn monumentale schuur te onderhouden. Of omdat een parochie geen geld heeft voor onderhoud van een kerk. Met die mensen probeer je er door praten uit te komen.” Maar er zijn volgens De Wit ook eigenaren die bewust een monument verwaarlozen, bijvoorbeeld omdat ze het gebouw willen laten slopen om er een ander, winstgevend project neer te zetten.

De eigenaar van Het Hoompje hoort tot die categorie, stellen Drijgers en De Wit afzonderlijk van elkaar. Dergelijke eigenaren hebben vaak diepe zakken en kunnen er daarom ook nog eens juridisch alles aan doen om niet aan hun verplichtingen te voldoen, luidt hun gezamenlijke conclusie. Bever Holding zelf zegt desgevraagd dat er geen woordvoerder voor commentaar beschikbaar is.

Volgens de Erfgoedwet hebben eigenaren van een rijksmonument een instandhoudingsplicht. De Wit: „Dat is geen plicht tot een alomvattende restauratie, maar het begint wel met wind- en waterdicht maken.” Aan gemeenten is al sinds de Monumentenwet van 1988 de taak om erop toe te zien dat eigenaren hun rijksmonumenten goed onderhouden. Daar zit ook een probleem: veel gemeenten hebben niet genoeg mensen, kennis en geld in huis, zeker niet voor langdurige juridische procedures.

Het in 1909 gebouwde villacomplex Het Hoompje in Sluis.
Foto Theo Toebosch

Handhavingsactie

„Ambtenaren van Sluis wilden enkele jaren geleden wel via een dwangsom de eigenaar van Het Hoompje dwingen het gebouw niet langer te verwaarlozen”, vertelt Drijgers. „Maar uiteindelijk heeft de gemeente die laten verlopen en nooit officieel gehandhaafd.” Het dossier rondom Het Hoompje loopt al heel lang, geeft een woordvoerder van de gemeente Sluis in een reactie toe. „Dit rijksmonument wordt al tientallen jaren verwaarloosd door de eigenaar. We voerden eerder een handhavingsactie uit tegen de eigenaar. Maar dit heeft niet tot het gewenste resultaat geleid.”

In een perfecte wereld letten de provincies erop dat gemeenten hun taak als toezichthouder en handhaver goed uitvoeren. Maar ook dat gebeurt te weinig, heeft de Inspectie voor Overheidsinformatie en Erfgoed vastgesteld.

In principe kan ook justitie optreden tegen verwaarlozing van een rijksmonument, omdat dat als economisch delict geldt. „Daarom hebben we drie jaar geleden ook aangifte over Het Hoompje gedaan”, vertelt Drijgers. „Het Hof in Den Bosch heeft echter begin dit jaar bepaald dat strafrechtelijke vervolging niet opportuun is, omdat de eigenaar officieel nooit door Sluis op zijn vingers is getikt.”

Vijf jaar na Kamervragen over de uitvoering van erfgoedtaken is OCW dit jaar een programma gestart dat het toezicht en de handhaving bij gemeenten en provincies moet verbeteren, daarbij bijgestaan door de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed.

Desondanks stelt de gemeente Sluis nu dat de toestand van Het Hoompje zo slecht is, dat behoud geen zin meer heeft. De gemeente heeft daarom verzocht het complex als rijksmonument te schrappen. De Wit: „Ik heb de gemeente gezegd dat het verzoek na jarenlang zelf niet opgetreden te hebben niet zo netjes is.”

Drijgers heeft nog goede hoop. „Uit onderzoek van twee jaar geleden zou blijken dat behoud nog wel mogelijk is. Als Het Hoompje niet als monument in stand wordt gehouden, rest een ruïne die alleen nog interessant is voor urban explorers.”