Een koor van haringen, een bosbewoner en een streekbuschauffeur lokken een meisje uit haar tent

Posted on December 27, 2024 by admin

Op zich is het een nogal voor de hand liggend gegeven voor een jeugdtheatervoorstelling: Kaya is zo bang voor de buitenwereld dat ze zich heeft opgesloten in haar tent, en daar nooit meer uit komt. Zelfs haar moeder en haar docent hebben haar al in geen jaren meer gezien – ook zij kijken alleen maar tegen tentzeil aan als ze met haar praten. Uiteraard komt er dan een plotwending waardoor het meisje op reis moet en stukje bij beetje leert uit haar schulp te kruipen: haar tent krimpt, en kan alleen in de stad gerepareerd worden.

Maar het leuke van TENT, de eerste reisvoorstelling van het nieuwe Nijmeegse jeugdtheatergezelschap De Horde, is met hoeveel fantasie de lotgevallen van het meisje zijn bedacht en vormgegeven. Artistiek leider en regisseur Ramses Graus verdiende zijn sporen bij het objecten- en poppentheatergezelschap Het Filiaal, en hij vertaalt die expertise ook naar zijn nieuwe organisatie: alles wat Kaya meemaakt, wordt in bonte kostuums, maquettes en live videoprojecties op het toneel getoverd.

De acteurs bouwen alle miniatuurtjes, levensgrote personages en alles ertussenin zelf op en spelen zo ook continu met de grens tussen fictie en werkelijkheid. Als Kaya bijvoorbeeld door de straten van een stad dwaalt op zoek naar hulp, hebben de drukke voorbijgangers geen tijd voor haar – en dat dubbelt mooi met dat de acteurs ook écht geen tijd voor Kaya hebben omdat ze de volgende scène alweer moeten voorbereiden.

Eigen draai

Het interessante aan die personages zelf is dat je als volwassen kijker hoe langer hoe meer begint in te zien dat ze allemaal op hun eigen manier een draai geven aan de spanning tussen veiligheid en vrijheid – of, breder gezien, tussen het keurslijf van ordentelijkheid aan de ene kant en het plezier van onvoorspelbaarheid aan de andere kant. Als Kaya aan de streekbuschauffeur vraagt hoe laat ze in de stad aankomen, lacht de hele bus haar uit: „De wegen van de streekbus zijn ondoorgrondelijk.” Later komt ze in het bos iemand tegen die daar is gaan wonen omdat in een huis „de muren op haar afkwamen”. Maar is het hier niet onveilig, vraagt Kaya? Zeker, zegt de vrouw, „maar echte vrijheid is nu eenmaal niet veilig”.

Niet alle personages in de tekst van Eva Gouda zijn even interessant, en de voorstelling verliest vanwege de fragmentarische roadtrip-structuur behoorlijk wat vaart rond het middenstuk. De subtiele maatschappijkritiek over onze hang naar veiligheid blijft – in tegenstelling tot Gouda’s briljante eerdere stuk POPpulisme – ook net wat té subtiel en vrijblijvend. De ontknoping is dan echter weer sterk ontroerend en bevrijdend, op een manier die de in principe voorspelbare plotstructuur van nét genoeg verrassingen en emotionele lading voorziet.

Het slotwoord is aan het koor van tentharingen dat Kaya op haar reis vergezelt, en dat voor die vertellersrol geknipt is omdat het nu eenmaal hun taak is „je stevig op de grond te houden”. Helemaal aan het eind veranderen ze van toon: „Wij zijn een koor van haringen/ wij houden alles recht/ wij houden alles veilig/ maar wil je dat wel echt?”

Berijmde poezenkaarten bieden glimp van het privéleven van Drs. P

admin
January 8, 2025
0

Dat Drs. P van ansichtkaarten hield was al bekend: bij zijn eerste tv-optreden in 1964 toonde de zingende doctorandus (Heinz Polzer, 1919-2015) aan presentator Willem Duys voorbeelden uit zijn prentbriefkaartencollectie (en zong daarna zijn lied met het refrein „Er ligt al weer een juffrouw in het trapportaal”).

Dat hij van katten hield was ook bekend – in een van zijn beroemdste liederen ‘De Zusters Karamazov’ zingt hij dat tante Mathilde gif mengt voor tante Constance „terwijl de kater sliep en de pendule liep en de kanarie sprak ‘tjiep tjiep tjiep tjiep’.”

Maar dat Drs. P zijn liefde voor ansichtkaarten en katten ook combineerde is nog niet zo lang bekend. Schrijver Michèl de Jong onthulde in 2019 in de tv-documentaire De terugkeer van Drs. P dat hij bij zijn onderzoek voor de biografie die hij over Drs. P wilde schrijven in diens privéverzameling een enorme voorraad poezenansichtkaarten had gevonden. Daar achterop stonden steeds vijfregelige versjes (kwintijnen) van de doctorandus over de afgebeelde poes. Die kaarten had hij vrijwel wekelijks gestuurd aan zijn vrouw, Mieke Polzer-Burgers tussen 1986 en 2009 – bijna een kwart eeuw.

Bijzonder monument

Uit die ruim duizend berijmde privé-poezenkaarten heeft De Jong nu een bundel samengesteld, die dit najaar uitkwam en onlangs herdrukt is, getiteld De hartelijke poezen van Drs. P. De aandoenlijke en soms grappige versjes met kaarten vormen een bijzonder monument voor het echtpaar, „want als er iets was dat Heinz en Mieke Polzer bond, dan was het wel hun gezamenlijke poezenliefde”, schrijft De Jong in zijn inleiding.

Het echtpaar had ook katten. Mieke Polzer-Burgers bewaarde de poezenkaarten liefdevol in mapjes. Maar ze waren nooit voor publicatie bestemd, anders dan het ontroerende gedicht dat hij schreef over hun geliefde, overleden kat: „Louis is dood, de fiere Cyprioot/ En waar hij niet meer is, daar blijft een gat […]”, opgenomen in de inleiding.

Dat De Jong de poezenverzen en poezenkaarten nu toch gepubliceerd heeft, komt mede omdat ze een nader licht werpen op het door Drs. P altijd zorgvuldig afgeschermde privéleven. Al zijn ze minder wild en absurd dan zijn liederen, de kattenversjes passen in zijn oeuvre. Ze bevatten geen privéontboezemingen, evenmin als zijn liederen. Maar dat Polzer die berijmde poezenkaarten 23 jaar wekelijks aan zijn tien jaar jongere vrouw stuurde, aanvankelijk uit plaatsen waar hij optrad, zegt iets over de verhouding van de echtelieden, vindt de samensteller.

Te veel lol

De Jong vermoedt dat de traditie is ontstaan toen zijn echtgenote na een conflict haar baan als directiesecretaresse bij het Nederlands Theater Instituut kwijtraakte rond 1986. Ze zat voortaan thuis, en vond dat haar man, inmiddels in de zeventig, ook maar beter thuis kon blijven in plaats nachten weg te blijven voor optredens. Maar dat wilde Drs. P niet, hij had er nog veel te veel lol in. Hij ging door met optreden tot 1996. En om zijn vrouw daarmee te verzoenen, stuurde hij haar steevast vanuit de plaats waar hij optrad een poezenansicht.

Zo’n zeventig berijmde kaarten van poezen, gefotografeerde, getekende en geschilderde zijn door De Jong opgenomen in De hartelijke poezen van Drs. P, dat als voorbode gezien kan worden van zijn Drs. P-biografie, die „tegen het uiterste einde van volgend jaar zou kunnen verschijnen”, aldus De Jong desgevraagd.

Foto’s:

Kattenkaarten en -kwintijnen

Heel anders dan de Amsterdamse grachtenIs toch zo’n leuk terrasje in ParijsNaar een consumptie zit ik wel te smachtenMoet ik het halen? Op bediening wachten?Ik ben hier vreemd, en word er niet uit wijs

Ik wou me toch eens even vergewissenVan’t interieur (dit toestel vráágt erom)En naar de zin ervan kan men slechts gissenIk zou zo’n huis als kiespijn kunnen missenWat zegt u – wordt hierin gewoond? Ach kom!

Allicht dat in de stad gevaren loerenHet leven is een permanente strijdZo trachtte men me laatst nog te ontvoerenMaar och, je kijkt niet op van zulke toerenIk heb mezelf gered, en juist op tijd

Waar is dit – Patagonië of Zweden?Of Nieuw-Guinea? Waar het ook mag zijnMen moet daar niet te veel aandacht aan bestedenIk lig hier uitgestrekt op Griekse kledenMaar ben gepost in Alphen aan den Rijn

We zitten met ons beiden in dit mandjeEn voor ’t geval dat u ons nog niet kent:Ik heet Marloes, en dat is FerdinandjeDie slechts voorzien is van een klein verstandjeEn ik ben ook niet erg intelligent

Foto’s:

Gemeente Apeldoorn kocht ‘De Rots’ voor 1 euro: wat moet er met het iconische gebouw gebeuren?

admin
January 3, 2025
0

‘De Rots’, het voormalige Centraal Beheer-gebouw in Apeldoorn, is in vervallen staat. Toen het ontwerp van architect Herman Hertzberger (1932) in 1972 voltooid werd, was het een toonbeeld van de nieuwe tijd: een democratische, open kantoortuin, een van de eerste in Nederland. Het structuralistische bouwwerk is opgebouwd uit betonnen blokken die een klein landschap vormen, met open ruimtes, wandelpaden, balkons en nissen.

De Rots is nu een puist, vlak tegen het centrum van Apeldoorn. Het complex is met hekken en prikkeldraad omheind. Sinds het leeg kwam te staan in 2013 heeft het kantoor allerlei passanten, inbrekers, gezien. Die komen er nu, met de hekken, niet makkelijk meer bij. Het terrein is begroeid, hoopjes glas liggen onder uitgetikte ramen. Aan één kant, die lager dan de straat ligt, is een vijver ontstaan die tot vlak onder de ramen van het kantoor rijkt. Om de zoveel stappen hangt een bord aan het hek met de tekst: ‘Ik word beschermd’.

Rechts: het kantoorgebouw van Hertzberger in 2023. De eveneens leegstaande Pakhoed-torens, links, worden gesloopt.

Buurtbewoner Tessa Schaduw weet nog wel dat het gebouw een stiekem toevluchtsoord was voor mensen zonder huis. In het nieuwe, frisse park tegenover het kantoor laat ze haar hond uit, een klein dier met kastanjebruine vacht en een groen jasje aan. Een paar jaar geleden hielp ze dak- en thuisloze jongeren als stagiair, De Rots was één van de plekken waar ze verbleven. Ze heeft het altijd lelijk gevonden. Schaduw is opgegroeid in Apeldoorn, woont er 26 jaar, maar kan zich de tijd van Centraal Beheer niet meer herinneren.

https://www.youtube.com/watch?v=2uCCoV7u8VI

Politie Experience

„Als je burgers op straat vraagt: ‘Wat houdt je bezig qua politiek’, dan hoor je telkens dezelfde drie onderwerpen: de brug over het kanaal, de markthal, en de locatie Centraal Beheer. En niet in die volgorde.” Martin Fransen, CDA-raadslid in gemeente Apeldoorn, staat met zijn handen in zijn zakken achter het spreekgestoelte in de raadszaal van Apeldoorn.

Het is 19 december en zojuist is agendapunt drie behandeld, waarin besloten is dat de gemeente het Hertzberger-park koopt voor één euro van Explorius Vastgoedontwikkeling. Dat bedrijf krijgt, in ruil daarvoor, het recht om de locatie te ontwikkelen. De ook leegstaande pakhoed-torens op hetzelfde terrein worden gesloopt, de gemeente hoopt woningen, kantoorruimte en ‘maatschappelijke functies’ op het Hertzbergerpark te kunnen organiseren.

De term die veel valt in de raadsvergadering: „regie pakken”. Na mislukte pogingen van vastgoedontwikkelaars wil de gemeente niet langer aan wal staan. Het inmiddels failliete Certitudo Capital zag een ‘té platte pannenkoek’ in het gebouw. De Rots varieert in hoogte, opgebouwd uit blokken, maar blijft laagbouw. De doorsnede van ongeveer 100 meter maakt het moeilijk te vermarkten, concludeerde het bedrijf. Ook een conclusie van de ontwikkelaars: voor woningbouw is het ongeschikt.

Sloop van het gemeentelijk monument is tot nu toe taboe geweest, zegt Fransen. Met een ruime meerderheid in de gemeenteraad roept hij op die sloop te onderzoeken, als een van de scenario’s die rond de zomer klaar moeten zijn.

Een ander, al redelijk uitgedacht scenario, is de komst van een ‘Politie Experience’. Dat zou gecombineerd worden met het Politiemuseum op hetzelfde terrein, waar Apeldoorn de kandidaat voor is. Die ‘Experience’ zou de helft van het gebouw in beslag kunnen nemen, en moet bezoekers de gelegenheid geven in de huid van politieagenten te kruipen. De ‘krochten’, parkeergarage en archiefruimten van het gebouw, komen daar goed van pas, zegt Laurens Jan ten Kate, architect-directeur van AHH, het architectenbureau van Hertzberger.

Pudding

Wat wethouder van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening Peter Messerschmidt betreft, is sloop de laatste optie, al geeft hij de gemeenteraad gelijk dat de mogelijkheid onderzocht moet worden. „Wat ons betreft”, laat hij via een woordvoerder weten, „zijn alle opties, mogelijkheden en suggesties welkom, zodat het pand een goede bestemming krijgt die past bij de huidige tijd.”

Voor Hertzberger zelf komt het er nu op aan: werkt zijn structuralistische idee? Heeft hij met het kantoorgebouw een structuur neergezet die hergebruikt kan worden, die een ander, vooraf onvoorzien doel kan dienen? Hij noemt de herbestemming ‘the proof of the pudding’ in een gelijknamige documentaire uit 2023. De architect is 92, maar nog altijd betrokken bij het door hem opgerichte architectenbureau. De aankoop door de gemeente is hem een „pak van het hart”, laat hij NRC weten. Hij hoopt dat het gebouw ruimte kan bieden aan de Politie Experience, én aan andere invullingen. „Dan wordt het gebouw echt een stad, zoals ik het voor ogen had.”

Overlast

Ja, zegt buurtbewoner Geert van der Hoop in het aangrenzende park, hij kent het gebouw, natuurlijk, en heeft de documentaire gezien. De zon schijnt en hij is met zijn vrouw aan het wandelen. Het is zonde dat het zo ver is gekomen, het was best een bijzonder gebouw. Hij heeft er wel een idee voor: het zou een plek voor „kunstzinnige mensen” kunnen worden, een broedplaats, om Apeldoorn op de kaart te zetten als culturele hoofdstad. En stel, het moet toch gesloopt worden? „Als alle opties zijn overwogen, en het is een democratisch besluit: oké dan moet het maar.”

Sommige gesneuvelde ramen zijn met houten planken afgedekt. De ramen moeten hoe dan ook vervangen worden, zegt Ten Kate: enkel glas.

Even verderop, in hetzelfde park, loopt Antoinette Schouwenaars. Ze weet nog dat ‘Centraal Beheer’ hét gebouw was in Apeldoorn toen ze er kwam wonen in de jaren zeventig. Of ze het een mooi gebouw vind? „Nou, mooi, ik kom uit Tilburg. Daar heb je mooie gebouwen. Ik ben er getrouwd in een paleis, daar zijn ze hier in Apeldoorn van onder de indruk. Maar in Tilburg trouwde iederéén in het Paleis-Raadhuis.” Sinds een half jaar heeft ze een nieuw huis, met uitzicht op De Rots. Ze vindt het een rommelig aanzicht. Er was ook wat overlast, afgelopen zomer. „Niet héél erg, hoor. Maar ik hoorde soms glas rinkelen, dan werd er een ruit ingetikt.” Eigenlijk maakt het haar niet zo veel uit wat er met Hertzbergers kantoor gebeurd, „als het maar wordt opgeruimd”.

Chers autobiografie is een dik pak vermakelijke en absurde anekdotes

admin
January 3, 2025
0

Een vijftienjarige mag op een avond in 1961 de auto van haar stiefvader lenen en rijdt Los Angeles in, over Sunset Boulevard. Grote avonturen wachten haar, zoveel is zeker; Cherilyn Sarkisian – haar biologische vader heeft Armeense roots – is een filmster zonder film. Haar schooltijd kwam abrupt ten einde omdat ze weigerde haar zonnebril af te zetten in de klas, bij wijze van hommage aan Audrey Hepburn als Holly Golightly, de heldin uit Breakfast At Tiffany’s. Ze werd de klas uit gestuurd en keerde niet meer terug.

Ze gaat acteerlessen volgen, is nu het idee, en een baantje zoeken, en zo snel mogelijk het huis uit. Thuis is het niet veilig of stabiel, nooit geweest ook; op haar vijftiende heeft Cher er al vele levens op zitten, met talloze woningen en vaderfiguren, ruzies en dronkenschap en eeuwige geldnood. Momenten van geluk waren er ook, meestal gelieerd aan feestjes, cinema of muziek: als Cher op haar tiende met haar moeder Georgia een concert van Elvis Presley bezoekt, zweeft ze nog wekenlang op een „glimmende gouden wolk”.

De avond waarop ze in de auto van haar stiefvader rondrijdt, krijgt haar eigen wolk voorzichtig vorm: die avond wordt ze in haar geleende auto scherp afgesneden door een witte Lincoln. Ze schrikt en scheldt de chauffeur verrot, totdat hij zijn zonnebril afzet: het is Warren Beatty, de vijfentwintigjarige rijzende ster-van-het-moment en zo „dropdead gorgeous” dat Cher knikkende knieën krijgt. Ze accepteert zijn uitnodiging, volgt hem naar zijn huis, zwemt in het badpak van zijn minnares Natalie Wood, en komt zo laat thuis dat haar moeder tegen haar schreeuwt dat ze „tot haar eenentwintigste niet meer uit mag”. Als Beatty de volgende dag opbelt en mama Georgia aan de lijn krijgt, is die de straf voor haar dochter op slag vergeten: het is Warren Beatty! „Vertel me álles”, fluistert ze als Cher de deur uitgaat voor hun tweede date.

De juiste toon

Om dit soort verhalen ging het haar, aldus zangeres, actrice en stijlicoon Cher in het eind vorig jaar verschenen, ruim vierhonderd pagina’s tellende eerste deel van haar autobiografie, Cher: The Memoir. De feiten over haar leven kan iedereen opzoeken, die vond ze niet interessant. Ze wilde verhalen vertellen: echt gebeurd en behoorlijk krankzinnig. Ze deed er jaren over om de juiste toon te vinden en stond het manuscript pas af toen het geduld van de uitgever begon op te raken; praktische hulp bij het schrijven was onontbeerlijk, want Cher heeft naar eigen zeggen zware dyslexie.

Cher met Sonny Bono in de muziekfilm Good Times.

Foto Bettmann Archief

Cher en Sonny Bono in het VARA programma Fanclub (later Fenklup) in 1967.

Het resultaat is een dik pak vermakelijke, soms absurde anekdotes. De vele korte huwelijken van haar moeder, Chers eigen escapades op liefdes- en modegebied, de incidenten met fans en ontmoetingen met beroemdheden als de Rolling Stones en een stapelgekke Salvador Dalí: Cher: The Memoir is een avonturenboek, waarin een dappere, brutale eenling haar neus achterna leeft en zo van de ene in de volgende situatie rolt. Het is snel, lomp, kleurrijk en véél.

Op haar zestiende, een jaar na de flirt met Beatty, ontmoet Cher de man die voor haar carrière van onschatbare waarde zou blijken. Sonny Bono is een Italiaans-Amerikaanse lefgozer met talent voor liedjes schrijven, die deel uitmaakt van het team rond producent Phillip Spector – een intense man, aldus Cher in haar boek, wiens wisselende humeuren de sfeer in de studio bepalen. Aanvankelijk hangt ze zomaar wat rond bij de muzikanten, maar als Sonny haar bij toeval thuis een keer hoort zingen, is hij stomverbaasd: wat een stém heeft ze, weet ze dat zelf niet? Niet echt, luidt het antwoord, maar Sonny houdt vol: Chers warme contra-alt blijkt een waardevolle toevoeging aan de stemmen waarmee Spector zijn ‘Wall Of Sound’ opbouwt. Als Sonny haar vervolgens opgeeft voor een eerste solo-optreden is ze zo nerveus dat ze zijn hand grijpt en tegen hem zingt in plaats van richting publiek; zo worden ze bij toeval een duo.

Vlam in de pan

In de zomer van 1965 vliegen ze op de bonnefooi naar Londen om hun single ‘I Got You Babe’ te promoten. Hun extravagante outfits vormen voor het keurige Hilton Hotel reden om ze een kamer te weigeren, en het snel georganiseerde fotomoment op de stoep dat daarop volgt (Cher kan haar ogen nauwelijks openhouden door de jetlag) blijkt precies de vlam in de pan die ze nodig hebben. De hippe Engelsen zijn wild van het swingend geklede, braaf levende stel, waarna de bedaagder Amerikanen ook overstag gaan. Sonny & Cher zouden hun onderlinge dynamiek nog jarenlang uitmelken, onder Sonny’s steeds strakkere supervisie: eerst als folk-duo, later als een soort variété-act met een eigen tv-programma, The Sonny & Cher Comedy Hour. De sketches op YouTube blijken inmiddels behoorlijk gedateerd, maar de beste liedjes van Sonny & Cher staan nog fier overeind: ‘Baby Don’t Go’, ‘The Beat Goes On’, ‘I Got You Babe’.

Cher houdt van de roem en van haar steeds grotere huizen en kledingbudgetten en zingt en speelt wat haar wordt opgedragen, maar het huwelijk met Sonny verandert steeds meer in een gevangenis, hoezeer ze ook verknocht aan hem is als vader van hun dochtertje en vooral als performer. In 1972 barst de bom en verlaat ze hem abrupt (na weer een spectaculaire actie, lees het vooral zelf), waarna ze erachterkomt dat Sonny haar financieel en artistiek heeft klemgezet; de dagen dat een vrouwelijke artiest de regie had over haar eigen loopbaan waren nog ver weg, en Cher is zakelijk van begin af aan zo afgeschermd dat ze nauwelijks benul heeft van contracten of haar eigen marktwaarde.

https://www.youtube.com/watch?v=9JxIw58lkHQ

Ze redt zich eruit, met hulp van een man. Ze trouwt nog een keer: een vergissing. Ze maakt flops. Ze scoort hits. Dit eerste deel van haar levensverhaal eindigt begin jaren tachtig, met Cher als alleenstaande moeder van twee kleine kinderen. Ze heeft een lucratieve show in Las Vegas, maar haar acteerwens is nog onvervuld en de serieuze muziekpers heeft haar afgeschreven.

Cher gedijt goed in chaos, lijkt het, al benoemt ze ook vaak hoe moe ze was, of hoe somber; ze stort zich telkens in een nieuw hoofdstuk, voortgestuwd door de panische angst om terug te vallen in armoede of anonimiteit. Gezien haar chaotische jeugd is dat niet zo gek, maar zelf doet ze geen echte poging om haar keuzes of reacties te analyseren. Ze is een verslaggever met oog voor de gekste details, maar pretendeert niet dat ze zichzelf altijd begrijpt: mensen zijn nou eenmaal ingewikkeld. Eigenlijk is dat heel charmant, zo’n weinig zelfbewuste ster. We wachten op deel twee.