Een EU-keurmerk moest de Limburgse vlaai extra cachet geven, maar toen begon ‘het gejank’ en nu ligt de pleitbezorger al nachten wakker

Walnoot, rozen, kersen, citroen, olijf, esdoorn. De Syrische kunstenaar en houtbewerker Ibrahim Abu Khadouj (60, bijnaam Abu Hani) benoemt één voor één de houtsoorten die op een werktafel liggen in zijn atelier. In de stoffige ruimte staan grote houtbewerkingsmachines, achterin staat zijn werk uitgestald. Abu Hani is meester in een typisch Damasceens ambacht: mozaïek, een techniek van ingelegd hout.

Na het ontwerpen van een patroon begint hij ieder kunstwerk met het maken van de mozaïek. Daarvoor worden lange stokjes uit verschillende houtsoorten in geometrische vormen gesneden, en vervolgens strak op elkaar gelijmd. Daarvan worden zeer dunne plakjes afgesneden. De zo ontstane mozaïeken worden ingelegd in houten doosjes, schaak- of backgammonspellen, meubels of spiegellijsten.

Na het in de was zetten van het hout komen de verschillende kleuren, gevangen in het mozaïek, meer tot hun recht: het citroenhout wordt geler, het kersenhout roder, het walnoothout dieper bruin. Soms wordt aan de mozaïeken parelmoer toegevoegd.

De kunst van het houten mozaïek bloeide eind negentiende eeuw op in Damascus, in Ottomaans Syrië. De ontwikkeling van de techniek wordt vaak toegeschreven aan de ambachtsman Girgis Bitar. Ook in de eeuwen daarvoor was het Syrische houtwerk beroemd. Met diverse houtsoorten, voornamelijk uit Syrië zelf, werden verfijnde en complexe houtkunstwerken gemaakt, die elders in de regio gretig aftrek vonden.

Vlucht uit Damascus

In ballingschap heeft Abu Hani een werkplaats in een industriële buitenwijk van de Jordaanse hoofdstad Amman, waar hij in mei 2012 vanuit Damascus naartoe vluchtte. Abu Hani is een zachtaardige man van weinig woorden. Vol liefde vertelt hij over zijn vak en de houtsoorten. Wanneer het over de oorlog in Syrië gaat, wordt zijn verdriet in het atelier voelbaar. Zijn wijk Jobar, in het oostelijke deel van Damascus, is hevig gebombardeerd door het regeringsleger van Assad. Nadat Abu Hani met zijn gezin was gevlucht, werden zijn huis en werkplaats verwoest. „Een van mijn neven is bij een checkpoint tussen Damascus en het omliggende platteland aangehouden, en sindsdien verdwenen.”

In Jordanië wonen ruim 600.000 geregistreerde Syrische vluchtelingen. Nu het regime van president Bashar al-Assad is gevallen, zijn sommigen van hen terug naar Syrië gegaan, vaak tijdelijk om op zoek te gaan naar familieleden, of om te kijken hoe hun oude woonplaatsen erbij liggen. Voor Abu Hani is dat nog niet aan de orde. Op zijn telefoon laat hij een filmpje zien dat hij recent ontving van een kennis uit Jobar, die vorige maand na de val van Assad voor het eerst terug kon naar het voorheen afgesloten gebied. Zijn oude wijk ligt volledig in puin.

Voor de oorlog hadden meer dan twintig ambachtslieden van het houten inlegwerk in Damascus een atelier in de stad – een deel van hen is de afgelopen jaren tijdens de burgeroorlog gevlucht. De familie van Abu Hani raakte verspreid over Jordanië, Turkije, Zwitserland en Canada.

De liefde van Abu Hani voor het mozaïek ontstond op zijn veertiende, toen zijn broer een werkplaats opende tegenover hun huis in Jobar, en hij na school bij hem in de leer ging. Al snel besloot hij school te verlaten en zich volledig te richten op het houtbewerken, dat aandacht en precisie vereist. „Het duurde tien jaar voordat ik het ambacht volledig beheerste en zelfstandig een stuk kon maken.”

Syrisch walnoothout

Na zijn vlucht naar Amman creëerde Abu Hani in een nieuwe werkplaats een stukje Damascus. Het hout waar hij mee werkt is deels afkomstig uit zijn geboorteland, dat hij sinds 2012 niet meer heeft gezien. Een van zijn geliefde houtsoorten, het walnoothout, komt uit Ghouta, de groene omgeving ten oosten van Damascus, grenzend aan zijn oude woonplaats Jobar. In het district Ghouta vond een van de gruwelijkste aanvallen door het Assad-regime plaats toen het gebied in handen was van gewapende oppositiegroepen. Dit leidde in bijvoorbeeld 2013 tot de inzet van chemische wapens tegen de bevolking.

Abu Hani’s atelier in Amman ademt Damascus. Tegelijkertijd leidt zijn werk ook af van de wereld buiten de mozaïek, en de herinneringen aan de oorlog. „Als ik aan het werk ben, dan denk ik aan niets anders.” Hij maakt vooral klassieke ontwerpen, met ingelegde mozaïeken in vierkante, rechthoekige of stervormen. Maar hij ontwerpt ook meer experimentele designs: een van de mozaïeken op een houten doos is geïnspireerd op het patroon van oude tegelvloeren in de huizen van Damascus. Zijn kunstwerken worden behalve in Jordanië ook in het buitenland verkocht.

Om te zorgen dat het ambacht niet in de vergetelheid raakt, wil Abu Hani de techniek overdragen aan de volgende generaties, en leidt daarom studenten – waaronder zijn 33-jarige zoon – op in zijn atelier. Ook hun zal het tien jaar kosten voordat zij de kunst volledig beheersen, denkt hij. Telefoons worden tijdens lessen uit de werkplaats geweerd. „Je moet rustig en geduldig zijn, en doorzettingsvermogen hebben.”

Delen

Mail de redactie

Thomas Mann hield van bouwen. Niet alleen van een imposant oeuvre met vuistdikke romans zoals Buddenbrooks en Der Zauberberg , maar ook van huizen. Zo liet hij in 1913 in zijn woonplaats München een grote, bürgerlich-herrschaftliche villa neerzetten, waarin hij met zijn vrouw Katia en zijn zes kinderen woonde. Een salon was er niet. De belangrijkste kamer op de begane grond was de aan het terras grenzende werkkamer van de schrijver, waar Mann ’s ochtends schreef om het geschrevene ’s avonds aan zijn gezin voor te lezen.

Van het prijzengeld van de Nobelprijs voor Literatuur liet Mann in 1929 in het Litouwse Nidda op een hoog duin een houten villa met zeezicht bouwen. Hij zou er slechts drie zomervakanties doorbrengen, want toen in 1933 de nazi’s aan de macht kwamen, bleef hij in Zwitserland en durfde hij niet meer via Duitsland naar Litouwen te reizen.

Manns bouwwoede bereikte een hoogtepunt in 1942 in Pacific Palisades, een sjieke buitenwijk van Los Angeles, ook wel ‘Duits Californië’ genoemd, omdat er zoveel andere Duitse ballingen woonden, zoals de filosofen Theodor W. Adorno en Max Horkheimer, de componist Arnold Schönberg en Nobelprijslaureaat Lion Feuchtwanger, de Duits-Joodse schrijver van de bestseller Jud Süss (1925).

Witte villa

Deze villa van Thomas Mann ligt in het rampgebied van het door de natuurbranden geteisterde Los Angeles. Het gebouw werd ontruimd en is vooralsnog onbeschadigd. Maar de belendende Villa Aurora van Lion Feuchtwanger, die sinds de dood van zijn vrouw in 1995 een belangrijk cultureel centrum is met onder meer de zeer kostbare bibliotheek van de schrijver, werd deels door brand verwoest.

Mann, die in 1938 vanuit Zwitserse ballingschap naar de VS was gevlucht, liet in Pacific Palisades op een grote lap grond, die hij voor 6500 dollar had gekocht, een langgerekte modernistische, witte villa met grote raampartijen neerzetten. Vanaf het terras in zijn tuin had hij uitzicht op de Stille Oceaan. Ook had hij de volgens eigen zeggen „de mooiste werkkamer” van zijn leven.

’s Middags wandelde Mann op de nabijgelegen boulevard met zijn poedel Niko en bewonderde hij behalve de Stille Oceaan ook de mooie matrozen die er flaneerden.

Deze keer had het huis wel een salon. Beroemde Duitse musici, onder wie de eveneens voor Hitler gevluchte dirigent Bruno Walter gaven er huisconcerten. De halve Duitse Exil-gemeenschap kwam bij de Manns op bezoek. Als je het even niet doorhad, dan waande je je gewoon in het intellectuele Duitsland van voor 1933. De Villa Aurora van Lion Feuchtwanger, die de schrijver in 1943 had laten bouwen, deed daar niet voor onder, al troffen daar vooral linksere Duitsers zoals Bertolt Brecht en Hanns Eisler elkaar, met wie de conservatieve Manns het niet zo op hadden.

‘Deutsche Hörer!’

De witte villa zou een historische locatie worden, al was het maar omdat Mann altijd zei: „Duitsland is waar ik ben.” Zo schreef hij er zijn radiotoespraken met de titel Deutsche Hörer! waarin hij zijn landgenoten opriep om tegen Hitler in opstand te komen. Ook voltooide hij er Doktor Faustus, zijn roman over de ondergang van Duitsland, en werkte hij er aan zijn Joseph-und-seine Brüder-tetralogie. In Californië was het alsof hij een nieuw schrijversleven was begonnen, ver weg van de nazi’s die zijn comfortabele bestaan in München hadden verstoord en hem zijn fortuin en zijn lezers hadden afgenomen.

Uit ergernis over de communistenjacht die na de oorlog in de VS losbarstte en veel van zijn Duitse vrienden, van links tot rechts, verdacht maakte, keerde Mann in 1952 terug naar Europa, waar hij in Zwitserland neerstreek. In Duitsland zou hij niet meer willen wonen, hoe de Duitse regering ook haar best deed om hun coryfee terug te halen, die tussen 1933 en 1945 door de nazi’s zo was verketterd.

De witte villa werd verkocht aan een Amerikaanse advocaat, wiens nazaten er tot 2016 zouden wonen. Daarna kwam het huis op de markt, zonder dat melding werd gemaakt van zijn beroemde vroegere bewoner. Aanvankelijk zag het ernaar uit dat de villa gesloopt zou worden. Maar een groep Duitstalige schrijvers, onder wie Nobelprijswinnares Herta Müller, wist dat te voorkomen. De toenmalige Duitse regering, de huidige Duitse president Frank-Walter Steinmeier voorop, besloot de villa te kopen om er een Duits cultureel centrum van te maken. Het gebouw en met name Thomas Manns studeerkamer werden grotendeels in oorspronkelijke staat hersteld. Sinds zijn opening in juni 2018 is de villa een ‘interdisciplinair en transcontinentaal dialoogcentrum’ waar de grote thema’s van deze tijd worden besproken.

Delen

Mail de redactie