Met een trillende lip wijst ze naar de plek waar premier Robert Fico is neergeschoten. „Daar gebeurde het”, zegt de 79-jarige vrouw terwijl ze haar vinger richt op het plein in het voormalige mijnstadje Handlová.
Ze slaat haar ogen meteen af van de plek. „Ik zat verderop, dronk een biertje en lachte met bekenden. En opeens…” Vijf schoten. Geschreeuw. En overal beveiligers. „Ik was zo bang.”
Op het plein in Handlová spelen kinderen alsof er niks gebeurd is. Drie meisjes crossen met hun fietsjes joelend over het zonnige plein, oudjes zitten op bankjes ijsjes te eten. Als aan het einde van de middag de laatste cameraploeg vertrekt van het plein, doet niks meer denken aan het drama van afgelopen woensdag.
„Heel Slowakije houdt van hem”, zegt de 79-jarige vrouw over premier Fico. „Hij is een mensen-mens.” Met elke zin die ze uitspreekt tikt ze met haar wandelstok op de grond, om haar woorden kracht bij te zetten. Maar de woorden voor wat ze woensdag heeft gezien kan ze niet vinden. „Ik kan niet begrijpen wat er is gebeurd. Nooit was er hier haat. Ik werkte mijn hele leven in een kiosk. We discussieerden, hadden lol, dronken bier.”
Haar naam wil ze niet geven. „Want mijn kinderen hebben gezegd dat ik me er niet in moet mengen.”
Per helikopter werd Fico naar het ziekenhuis in de nabijgelegen stad Banská Bystrica gebracht, waar hij een urenlange operatie onderging. Het is zeker dat Fico is geraakt in zijn buik en arm, maar verder laten de Slowaakse autoriteiten weinig los. Sinds woensdagavond klinkt het dat zijn gezondheidssituatie „zeer kritiek, maar stabiel” is.
Handen schudden
De 77-jarige Anna stond naast de schutter toen het gebeurde, vertelt ze tijdens een ommetje rondom het plein donderdag. „We riepen Fico om ons de hand te komen schudden”, zegt ze.
Eén van de beloftes van Fico’s nieuwe kabinet, dat sinds het afgelopen najaar aan de macht is na een verrassende overwinning van Fico’s Smer-partij, was om vaker buiten Bratislava kabinetsvergaderingen te houden. Woensdag was zo’n vergadering – Handlová ligt op twee uur rijden van de hoofdstad vandaan. „Hij had beter meteen in zijn auto kunnen stappen”, verzucht Anna.
Ze zag hoe beveiligers de schutter naar de grond werkten. In een naderhand opgenomen filmpje vertelde de 71-jarige Juraj C. het „niet eens te zijn met het beleid van de regering”.
Meteen na de aanslag wezen enkele politici van Fico’s regeringscoalitie beschuldigend naar oppositie en journalisten. Zij zouden te kritisch zijn geweest over de omstreden Fico. Oud-parlementsvoorzitter en partijleider van de ultranationalistische coalitiepartij SNS, Andrej Danko, stelde een „politieke oorlog” in het vooruitzicht. Hij noemde journalisten „walgelijke zwijnen”.
De regering zelf spreekt van een daad door een „radicale eenling”.
Anna denkt dat de moordpoging verband houdt met de gespannen politieke situatie, waardoor de samenleving zwaar is gepolariseerd. „Politici maken continu ruzie in het parlement en hitsen elkaar op”, zegt de oude vrouw die niet kan geloven dat deze moordaanslag plaatsvond in het altijd zo rustige stadje Handlová. „Ik heb er de hele nacht niet van geslapen, ik rilde ervan.”
Lees ook
Politiek veteraan Fico begon net met het uitvoeren van zijn autoritaire agenda in Slowakije
Na de aanslag hield het moddergooien niet op. Integendeel. „De hoeveelheid fake news van de afgelopen twee dagen is het hoogste dat ik ooit heb gezien”, zegt Pavel Valik (26), die als analist werkt bij de fact-checkorganisatie Demagog in Bratislava. Het meest gedeelde bericht is een foto van de schutter met Martin Simecka, de vader van een bekende oppositiepoliticus én een bekende journalist. Alleen is de man op de foto niet Simecka. „Sterker nog, hij lijkt er in de verste verte niet op.”
Pro-Russiche paramilitairen
De 71-jarige amateurschrijver Juraj C. zou een paar jaar geleden aangesloten zijn geweest bij een pro-Russische paramilitaire groep. Ook is bekend dat hij een politieke beweging wilde oprichten tegen geweld, nadat hij als bewaker van een supermarkt was aangevallen. De laatste maanden zou hij vooral boos zijn geweest over Fico’s omstreden hervormingsplannen met de publieke omroep. Maar Valik komt op internet vooral tegen dat Oekraïne, de NAVO, de media of aftredend president Zuzana Caputova achter de moordaanslag zouden zitten.
Complottheorieën zijn al heel lang populair in Slowakije, zegt Valik. „Onder het communistisch bewind was er één narratief en dat werd door iedereen geloofd, maar de komst van het internet en vrije media was een schok voor mensen. Ze wisten niet meer wat ze konden geloven.”
Dat heeft de afgelopen jaren een enorme vlucht genomen en heeft het land verdeeld, zegt Martin Sliz, politiek journalist van het onafhankelijke online medium Aktuality.SK. „Om in Slowakije aan de macht te komen moet je polariseren. Dat deed de oppositie in het verleden en doet Fico nu in extreme vorm.” Fico beloont complotverspreiders: de minister van Cultuur in het kabinet-Fico, Martina Simkovicova, was hiervoor presentatrice van een complotkanaal op Youtube.
Fico trad in 2018 af, tijdens zijn derde termijn als premier, als gevolg van de grote publieke verontwaardiging over de moord op onderzoeksjournalist Jan Kuciak. De jonge Kuciak had aangetoond dat er banden zijn tussen Fico’s regering en de Italiaanse maffia. Er was de afgelopen jaren vaker politiek geïnspireerd geweld. Zoals in 2022, toen twee mannen buiten een lhbti-café in Bratislava werden neergeschoten. De dader publiceerde vooraf een manifest vol racistisch, antisemitisch en homofoob gedachtengoed.
Anti-Slowaakse prostituees
Tweederde van de journalisten in Slowakije heeft te maken gehad met bedreigingen in de laatste jaren, blijkt uit een enquête van het Slowaakse platform Safe Journalism. Er zit een stijgende lijn in. Begin dit jaar vertelde de bekende tv-journalist Zuzana Kovacic-Hanzelová aan NRC dat ze was gestopt met tv-uitzendingen na openlijke bedreigingen vanuit de regering. Eerder noemde Fico Slowaakse journalisten „vieze anti-Slowaakse prostituees”.
Lees ook
Hoe Russische desinformatie Slowakije in haar greep kreeg (en hoe politici ervan profiteren)
In het mijnstadje Handlová neemt niet iedereen de samenzwering tegen journalisten over. Op de vraag of de media schuldig zijn aan de aanval op Fico reageren oud-mijnwerker Ivan (69) – Pellegrini-stemmer – en zijn vrouw Zlatica (66) – niet-stemmer „want ik ben een echte oude communist” – afwijzend. Zlatica: „Journalisten openbaren taboes die in het verleden niet verteld werden en misschien is dat maar goed ook.”
Meteen na de aanslag woensdag namen journalisten niettemin volop voorzorgsmaatregelen. „Welke wil ik liever niet vertellen”, zegt journalist Sliz. Toch heeft Sliz hoop dat de aanslag op Fico een omslag teweeg kan brengen in de Slowaakse samenleving. „Donderdag hebben aftredend president Caputova en aantredend president Peter Pellegrini opgeroepen tot kalmte én elkaar de hand geschud.” Dat is volgens Sliz belangrijk, omdat Caputova het prodemocratische deel van de samenleving representeert en Pellegrini, wiens partij onderdeel is van de regering-Fico, het andere, meer nationalistische deel.
Zowel fact-checker Valik als journalist Sliz wijzen naar politici om een verandering in het land teweeg te brengen. „Het is aan de politici om na te denken over hun taal”, zegt Sliz. „Maar alsnog moeten we afwachten hoe Fico hieruit komt én welke reactie hij zal geven op de aanval.”
