Duitsland kiest rechts met radicale AfD als tweede partij van het land, maar het tegengeluid groeit ook

De lichten worden gedimd. Blauwe lasers schieten door de zaal, er klinkt opzwepende muziek uit de luidsprekers. Het is begin januari en de partijdag van de radicaal-rechtse partij Alternative für Deutschland vindt plaats in een sporthal in Riesa. Mensen staan op, klappen en joelen, zwaaien met Duitse vlaggetjes. Alice Weidel, partijleider van AfD, betreedt het podium. Alice für Deutschland, klinkt het.

Overal waar Alice Weidel komt om haar achterban toe te spreken, wordt ze door een uitzinnig publiek onthaald. Verguisd door de zittende macht, bejubeld door de ontevreden burger: wie is de 46-jarige leider van de radicaal-rechtse partij waarop één op de vijf Duitsers stemde?

Weidel groeide op in een katholiek gezin in een stadje in de westelijke deelstaat Noordrijn-Westfalen, als dochter van een vluchteling: haar vader vluchtte in 1945 uit Silezië voor het geweld van het Rode Leger. Silezië werd na de overwinning van de geallieerden aan Polen toebedeeld, Weidels vader keerde nooit huiswaarts. Die gebeurtenis leidde ertoe dat Weidel werd opgevoed met rancune tegen de geallieerden – die hadden Duitsland immers platgebombardeerd en haar vaders land afgenomen.

De overwinning van de geallieerden op nazi-Duitsland viert Weidel niet, zei ze tegen de Zwitserse krant Neue Zürcher Zeitung, omdat ze niet wil meedoen aan de „schuldcultus” van Duitsland. Dat is in lijn met de heersende opvatting in haar partij: de AfD bagatelliseert het naziverleden van Duitsland en verwerpt het Duitse ‘schuldgevoel’ over de Tweede Wereldoorlog en de Holocaust.

‘Lille’ (haar bijnaam) heeft een „dominant karakter” dat vol zit met „explosieve paradoxen”, schreven klasgenoten

Dat haar vader vluchtte voor oorlog, is een van de vele tegenstrijdigheden die Weidel ogenschijnlijk belichaamt. Als leider van een anti-migratiepartij en voorstander van gesloten grenzen keert ze zich ondubbelzinnig tegen vluchtelingen.

‘Lille’ (haar bijnaam) heeft een „dominant karakter” dat vol zit met „explosieve paradoxen”, schreven klasgenoten volgens een portret van de Duitse zender ZDF al over haar in het jaarboek van 1998. Getalenteerd en vasthoudend. Maar ook iemand die met „slaapwandelende onverstoorbaarheid” leugens kan uitspreken, zonder ook maar een spiertje te vertrekken.

Een loopje met de waarheid

Met de waarheid neemt ze het nog altijd niet even nauw. In Maagdenburg noemde ze de aanslag op een kerstmarkt een „daad van een islamist”, terwijl de verdachte juist een islamcriticus en AfD-sympathisant was. Na de aanslag in München noemde ze, in een debat diezelfde avond, de dader een criminele asielzoeker die het land reeds had moeten verlaten. De verdachte was legaal in Duitsland en niet bekend bij de politie. In toespraken hekelt ze dat professoren op Duitse universiteiten alleen nog maar in ‘genderideologie’ onderwijzen – in werkelijkheid houdt slechts 0,6 procent van de Duitse professoren zich met genderstudies bezig. In een veelbesproken interview met Elon Musk in het begin van de verkiezingscampagne noemde ze Adolf Hitler een communist, ondanks de vervolging van communisten door het naziregime.

Haar verhouding tot die techmiljardair is opvallend vanwege de doorgaans anti-Amerikaanse ondertoon in haar partij, en is ook omstreden: Musk mengde zich de afgelopen tijd in de Duitse verkiezingen (en ook in Europese politiek elders) met een steunbetuiging aan AfD, het interview met Weidel, een livestream van de AfD-partijdag op X en een toespraak op een campagnebijeenkomst. Na hem volgde de Amerikaanse vicepresident JD Vance, die op de veiligheidsconferentie in München onder meer kritiek uitte op het uitsluiten van populistische partijen als AfD, wat in Duitsland tot veel verontwaardiging leidde. Waar in recente televisiedebatten duidelijk werd hoe geïsoleerd Weidel staat in de Duitse politiek, staat ze internationaal juist steeds minder alleen.

Onder leiding van Weidel is de AfD bijna salonfähig geworden: voor het eerst was de partij beslissend in de Bondsdag door voor een anti-migratiemotie van CDU te stemmen (voorheen werd steun van AfD niet geaccepteerd door de andere partijen) en Weidel deed in de campagne mee aan verschillende televisiedebatten (voorheen werd haar partij nooit uitgenodigd). Tegelijkertijd blijven andere partijen AfD uitsluiten voor een mogelijke regering, inclusief CDU, de partij die de grootste werd.

Regenbooggezin

Als leider van de nationalistische en conservatieve partij is Weidel atypisch te noemen: na haar studies bedrijfskunde en economie (ze promoveerde cum laude op het Chinese pensioenstelsel) werkte ze veel in het buitenland voor financiële instellingen als Goldman Sachs, de Bank of China, Allianz Global Investors en Credit Suisse. Ze spreekt vloeiend Mandarijn. Ze woont in Zwitserland met haar in Sri Lanka geboren vrouw en hun twee zonen.

Alice Weidel met haar partner, de Zwitserse filmproducent Sarah Bossard, begin 2023 tijdens een partijbijeenkomst van de Zwitserse Volkspartij (SVP). Weidel woont met haar in Zwitserland.

Vooral haar lesbische relatie en ‘regenbooggezin’ staan op gespannen voet met de opvattingen in haar partij over familiewaarden. Voor de partij bestaat een ‘familie’ uit een moeder en vader met kinderen. Familie is daar waar kinderen zijn, vindt Weidel zelf. Geheimzinnig doet ze er dan ook niet over, onder meer getuige een filmpje op het Instagramprofiel van Weidels vriendin Sarah Bossard waarop de twee samen dansen in de auto.

Ik ben niet queer, maar slechts getrouwd met een vrouw

Ook van buiten de partij krijgt Weidel vaak vragen over haar homoseksualiteit. Hoe gaat ze om met vijandigheid tegen de queergemeenschap binnen haar partij, vroeg een kijker tijdens een interview van zender ARD. Ik ben niet queer, antwoordde Weidel, maar slechts getrouwd met een vrouw.

Een journalist op een AfD-bijeenkomst kreeg een soortgelijk antwoord op de vraag hoe het uit te leggen is dat een van haar verkiezingsleuzen „tijd voor Duitsland” is, terwijl ze zelf in Zwitserland woont. Ik woon daar niet, zei Weidel, ik heb daar slechts een woning. Na de bijeenkomst vloog ze terug naar Zwitserland.

Weidel ging op haar 36ste de politiek in, op aandringen van haar partner. Het was 2013, de AfD was pas net opgericht, als ondernemerspartij die ageerde tegen de euro. Ze hield zich vooral bezig met de economische toestand van het land, pas later sprak ze zich uit over migratie. Inmiddels is dat het stokpaardje van AfD en heeft Weidel dat volledig omarmd.

Ideologie of opportunisme

Als ‘presentabele’ AfD’er werd ze de uitverkorene van de partij: geen schreeuwende man geassocieerd met nazi’s, maar een intelligente en welbespraakte vrouw met economische kennis en internationale allure. Maar ook Weidel schuwt grof taalgebruik en zondebokretoriek niet: op het congres in Riesa gebruikte ze nadrukkelijk de omstreden term ‘remigratie’ (die in rechtse kringen gebruikt wordt als eufemisme voor massale uitzetting van mensen met een migratieachtergrond). In het interview met de Neue Zurcher Zeitung noemde ze vluchtelingen een „plunderende, grijpgrage en met messen zwaaiende menigte”.

De vraag is hoezeer dat ideologie is, en hoezeer opportunisme. Ze zou de term ‘remigratie’ aanvankelijk zelf niet willen bezigen, maar deed dat toch vol overtuiging toen haar partij anders besloot. Ze wilde Björn Höcke, leider van de AfD in deelstaat Thüringen, in 2017 uit de partij zetten vanwege zijn neonazistische sympathieën, nu noemt ze hem een geschikte minister in een AfD-kabinet.

Dat aanpassingsvermogen suggereert opportunisme. Maar een in 2017 door de Welt am Sonntag onthulde e-mail wijst volgens die krant vooral op een „diepgeworteld ideologisch standpunt”: in de e-mail uit 2013 – nog voor de vluchtelingencrisis – schreef Weidel al dat Duitsland „overstroomd” werd door „cultuurvreemde volkeren”, een begrip uit rechts-nationalistische kringen.

Minstens zo extreem is de nieuwe leus die speciaal voor haar in het leven geroepen werd: Alice für Deutschland, een variant op de nazistische strijdkreet Alles für Deutschland. Die laatste is in Duitsland verboden, die eerste prijkt bij AfD-bijeenkomsten op hartvormige kartonnen borden.

Delen

Mail de redactie