Speciale eenheden van de Duitse politie hebben de gewoonte om bij het krieken van de dag bij hun verdachten op de stoep te staan, en dat ondervond ook de hoofdredacteur van het extreem-rechtse tijdschrift Compact, Jürgen Elsässer. In een ogenschijnlijk zwartfluwelen kamerjas met een wit boordje opende Elsässer (67) dinsdagochtend de deur voor een legertje gemaskerde politieagenten.
Diezelfde ochtend verbood de Duitse minister van Binnenlandse Zaken Nancy Faeser (SPD) Compact en de bijbehorende filmtak ‘Conspect’ omdat het mediabedrijf racistische, antisemitische en revisionistische denkbeelden verspreidt, aldus Faeser in een verklaring. Tegelijk met het verbod deden agenten in vier deelstaten (Saksen, Saksen-Anhalt, Hessen en Brandenburg) invallen in woningen en kantoren van Compact-medewerkers, waaronder dus bij oprichter en hoofdredacteur Elsässer. Dat de website en het blad bol stonden van de complottheorieën lijdt geen twijfel. Maar het verbod op de publicatie roept in Duitsland vragen en discussie op.
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data118572701-c1ce69.jpg|https://images.nrc.nl/QVZbop5Z3CpJisHEwX_4eX7exD0=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data118572701-c1ce69.jpg|https://images.nrc.nl/iBP8WxwRN4Dgz41UlVDp1nDsYWE=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data118572701-c1ce69.jpg)
Aan het begin van zijn carrière was Jürgen Elsässer lid van een West-Duitse communistische organisatie en werkte hij voor het socialistische blad junge Welt, maar zijn denkbeelden – of was het een kwestie van trendgevoel? – schoven rond de eeuwwisseling alras op naar rechts. In 2010 richtte hij Compact op, dat uitgroeide tot een pijler van de Duitse nieuwrechtse beweging.
Vast inkomen
In het blad vonden extreem-rechtse ideologen, jonge ambitieuze publicisten, en radicaal-rechtse politici een podium. Zo schreven AfD-politicus Maximilian Krah en de Oostenrijkse voorman van de Identitaire Beweging, Martin Sellner, voor het tijdschrift dat eens per maand verscheen. Sellner zei kortgeleden nog dat hij blij was met het vaste inkomen dat hij van Elsässer kreeg. Volgens een profiel van Elsässer in Der Spiegel bevond de redactie van het blad zich in diens woonhuis in Brandenburg, op de begane grond en in de kelder, en vonden in die kelder ook geregeld redactiefeesten plaats.
Volgens Der Spiegel had het blad rond 2016, in de maanden van het „Wir schaffen das” van toenmalig bondskanselier Angela Merkel, de grootste oplage met zo’n 85.000 exemplaren. Later was het volgens Elsässer zelf ongeveer de helft. Maar ook na 2016 vond Elsässer steeds weer onderwerpen om het vuurtje tegen „het regime”, zoals hij de regering in Berlijn steevast noemt, op te stoken, of het nou ging om coronamaatregelen, oorlog of natuurrampen.
Een greep uit recente omslagen van het tijdschrift: „Habeck de gevangenis in”, met een portret van de Duitse economieminister achter tralies. „Criminelen aan de macht”, onder een foto van onder anderen Ursula von der Leyen, voorzitter van de Europese Commissie. De omstreden AfD’er Krah, die zich van zijn partij koest moest houden na vergoelijkende uitspraken over de Holocaust, werd onlangs in een James-Bond-decor gepresenteerd als „agent van het volk”. De tekst op de voorlopig laatste cover luidde „Deutschland den Deutschen”, een gangbare kreet van neonazi’s.
Compact maakte van iedere gelegenheid gebruik om woede en frustratie aan te wakkeren, om vijandbeelden te creëren van politici en partijen
Iets later op dinsdagmorgen, eenmaal aangekleed in een T-Shirt van de extreem-rechtse rapper Chris Ares, heft Elsässer voor zijn huisdeur zijn vuist, naar recent voorbeeld van een andere rechtse influencer. Hij zegt in een interview met de ARD dat hij „bereid is te vechten” en dat het „regime” dat naar zulke maatregelen grijpt „zijn ondergang tegemoet gaat”.
Persvrijheid
Hoe effectief is de maatregel van Faeser? Er zijn in Duitsland nog tal van andere extreem-rechtse mediaplatforms, en complottheorieën worden sowieso eenvoudig verspreid via sociale media. Een commentator in het tijdschrift Stern vroeg zich af of dit al „censuur” te noemen is. Commentatoren van de rechts-conservatieve krant Die Welt noemden het besluit een teken dat „Faeser de persvrijheid niet serieus neemt”. Ook de partijvoorzitters van de rechts-radicale AfD noemden het verbod een „slag voor de persvrijheid”.
Socioloog Felix Schilk van de universiteit van Tübingen denkt daar anders over. Schilk leest Compact sinds de oprichting en doet er sinds 2015 onderzoek naar. Compact is geen gewoon medium, oordeelt Schilk: „Het is niet zomaar een krant, het is een bedrijf waarvan het businessmodel is om het wantrouwen tegen de regering aan te wakkeren.” Het is openlijk het doel van Elsässer en co om de regering omver te werpen. In de teksten wordt dan misschien niet direct tot geweld opgeroepen, maar de artikelen in Compact en de uitingen van Elsässer zijn een schel hondenfluitje.
Schilk: „Volgens extremisme-onderzoekers is juist dat wantrouwen dat zo door het blad gevoed werd een voorstadium voor geweld. Compact deed dat zeer opportunistisch, en maakte van iedere gelegenheid gebruik om woede en frustratie aan te wakkeren, om vijandbeelden te creëren van politici en partijen.”
Bovendien is Compact niet alleen maar een medium. „Het bedrijf organiseerde demonstraties en protestacties, deed fundraising voor extreme figuren en partijen als de [extreem-rechtse] Freie Sachsen (‘Vrije Saksen’) en voor de AfD. Het is een campagneplatform dat steeds relevanter werd voor extreem-rechts”, aldus Schilk. In de webshop verkocht Compact onder meer zilveren munten met de beeltenis van de extremistische politicus Björn Höcke (AfD) erop. Dat de persvrijheid met het verbod op Compact zou worden ingeperkt, vindt Schilk dan ook onzin: „Onder de dekmantel van de persvrijheid ontwikkelde Compact zich tot een sterke politieke, extreem-rechtse organisatie.”
Lees ook
Met de vervolging van Reichsbürger begint een van de omvangrijkste Duitse processen rond staatsveiligheid
Duitsland heeft een lange traditie in het verbieden van extremistische organisaties en politieke partijen, met gemengd resultaat. Steeds weer gaan er stemmen op ook de AfD te verbieden.
Juridisch moeten daarvoor enige hordes worden genomen, en ook bij Compact is de vraag of het verbod voor de rechter standhoudt. Elsässer heeft al aangekondigd het besluit aan te zullen vechten. Voor justitie zal het van belang zijn te kunnen aantonen dat het blad Compact een bijverschijnsel is van een politieke organisatie. Of anders dat de verspreidde complottheorieën zo kwaadaardig waren dat het hier geen vorm van meningsuiting betreft, maar een oproep tot geweld.
