De presidentsverkiezingen in Slowakije kunnen deze zaterdag beslist worden met enkele honderden stemmen verschil. Zo spannend is de strijd tussen de populistisch-nationalistische Peter Pellegrini (48) en de pro-westerse ex-diplomaat Ivan Korcok (60). De laatste opiniepeilingen wijzen geen duidelijke winnaar aan – alle peilingen vallen binnen de statistische foutmarge.
Hoewel het presidentschap in Slowakije grotendeels een ceremoniële positie betreft, zijn deze verkiezingen een krachtmeting tussen Slowaken die willen dat het gepolariseerde land Hongarije volgt in het voeren van een nationalistische politiek én het omarmen van Rusland, en de Slowaken die zich senang voelen bij de Europese Unie en het Westen.
Waar Polen vorig najaar na acht jaar autoritair beleid de afslag nam richting Brussel dankzij de winst van de coalitie van Donald Tusk, stemden Slowaken in diezelfde periode tijdens de parlementsverkiezingen voor een terugkeer van de nationalistische pro-Russische Robert Fico, die nu voor de vierde keer premier is van het land. Een ongekende politieke wederopstanding, aangezien hij in 2018 aftrad na massale straatprotesten en vele aantijgingen van corruptie na de moord op onderzoeksjournalist Jan Kuciak en diens verloofde. Kuciak deed onderzoek naar corruptie binnen Fico’s regering.
Fico’s vierde kabinet heeft in een paar maanden tijd Slowakije ingrijpend veranderd: het bureau van de corruptieaanklager is opgeheven, de publieke televisie heeft te maken met politieke benoemingen, Fico flirt openlijk met Rusland en is uitgesproken tegen militaire hulp aan Oe-kraïne.
Bedreigingen
De huidige president Zuzana Caputova, die zich niet opnieuw verkiesbaar stelt vanwege onder meer de vele bedreigingen die ze kreeg, zei recentelijk tegen FTdat Fico „de grenzen van de democratie” opzoekt. Anderen spreken in Slowakije openlijk van een „oligarische maffiastaat” aangezien binnen Fico’s politiek oligarchen veel invloed hebben. Tientallen personen die betrokken waren bij Fico’s vorige regeringen zijn inmiddels veroordeeld vanwege corruptie.
Ivan Korcok begin deze week in Bratislava tijdens de campagne voor de presidentsverkiezingen.Foto Jakub Gavlak/EPA
Wint Pellegrini, die onderdeel is van Fico’s kabinet, dan zijn het premierschap (Fico) en het presidentschap (Pellegrini) in handen van dezelfde coalitie. Wint Korcok dan is er nog sprake van enige tegenmacht. De president kan namelijk wetten tijdelijk vetoën, mensen op belangrijke posities aanstellen en amnestie verlenen. Vooral dat laatste is belangrijk voor Fico, aangezien veel van zijn partijgenoten en loyalisten in de gevangenis zitten vanwege corruptie onder zijn eerdere regeringen. Met Korcok als president blijven zij waarschijnlijk in het gevang.
De eerste ronde, waar elf mannelijke kandidaten aan meededen, won Korcok verrassend met 42 procent van de stemmen tegen 37 procent voor Pellegrini. Korcok, oud-minister van Buitenlandse Zaken en ex-diplomaat van oppositiepartij SaS (Vrijheid en Solidariteit) zal het in de tweede ronde moeilijk krijgen, aangezien Pellegrini waarschijnlijk gesteund wordt door de kiezers van de pro-Russische nationalistische Stefan Harabin, die tijdens de eerste ronde bijna 12 procent van de stemmen kreeg met een anti-lhbti en anti-migratiecampagne.
Geen vrienden
De relatief jonge en charismatische Pellegrini is een bekend gezicht in de Slowaakse politiek. Na Fico’s ontslag als premier in 2018 nam partijgenoot Pellegrini het stokje over, maar die besloot zich later af te splitsen en richtte HLAS (Stem) op. Na de parlementsverkiezingen lag de sleutel voor een nieuw Fico-kabinet in de handen van zijn partij. Pellegrini ging overstag, werd voorzitter van het parlement én wist dat Fico hem zou steunen als presidentskandidaat.
Maar dat betekent niet dat Fico en Pellegrini vrienden zijn. Integendeel, zegt de Slowaakse socioloog Michal Vasecka in een zolderkantoortje in Bratislava. „Pellegrini is Fico met een menselijk gezicht. Ze mogen elkaar niet, maar ze kunnen door één deur.”
12 procent stemde voor de man met anti-lhbti- en anti-migratiecampagne
Pellegrini’s politieke stijl omschrijft politiek analist Grigorij Meseznikov, van de denktank Institute of Public Affairs in Bratislava, als „opportunistisch”. Onlangs publiceerde het onderzoeksplatform VSquare een verhaal dat Pellegrini tijdens een eerdere verkiezingscampagne hulp vroeg aan de Hongaarse premier Viktor Orban, om voor electoraal gewin een ontmoeting te regelen met Russische bewindslieden. Het hielp hem uiteindelijk niet. Aan de andere kant staat Korcok bekend als „droog en serieus”, zegt Meseznikov.
De strijd tussen de twee presidentskandidaten verloopt de afgelopen weken hard. Pellegrini en zijn partijgenoten zijn in opspraak gekomen vanwege het bezit van dure villa’s en vliegen met een privévliegtuig van de regering, terwijl Korcok wordt afgeschilderd als pion van het westen die Slowaakse soldaten de oorlog met buurland Oe-kraïne in wil sturen. Een bevoegdheid die de president niet heeft. „Zeker de helft van de Slowaken gelooft in bepaalde mate in complottheorieën”, zegt Vasecka, schermend met opiniepeilingen.
De kiezers van Harabin, die bijna 12 procent van de stemmen kreeg, moeten nu een keuze maken tussen Pellegrini en Korcok. Pellegrini is voor hen te gematigd en Korcok te westers. Harabin heeft vooralsnog geen stemadvies gegeven. „Mijn kiezers weten wat ze moeten doen”, was zijn cryptische boodschap.
Lees ook De toekomst van de Slowaken is in één klap veranderd
Haar gehavende gebit verraadt de duur en diepte van haar verslaving. „Aan meth en heroïne – op het eind.” Nu is ze „bijna honderd dagen nuchter”, vertelt Toni Smith (31), keurig opgemaakt, haar donkere haar strak onder een brede haarband, glinsterende steentjes in haar oren en een sprankelende blik.
Haar drugsgebruik begon op haar achttiende, toen ze wegliep bij haar adoptieouders en introk bij haar „levenslang verslaafde” biologische vader. „Hij was de eerste met wie ik high werd.”
De geschiedenis dreigde zich te herhalen. Haar kinderen van nu negen en zes groeiden op in een krot waar de stroom werd afgetapt van de buren en hun moeder „lang geleden was opgehouden voor ze te zorgen”. Smith slikt en slaat haar blik neer naar haar handen, waarop een hartje getatoeëerd is. „Ik jatte van mijn moeder. Ik was alleen maar bezig met mijn eigen roes.”
Tot ze vorig jaar de bodem bereikte. Ze werd gearresteerd en maakte het nog erger door drugs mee de gevangenis in te smokkelen. „Als deze mensen me niet nog een kans hadden gegeven, had ik heel lang in de bak gezeten.”
In plaats daarvan woont ze nu met twintig andere vrouwen en een iets grotere groep mannen in een afkickkliniek even buiten Hazard, in Oost-Kentucky. In de hollers, zoals ze de geïsoleerde, van drugs doortrokken gemeenschappen hier in de heuvels van de Appalachen noemen. Dat heeft ze te danken aan een samenwerking tussen de rechter, de kliniekdirecteur en een plaatselijke zorginstelling, maar vooral aan de publieke zorgverzekering Medicaid.
De kliniek oogt als een spartaans zomerkamp: houten laagbouw, slaapzalen met stapelbedden, prikborden vol motiverende boodschappen en veel buitenactiviteiten. Smith krijgt hier therapie, leert voor zichzelf zorgen en deel te zijn van een veilige gemeenschap.
Na het gesprek speelt ze een spelletje cornhole in de eerste lentezon na een barre winter. „Ik ben hier heel slecht in”, waarschuwt ze haar team. Om vervolgens feilloos een bonenzakje in het gat van het verticale houten bord te mikken.
De afkickkliniek, even buiten Hazard, oogt als een spartaans zomerkamp.
Foto’s Jon Cherry
Eigenbelang
„Veel te lang zijn we geweldloze verslaafden maar blijven opsluiten. Op kosten van de belastingbetaler. Zonder dat ze er ooit beter van werden”, zegt Greg Burke (51). Hij is de directeur van de afkickkliniek, een man met indringende groene ogen en een golvende grijze baard. Voor hij terugkeerde naar zijn geboortegrond hier in de bitterarme kolenregio van Kentucky – een van de armste plekken in de Verenigde Staten – klom hij op in het gevangeniswezen. „We hebben hier de omslag gemaakt naar het helpen van verslaafde mensen, maar dat lukt alleen met geld van buiten. Zonder Medicaid zouden wij morgen de deuren moeten sluiten.”
Juist dit stelsel ligt op het hakblok in Washington. Om belastingverlagingen te bekostigen zonder de al fenomenale staatsschuld veel verder op te laten lopen, willen de Republikeinen van president Donald Trump snijden in de sociale zekerheid. Maar kiezers verworven rechten afpakken is politiek zo eenvoudig nog niet.
Zonder Medicaid zouden wij morgen de deuren moeten sluiten
Social Security, het staatspensioen, is vrijwel heilig. Medicare, gezondheidszorg voor Amerikanen boven de 65, durft ook geen politicus die nog herkozen wil worden aan te raken. Maar Medicaid, de onder president Barack Obama uitgebreide zorgverzekering voor de armste Amerikanen, is kwetsbaar. Bijna 80 miljoen mensen maken er gebruik van, onder wie miljoenen kinderen. Vier op de tien bevallingen in de VS worden erdoor vergoed. Gezamenlijk vormen deze drie stelsels bijna de helft van de 6,8 biljoen dollar (dat is met twaalf nullen) die de federale overheid jaarlijks uitgeeft.
Trump zelf blijft zeggen dat het „niet nodig” is om Medicaid in te krimpen, maar partijgenoten hebben er minder vertrouwen in dat zijn handelsoorlog de VS vanzelf rijker gaat maken. Vorige maand stemde het Republikeinse Huis van Afgevaardigden voor een begroting waarin per jaar 88 miljard bezuinigd moet worden op deze zorgverzekering. De Senaat, waar de Republikeinen ook een meerderheid hebben, is nu aan zet. Alternatieven lijken niet voorhanden: hele ministeries ontmantelen of de halve ambtenarij ontslaan levert bij lange na niet even veel miljarden op.
Het Republikeinse Congres van Kentucky probeert intussen de eis in te bouwen dat alleen mensen met een baan nog voor de zorgverzekering in aanmerking zouden komen. Trump-adviseur Elon Musk beweert dat er sprake is van „enorme verspilling, fraude en misbruik” met Medicaid. Zwendel komt zeker voor, zoals met elke subsidie. Maar eerder doordat zorgverleners en tussenpersonen onterecht declareren dan doordat patiënten er misbruik van maken.
Overdoses
Het inperken van Medicaid zou mensen in deze voormalige mijnregio nog ongezonder en armer maken. Het zou het succes teniet kunnen doen dat Kentucky, dat zwaar gebukt gaat onder de opiatenepidemie, de laatste jaren heeft geboekt in het terugdringen van overdoses. Naast drugsverslaving zijn ook andere ziektes die te maken hebben met levensstijl hier een groot probleem: er wordt meer gerookt en gedronken, ongezonder gegeten. De levensverwachting daalt. Er is meer kanker, overgewicht, diabetes.
„Levensreddende zorg zal ook zonder Medicaid verleend worden”, zegt internist John Jones (40), een opgeruimd type dat zijn klinkers maximaal oprekt. „Het probleem is dat mensen zonder verzekering altijd pas naar de dokter gaan als ze echt ziek zijn. Dat we dan weinig meer kunnen doen aan preventie en screening.”
Internist John Jones van het Primary Care Center in Hazard.Foto Jon Cherry
Het probleem is dat mensen zonder verzekering altijd pas naar de dokter gaan als ze echt ziek zijn
Voordat Medicaid werd uitgebreid, moest hij bijvoorbeeld vaker ledematen amputeren, omdat zijn diabetespatiënten te laat alarm sloegen en met etterende onderbenen of armen bij hem binnen strompelden. „Daar wil ik niet naar terug. Het kost uiteindelijk ook meer geld.”
Jones vertelt erover in zijn kantoor in het Primary Care Center, de eerstelijnszorg voor Hazard en omgeving. Naast zijn toetsenbord staat een flesje Coca-Cola, zijn screensaver toont een triomfantelijke Donald Trump. De arts is een libertaire Republikein – die dol is op één van de grootste overheidssubsidies.
Is Hazard, een stadje met zo’n vijfduizend inwoners, een voorbeeld van hoe kiezers stemmen tegen hun eigenbelang? Het gemiddelde inkomen is 25.000 dollar per jaar, krap de helft van het landelijk gemiddelde. Daardoor komt 44 procent van de bevolking in aanmerking voor Medicaid en heeft zo vrijwel geen zorgkosten. Terwijl private verzekeringen in de VS duur, bureaucratisch en onvolledig zijn. In november stemde 80 procent van de kiezers op Donald Trump. De lokale Republikeinse Afgevaardigde had in de laatste verkiezingen niet eens een tegenkandidaat. Jones: „De meeste mensen hier stemmen niet rechts vanwege hun portemonnee, maar vanwege hun culturele waarden: abortus, transgenderdingen.”
In het Primary Care Center in Hazard kruisen de paden van een peuter en verpleegkundigen: de een rent door een gang, de ander loopt door de lobby.
Foto Jon Cherry
Werkgelegenheid
Op een dag bij het Primary Care Center, open van acht uur ’s ochtends tot negen uur ’s avonds, komen veel mensen voorbij voor wie het feit dat ze nooit een rekening krijgen van de dokter of apotheek, los lijkt te staan van hun politieke voorkeur.
Neem Bessie Stidham (57). Zij is dol op Trump „omdat hij een sterke man is” en vanwege „al die immigranten en terroristen die maar de grens over lopen”. Of hij plannen heeft voor de zorg of haar uitkering, weet ze niet.
Haar bezoek met kleinkinderen Rydar (14) en Skylar (12) aan de kinderarts legt de van generatie op generatie overgedragen medische en sociale problemen in dit gebied bloot. Zij zorgt voor hen omdat hun moeder verslaafd is. De jongen is zwaar autistisch: hij draagt een luier en heeft een speen in zijn mond. „Eh, doe dat maar niet”, zegt zijn dokter, als hij haar probeert te likken. Het meisje is gestopt met school omdat ze gepest werd. Oma is obees, leidt aan een auto-immuunziekte en heeft een herseninfarct gehad. „Ik zou niet weten hoe we zonder deze hulp zouden overleven.”
Hier komen ook mensen als Carl Gibson (31), die recent ontdekte dat zijn Medicaid was opgezegd toen hij een ziekenhuisfactuur van 1.500 dollar kreeg. „Ik was met oorpijn naar de Eerste Hulp gegaan. De dokter heeft er dertig seconden naar gekeken, het bleek alleen maar oorsmeer te zijn. En toen kreeg ik die rekening.” Door een inkomensstijging bleek hij niet meer onder de armoedegrens voor de verzekering te vallen. Hij heeft de goedkoopste particuliere zorgverzekering genomen, „maar die dekt dus vrijwel niets en heeft een hoog eigen risico”.
Bessie Stidham (links) bezoekt het Primary Care Center in Hazard, Kentucky met haar zwaar autistische kleinzoon Rydar (14). Rechts een verpleegkundige van het zorgcentrum. Foto Jon Cherry
Gibson werkt in de materiaalkamer van het ziekenhuis – en dat is waarschijnlijk ook dankzij Medicaid. Want naast levensreddend is het stelsel ook big business. Het grootste deel van de werkende bevolking van Hazard werkt inmiddels in de zorg. Uit de omliggende hollers komt iedereen naar het stadje voor het ziekenhuis, het Primary Care Center en de veteranenzorg. Onderwijs, de lokale overheid, politie en justitie zijn andere belangrijke werkgevers. Vrijwel iedereen is op een of andere manier afhankelijk van de overheid. Nog los van de uitkeringen en voedselbonnen die veel mensen krijgen.
Het Primary Care Center neemt na jaren uitbreiden een heel winkelblok in beslag, dankzij Medicaid. Er zijn tandartsen, gynaecologen, medische pedicures. Er rijdt een busje dat mensen uit het hele district ophaalt als zij geen auto hebben. Welkome zorg voor de zieken dus, maar ook stabiele, goed betaalde banen in een achtergestelde regio. De volgende geplande uitbreiding was oogheelkunde, zegt directeur Barry Martin (61). Maar hij wacht even met het investeren in nieuwe apparatuur en personeel. Volgens arts Jones kan een korting van 10 procent op Medicaid bij de kliniek al voor ontslagen zorgen.
<figure aria-labelledby="figcaption-0" class="figure" data-captionposition="below" data-description="Oudere inwoners op straat in Hazard, Kentucky.” data-figure-id=”0″ data-variant=”grid”><img alt data-description="Oudere inwoners op straat in Hazard, Kentucky.” data-open-in-lightbox=”true” data-src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2025/04/hele-regios-in-kentucky-draaien-op-medicaid-maar-de-regering-trump-wil-ervan-af-7.jpg” data-src-medium=”https://s3.eu-west-1.amazonaws.com/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2025/04/04162940/data130347737-96309f.jpg” decoding=”async” src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2025/04/hele-regios-in-kentucky-draaien-op-medicaid-maar-de-regering-trump-wil-ervan-af-40.jpg” srcset=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2025/04/hele-regios-in-kentucky-draaien-op-medicaid-maar-de-regering-trump-wil-ervan-af-38.jpg 160w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2025/04/hele-regios-in-kentucky-draaien-op-medicaid-maar-de-regering-trump-wil-ervan-af-39.jpg 320w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2025/04/hele-regios-in-kentucky-draaien-op-medicaid-maar-de-regering-trump-wil-ervan-af-40.jpg 640w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2025/04/hele-regios-in-kentucky-draaien-op-medicaid-maar-de-regering-trump-wil-ervan-af-41.jpg 1280w, https://images.nrc.nl/LJP7srS_UDYYBiPzdMGCmK1F_zs=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2025/04/04162940/data130347737-96309f.jpg 1920w”>Oudere inwoners op straat in Hazard, Kentucky.Barry Martin (61), directeur van het Primary Care Center.Foto’s Jon Cherry
Destabiliserend
„Het afbreken van Medicaid zou dit hele fragiele gebied destabiliseren”, zegt Burke, de baas van de afkickkliniek. „Het zorggeld betekent niet alleen dat mensen betere preventieve zorg krijgen en hulp om hun leven weer op te bouwen, het is ook een van de weinige economische vliegwielen hier. De kolenmijnen gaan nooit meer open. Geen bedrijf investeert hier. Het geld dat we krijgen van Medicaid steken we in de gemeenschap.”
Zo kunnen ook veel verslaafden die Burkes programma afronden aan de slag. Hij heeft honderd mensen in dienst, op verschillende locaties, van wie zeker de helft ervaringsdeskundige is. Anderen begeleidt hij naar ‘tweede kans’-werk elders in Hazard. De gezondheidszorg heeft het gebied zoveel banen gebracht, dat bewoners klagen dat het de huizenprijzen opdrijft.
Burke en Jones zijn het erover eens dat Medicaid voor deze regio essentieel is, maar verschillen van mening over hoe ruimhartig het programma zou moeten zijn. Jones ziet te veel mensen die gemakzuchtig leven dankzij de overheid. „We hebben hier een cultuur waarin het in sommige families normaal is dat niemand werkt en iedereen steun trekt”, zegt Jones. „Ze vinden het dwaas om werk te zoeken als ze ook alles gratis kunnen krijgen. Mensen verkopen voedselbonnen om hun drugs te betalen. Patiënten weten heel precies welke pijnstiller ik moet voorschrijven.” Hij heeft er geen oplossing voor, zegt hij. „Maar ik snap dat anderen denken: we geven hier veel te veel geld aan uit.”
Burke windt zich op over politici en opiniemakers die roepen dat Medicaid te duur is. „Bedenk eens”, zegt hij over ex-verslaafde Toni Smith, „wat je bespaart als deze vrouw van 31 op de ingeslagen weg verder kan en goed voor zichzelf zorgt? Wat je bespaart aan handhaving op straat, aan gevangenissen, dakloosheid?”
Smith zelf dacht er nooit over na waar haar zorg vandaan zou komen. Ze had wel eens gratis methadon gekregen, maar voor ze in de gevangenis kwam had ze al jaren geen dokter gezien. Verkiezingen zijn ook altijd langs haar heen gegaan. Maar toen zich de mogelijkheid voordeed om via Medicaid af te kicken, bleek dat ze uit dat stelsel was gegooid. Het kostte Burke een maand om haar, en daarmee haar kinderen, weer aan te melden en haar zorg vergoed te krijgen. „Ik was elke dag doodsbang dat ik terug zou moeten naar de gevangenis”, zegt ze.
Nu haalt ze haar gemiste zorg in. „Ik was eerder zover heen dat ik dacht: goed zicht, wie heeft dat nodig. Maar twee weken geleden ben ik naar de oogarts geweest voor een bril. En binnenkort ga ik naar de tandarts.”
Voetgangers in het centrum van Hazard, Kentucky.Foto’s Jon Cherry
Het was een veelzeggend beeld voor de staat van het internationaal recht. Na landing in Boedapest werd de Israëlische premier Benjamin Netanyahu donderdag op een rode loper onthaald door zijn ambtgenoot, Viktor Orbán. Dat terwijl lidstaten bij het Internationaal Strafhof de plicht hebben om Netanyahu te arresteren als hij op hun grondgebied landt. Dezelfde dag maakte Hongarije bekend dat het uit het Strafhof stapt.
Het is, zegt Kenneth Roth tijdens een gesprek in Amsterdam, „heel gevaarlijk om een uitzondering voor Israël te creëren” op de mensenrechtennormen. En niet alleen een autocraat als Orbán doet dat. Roth, van 1993 tot 2022 directeur van de invloedrijke ngo Human Rights Watch, wijst op de beoogde Duitse bondskanselier Friedrich Merz, die ook gezegd heeft dat hij Netanyahu zou verwelkomen.
„Het is volkomen begrijpelijk dat Duitsland het goed wil maken met Joden vanwege de Holocaust. De manier om dat te doen, is door sterke mensenrechtennormen te creëren, zodat ze Joden en alle anderen beschermen tegen herhaling van de Holocaust. Maar de Duitse regering ziet het steunen van Israël als haar bestaansrecht, ongeacht welke wreedheden dat land begaat. Dat ondermijnt de mensenrechtennormen die nodig zijn om Joden over de hele wereld te beschermen.”
Lees ook
Cadeautje voor Netanyahu, klap voor EU: Hongarije trekt zich terug uit het Internationaal Strafhof
Over zijn carrière publiceerde Roth onlangs het boek Righting Wrongs: Three Decades on the Front Lines Battling Abusive Governments. Hierin toont hij zich ondanks alles optimistisch over de mensenrechten.
Waar haalt u dat optimisme vandaan, nu de grote landen door autocraten geleid worden, het Internationaal Strafhof ondermijnd wordt en er in Oekraïne en Gaza allerlei oorlogsregels worden geschonden?
„Er is altijd een invalshoek om leiders ergens op aan te spreken. Hoe vreselijk de despoot of de dictator ook is, er is altijd iets waar ze om geven. Iets wat de mensenrechtengemeenschap hen kan verhinderen te krijgen, tenzij ze veranderen. Zo krijgen we dingen gedaan. Soms is het hun reputatie. Soms is het internationale erkenning. Er is altijd iets.”
Waar kun je Donald Trump op aanspreken?
„De ingang tot Trump is zijn ego en zijn verlangen naar een positieve erfenis. Die kunnen we beïnvloeden. Zie Oekraïne. Als Trump zijn zin zou krijgen, zou hij de militaire frontlinie tot nieuwe grens tussen Rusland en Oekraïne uitroepen. Dan zou Poetin zich herbewapenen en opnieuw binnenvallen. Wat Poetin wil, is niet een klein beetje grondgebied in Oost-Oekraïne. Hij wil de democratie van Oekraïne uitroeien. Zodat het geen model is voor het Russische volk. Daar is het altijd om gegaan.
„Dus waar we Trump van moeten overtuigen, is dat een slechte deal hem de Neville Chamberlain van de 21ste eeuw zou maken. Het zou een erfenis zijn van naïeve verzoening, zoals Chamberlain met Hitler deed. En dat de enige manier waarop hij een goede deal in Oekraïne kan krijgen, is door de Oekraïense democratie te behouden. Daarvoor is nodig dat de VS een vangnet bieden aan Europese vredeshandhavers in Oekraïne. De Britten en de Fransen zullen hopelijk meer troepen leveren. Maar ze hebben de Amerikaanse inlichtingendienst en luchtsteun nodig. Trump moet ervan overtuigd worden dat dat nodig is voor een goede deal.”
Hoe kun je de mensenrechten nog verdedigen in het Trump-tijdperk?
„Andere regeringen kunnen een leidende rol spelen als de Verenigde Staten niet meedoen. Er zijn talloze wereldwijde verdragen gesloten ondanks de tegenstand van de VS, Rusland en China: het verdrag om antipersoonsmijnen te verbieden, het verdrag om clustermunitie te verbieden, het verdrag om het Internationaal Strafhof op te richten. Andere regeringen bundelden hun krachten en hadden de morele autoriteit om te zegevieren. We kunnen niet naar de VS kijken als enige verdediger van mensenrechten.”
Wat kan de internationale gemeenschap doen tegen de sancties die Trump aan het Internationaal Strafhof oplegt?
„In mijn ogen is het niet onmogelijk voor aanklager Karim Khan van het Strafhof om Trump aan te klagen voor obstructie van de rechtsgang. Het is een misdaad om gerechtspersoneel te intimideren of te bedreigen vanwege hun officiële taken. Dat is precies wat Trump deed.”
De Israëlische premier Benjamin Netanyahu (links) werd donderdag in Boedapest op een rode loper onthaald door zijn ambtgenoot, Viktor Orbán.
Foto Attila Kisbenedek/AFP
U schrijft over het instrument van ‘shaming’: een regering te schande maken, opdat ze zich schaamt voor haar mensenrechtenschendingen. Werkt dat nog, met leiders die zich nergens voor lijken te schamen?
„Dat is niet helemaal waar. Neem Israël: het lijkt er misschien op dat Netanyahu ongebreideld zijn gang gaat. Maar de Amerikaanse regering heeft enorme macht over Israël, omdat het de belangrijkste leverancier is van wapens en militaire hulp. Als Joe Biden dreigde om die steun in te trekken, deed Netanyahu een beroep op de Republikeinen rechts van hem. Maar er is niemand rechts van Trump. Dus als Trump Netanyahu vertelt hoe hij iets moet doen, doet hij dat.
„Trump te schande maken werkt niet zoals je zou verwachten. Als je Trump vertelt dat hij mensenrechten schendt, zou zijn antwoord zijn: wat zijn die? Je weet dat het hem niets kan schelen. Maar je weet ook dat Trump een verheerlijkt zelfbeeld heeft als een meesterlijke dealmaker. En hij wil daarvoor erkenning. Hij wil een Nobelprijs voor de Vrede. En hij wil vooral normalisatie van de betrekkingen tussen Saoedi-Arabië en Israël. Dat zal niet gebeuren zonder een duidelijk pad naar een Palestijnse staat. En dus denk ik dat het onze taak is om Trump het juiste te laten doen om de verkeerde reden: om een Palestijnse staat te eisen. Netanyahu zou moeten luisteren. Trump verkeert ironisch genoeg in een betere positie om een Palestijnse staat veilig te stellen dan Biden.”
Bent u geschokt door het loslaten van mensenrechten in de Gaza-oorlog?
„De Israëlische regering scheurt de Geneefse Conventies aan flarden. Ook als je op een militair doel schiet, mag je geen onevenredig aantal burgerslachtoffers maken. Onderzoeken hebben aangetoond dat het nu een Israëlische militaire doctrine is dat je twintig burgers mag doden voor één lage Hamas-strijder. Dat is volkomen onevenredig. Dat is een oorlogsmisdaad.
„Ik denk dat het slechts een kwestie van tijd is voordat het Internationaal Strafhof mensen hiervoor aanklaagt. Netanyahu en oud-minister Yoav Gallant van Defensie zijn tot nu toe alleen aangeklaagd voor hun uithongeringsstrategie. Maar niemand is nog aangeklaagd voor willekeurige bombardementen. Bommen van tweeduizend pond zijn volstrekt ongepast in een dichtbevolkt gebied. Je weet dat deze bommen iedereen binnen een straal van twee voetbalvelden kunnen doden. En Israël heeft ze herhaaldelijk gebruikt. Het zou me niet verbazen als Khan een reeks Israëlische functionarissen aanklaagt.
„Ook de Israëlische nederzettingen op de bezette Westelijke Jordaanoever zijn een oorlogsmisdaad. En het is niet eens moeilijk te bewijzen. Ze liggen daar. Ik denk dat het Strafhof nog veel meer kan doen.”
Lees ook
‘Zij hebben wapens en stokken, wij hebben camera’s’ – kolonisten terroriseren Palestijns dorp in Masafer Yatta
Wat vindt u van de kritiek dat Human Rights Watch zich buitensporig op Israël richt?
„Voor mensen die zeggen dat we ons alleen op dit of dat land richten, kijk dan eens op onze website. Dat is gewoon niet waar. Human Rights Watch is in honderd landen actief. Dictators en autocraten zeggen graag dat we alleen op hen mikken. Maar Human Rights Watch past overal dezelfde principes toe. Dezelfde normen voor feitenonderzoek. Dat is de bron van onze geloofwaardigheid.
„De kritiek dat we Israël oneerlijk aanvallen is gewoon een goedkoop excuus om kritiek op Israël te vermijden. Want de verdedigers van de Israëlische regering willen niet minder kritiek op Israël. Ze willen geen kritiek op Israël. Dat gaat niet gebeuren zolang Israël deze enorme oorlogsmisdaden begaat.”
Op een scherm is de Filippijnse oud-president Rodrigo Duterte te zien in de rechtszaal van het Internationaal Strafhof in Den Haag.
Foto Peter Dejong/Reuters
Kan het Internationaal Strafhof nog functioneren als lidstaten niet bereid zijn om arrestatiebevelen op te volgen?
„Laten we niet vergeten dat het Hof recent nog een flink succes te vieren had: de arrestatie van de Filippijnse oud-president Rodrigo Duterte. Wij brachten al een rapport uit toen hij burgemeester was van Davao City en daar een doodseskader organiseerde dat hetzelfde deed als toen hij president was: jonge mannen executeren van wie hij beweerde dat ze drugsdealers waren. We hebben lang aangedrongen op verantwoording voor zijn daden en het is erg bemoedigend om hem in hechtenis te zien in Den Haag.”
Ziet u nog andere optimistische voorbeelden voor de internationale rechtsorde?
„De algemene opvatting is dat de autocraten wereldwijd de overhand hebben en dat de democratie in verval is. Ik denk dat dat te simplistisch is. Mensen die onder autocraten leven maken bijna allemaal duidelijk dat ze eruit willen. Ze willen een verantwoordelijke democratie. En dus hebben we massaal protest na massaal protest tegen autocratie gezien, het meest recent in Turkije. Maar je kunt ook kijken naar Servië, Hongkong, Thailand, Myanmar, Bangladesh, Sri Lanka, Iran, Rusland, Wit-Rusland, Polen, ga maar door.
„Het probleem vandaag de dag ligt bij de gevestigde democratieën, waar mensen die zich achtergesteld voelen vatbaar zijn voor de autocratische aantrekkingskracht. En dus moeten we democratieën ertoe aanzetten om iedereen in het land beter te bedienen. Maar ook om terug te vechten tegen de autocratische neiging om bepaalde minderheden tot zondebok te maken. We moeten laten zien dat het aanwijzen van zondebokken vaak een excuus is om de echte problemen van een land niet aan te pakken.
„We moeten ook het gevoel versterken dat alle inwoners van een land lid zijn van de gemeenschap. Dat is het probleem van identiteitspolitiek, want als we alleen maar bezorgd zijn over deze of gene identiteit, versterkt dat de gemeenschap niet. Het maakt het makkelijker voor een autocraat om bepaalde identiteiten eruit te pikken die niet in de smaak vallen. En dus moeten we terug naar het idee dat geen van onze rechten veilig is totdat de rechten van iedereen veilig zijn. Als de autocraat kan zeggen dat we vandaag de rechten van homo’s of immigranten afpakken, dan zal dat morgen ook anderen overkomen.”
De muren van het vierkante hoofdgebouw waren ooit rood geverfd. De rest van de betonnen omheining is even grauw als de verkleurde akkers eromheen. Een zwarte toegangspoort, met twee steigerende paarden erop geschilderd. En daarboven, in grote witte letters: ‘Izaguirre Rancho’.
‘Narcoboerderij’. ‘Vernietigingskamp’. Sommige Mexicaanse opiniemakers noemden de plek met veel gevoel voor overdrijving ‘het Auschwitz van Mexico’. Op deze plek trof een groep buscadoras, moeders die stad en land afzoeken naar hun vermiste kinderen, begin maart een tafereel dat zelfs voor Mexicanen, gewend aan gruwelijkheden, alle voorstelling te boven ging.
Op het terrein van de verlaten boerderij, op een uur rijden van miljoenenstad Guadalajara in de deelstaat Jalisco, werden honderden kledingstukken, botresten en verkoolde menselijke resten gevonden. De tweehonderd paar schoenen die op het terrein lagen, gaven een idee van het aantal mensen dat hier mogelijk was omgebracht en vervolgens verbrand.
<figure aria-labelledby="figcaption-0" class="figure" data-captionposition="below" data-description="Een collectief van ‘buscadores’ vond honderden kledingstukken, botfragmenten en verkoolde menselijke resten. ” data-figure-id=”0″ data-variant=”row”><img alt data-description="Een collectief van ‘buscadores’ vond honderden kledingstukken, botfragmenten en verkoolde menselijke resten. ” data-open-in-lightbox=”true” data-src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2025/03/na-ontdekking-van-een-vernietigingskamp-van-een-drugskartel-zoekt-mexico-weer-even-naar-zijn-vele-vermisten.jpg” data-src-medium=”https://s3.eu-west-1.amazonaws.com/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2025/03/31140141/data130208153-504500.jpg” decoding=”async” src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2025/03/na-ontdekking-van-een-vernietigingskamp-van-een-drugskartel-zoekt-mexico-weer-even-naar-zijn-vele-vermisten-9.jpg” srcset=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2025/03/na-ontdekking-van-een-vernietigingskamp-van-een-drugskartel-zoekt-mexico-weer-even-naar-zijn-vele-vermisten-7.jpg 160w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2025/03/na-ontdekking-van-een-vernietigingskamp-van-een-drugskartel-zoekt-mexico-weer-even-naar-zijn-vele-vermisten-8.jpg 320w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2025/03/na-ontdekking-van-een-vernietigingskamp-van-een-drugskartel-zoekt-mexico-weer-even-naar-zijn-vele-vermisten-9.jpg 640w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2025/03/na-ontdekking-van-een-vernietigingskamp-van-een-drugskartel-zoekt-mexico-weer-even-naar-zijn-vele-vermisten-10.jpg 1280w, https://images.nrc.nl/ioHJz3UO8zFxPSjmg5QO9A9lySE=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2025/03/31140141/data130208153-504500.jpg 1920w”>Een collectief van ‘buscadores’ vond honderden kledingstukken, botfragmenten en verkoolde menselijke resten.
<figure aria-labelledby="figcaption-1" class="figure" data-captionposition="below" data-description="Op de ranch waren drie crematoria gebouwd. ” data-figure-id=”1″ data-variant=”row”><img alt data-description="Op de ranch waren drie crematoria gebouwd. ” data-open-in-lightbox=”true” data-src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2025/03/na-ontdekking-van-een-vernietigingskamp-van-een-drugskartel-zoekt-mexico-weer-even-naar-zijn-vele-vermisten-1.jpg” data-src-medium=”https://s3.eu-west-1.amazonaws.com/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2025/03/31140140/data130208139-db1847.jpg” decoding=”async” src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2025/03/na-ontdekking-van-een-vernietigingskamp-van-een-drugskartel-zoekt-mexico-weer-even-naar-zijn-vele-vermisten-13.jpg” srcset=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2025/03/na-ontdekking-van-een-vernietigingskamp-van-een-drugskartel-zoekt-mexico-weer-even-naar-zijn-vele-vermisten-11.jpg 160w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2025/03/na-ontdekking-van-een-vernietigingskamp-van-een-drugskartel-zoekt-mexico-weer-even-naar-zijn-vele-vermisten-12.jpg 320w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2025/03/na-ontdekking-van-een-vernietigingskamp-van-een-drugskartel-zoekt-mexico-weer-even-naar-zijn-vele-vermisten-13.jpg 640w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2025/03/na-ontdekking-van-een-vernietigingskamp-van-een-drugskartel-zoekt-mexico-weer-even-naar-zijn-vele-vermisten-14.jpg 1280w, https://images.nrc.nl/l5jtMm-qlsvgONznyDhscgdPNYQ=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2025/03/31140140/data130208139-db1847.jpg 1920w”>Op de ranch waren drie crematoria gebouwd. Foto’s Ulises Ruiz/AFP
Raúl Servín is aangesloten bij Guerreros Buscadores De Jalisco, het collectief dat de gruwelijkheden op de ranch ontdekte. „Al langer hoorden we verhalen dat deze plek werd gebruikt als kamp door het Jalisco-kartel. Jongeren uit heel Mexico werden hier heen gebracht, gedwongen om zich aan te sluiten bij het kartel. Wie weigerde, werd vermoord”, zegt Servín. Na de ontdekking werd zijn collectief platgebeld door wanhopige ouders uit heel Mexico, vertelt hij. Sommigen hadden op televisie de kleren gezien die hun kinderen droegen toen ze vermist raakten.
‘Izaguirre’ heeft opnieuw een van de grootste problemen van Mexico in de schijnwerpers gezet: de enorme aantallen Mexicanen die ieder jaar vermist raken en naar wie hun families, vaak zonder hulp van de autoriteiten, wanhopig blijven zoeken. Sinds 2023 zijn er jaarlijks meer vermissingen dan moorden in Mexico. Momenteel staan er meer dan 125.000 mensen als vermist geregistreerd in het land, van wie er ruim zestigduizend mensen sinds 2019 zijn verdwenen, merendeels jonge mannen tussen de 20 en 34 jaar. Jalisco, de thuisbasis van het gelijknamige kartel, is de staat waar de meeste mensen verdwijnen.
Delen van de ranch zijn met afzetlint afgesloten tijdens een rondleiding voor journalisten. Foto Alfredo Moya/AP
‘Het doel is ontmenselijking’
Darwin Franco is oprichter van de onafhankelijke nieuwssite ZonaDocs. In 2019 publiceerde hij een onderzoek over het bestaan van minstens 28 ‘vernietigingskampen’ in en rond Guadalajara. „Het doel van dit soort plekken is ontmenselijking. Het breken van de ziel”, vertelt Franco. „Je moet kiezen tussen moorden of vermoord worden. En als je later besluit te ontsnappen, gaan ze achter je familie aan.”
Lees ook
Hoe de verdwijning van 43 Mexicaanse studenten na tien jaar nog altijd symbool staat voor een gecorrumpeerd systeem
Hij vertelt hoe het kartel te werk ging op de Rancho Izaguirre. „Het plaatste op Facebook nepvacatures, waar jongeren, vaak uit omliggende staten, op ingingen. Ze reisden vol verwachting naar het busstation in de buurt en werden naar de boerderij gebracht. Wie weigerde zich bij het kartel aan te sluiten, werd vermoord, in stukken gehakt en verbrand. De rest kreeg militaire training.”
Gedwongen rekrutering door de georganiseerde misdaad is een van de redenen dat de vermissingscijfers in Mexico zo hoog zijn en waarschijnlijk ook de reden dat het met name jonge mannen zijn die verdwijnen. In een in wetenschappelijk tijdschrift Science gepubliceerde studie uit 2023 schreven onderzoekers dat enorme misdaadorganisaties als het Jalisco-kartel wekelijks tot 370 mensen moeten aanwerven om te blijven opereren.
Leden van het collectief ‘Guerreros Buscadores’ zoeken naar menselijke resten in de drie crematoria op het terrein. Foto Ulises Ruiz/AFP
Lakse aanpak autoriteiten
Hoewel massagraven, clandestiene crematoria en trainingskampen van kartels niets nieuws zijn in Mexico, illustreerde de zaak-Izaguirre ook weer hoe laks autoriteiten de georganiseerde misdaad aanpakken. In september 2024 was er al een inval geweest op het terrein door de militaire politie. Onderzoekers troffen toen onregelmatigheden aan op het terrein, die zouden duiden op mogelijke clandestiene graven, maar om nog onbekende reden kwam het onderzoek destijds stil te liggen. Zonder het werk van het collectief waren de gruwelijkheden mogelijk nooit ontdekt.
Na de vondst heeft het Openbaar Ministerie van Jalisco een website opgezet, waar families tussen bijna zeshonderd voorwerpen kunnen zoeken of ze iets herkennen. Raúl Servín lacht erom. „Mijn zoon is zeven jaar geleden vermist geraakt. Ik heb pas deze week een uitnodiging gekregen voor een dna-test. In het forensisch instituut hier in de staat liggen vijfduizend lichamen. Alleen onder druk van de publieke opinie doen ze alsof ze ons serieus nemen. Anders gebeurt er niets”, schampert hij.
Lees ook
Mexicanen zoeken zelf naar hun vermiste familieleden
De collectieven van buscadoras zijn vrijwel de enige reden dat vermissingszaken in Mexico niet volledig naar de achtergrond verdwijnen. Op een vroege ochtend verzamelt zich in het centrum van Guadalajara een groep ouders. Ze hebben gehoord dat in een kloof aan de rand van de stad, waar veel illegaal afval wordt gedumpt, ook regelmatig lichamen worden weggegooid. Héctor Flores, die sinds vijf jaar zoekt naar zijn zoon Salvador, stapt zenuwachtig in de bus. „Wij gaan normaal gesproken eerste naar een plek toe, vaak omdat we tips krijgen. Als we iets vinden komen de autoriteiten pas in actie”. Hij zucht diep. „Maar vervolgens kan het nog jaren duren voordat gevonden lichamen geïdentificeerd worden.”
Zonder twijfel loopt hij even later rond tussen de vuilniszakken. Als de grond is omgewoeld, of als er vuilniszakken liggen waar veel vliegen opzitten, steekt hij er een lange, ijzeren paal in. Vervolgens ruikt hij aan de punt. „Ik doe dit al jaren”, zegt hij met een grimas. „De geur van lijken herken ik uit duizenden”. Hij veegt het zweet van zijn voorhoofd en ploegt door.
<figure aria-labelledby="figcaption-0" class="figure" data-captionposition="below" data-description="Tijdens een herdenking in de nabijgelegen stad Guadalajara leggen mensen paren schoenen op een grote stapel. ” data-figure-id=”0″ data-variant=”grid”><img alt data-description="Tijdens een herdenking in de nabijgelegen stad Guadalajara leggen mensen paren schoenen op een grote stapel. ” data-open-in-lightbox=”true” data-src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2025/03/na-ontdekking-van-een-vernietigingskamp-van-een-drugskartel-zoekt-mexico-weer-even-naar-zijn-vele-vermisten-4.jpg” data-src-medium=”https://s3.eu-west-1.amazonaws.com/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2025/03/31140145/data130208718-0e0cfc.jpg” decoding=”async” src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2025/03/na-ontdekking-van-een-vernietigingskamp-van-een-drugskartel-zoekt-mexico-weer-even-naar-zijn-vele-vermisten-23.jpg” srcset=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2025/03/na-ontdekking-van-een-vernietigingskamp-van-een-drugskartel-zoekt-mexico-weer-even-naar-zijn-vele-vermisten-21.jpg 160w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2025/03/na-ontdekking-van-een-vernietigingskamp-van-een-drugskartel-zoekt-mexico-weer-even-naar-zijn-vele-vermisten-22.jpg 320w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2025/03/na-ontdekking-van-een-vernietigingskamp-van-een-drugskartel-zoekt-mexico-weer-even-naar-zijn-vele-vermisten-23.jpg 640w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2025/03/na-ontdekking-van-een-vernietigingskamp-van-een-drugskartel-zoekt-mexico-weer-even-naar-zijn-vele-vermisten-24.jpg 1280w, https://images.nrc.nl/5Ouc9XobNo0sAZWrA9JBZ1qgQgw=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2025/03/31140145/data130208718-0e0cfc.jpg 1920w”>Tijdens een herdenking in de nabijgelegen stad Guadalajara leggen mensen paren schoenen op een grote stapel.
<figure aria-labelledby="figcaption-1" class="figure" data-captionposition="below" data-description="Nabestaanden van mogelijke slachtoffers van de Izaguierre-ranch troosten elkaar tijdens een mis in Guadalajara. ” data-figure-id=”1″ data-variant=”grid”><img alt data-description="Nabestaanden van mogelijke slachtoffers van de Izaguierre-ranch troosten elkaar tijdens een mis in Guadalajara. ” data-open-in-lightbox=”true” data-src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2025/03/na-ontdekking-van-een-vernietigingskamp-van-een-drugskartel-zoekt-mexico-weer-even-naar-zijn-vele-vermisten-5.jpg” data-src-medium=”https://s3.eu-west-1.amazonaws.com/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2025/03/31140148/data130208796-0449d9.jpg” decoding=”async” src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2025/03/na-ontdekking-van-een-vernietigingskamp-van-een-drugskartel-zoekt-mexico-weer-even-naar-zijn-vele-vermisten-27.jpg” srcset=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2025/03/na-ontdekking-van-een-vernietigingskamp-van-een-drugskartel-zoekt-mexico-weer-even-naar-zijn-vele-vermisten-25.jpg 160w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2025/03/na-ontdekking-van-een-vernietigingskamp-van-een-drugskartel-zoekt-mexico-weer-even-naar-zijn-vele-vermisten-26.jpg 320w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2025/03/na-ontdekking-van-een-vernietigingskamp-van-een-drugskartel-zoekt-mexico-weer-even-naar-zijn-vele-vermisten-27.jpg 640w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2025/03/na-ontdekking-van-een-vernietigingskamp-van-een-drugskartel-zoekt-mexico-weer-even-naar-zijn-vele-vermisten-28.jpg 1280w, https://images.nrc.nl/vaMs1bnKDO2qDzg0gfYubytXYrg=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2025/03/31140148/data130208796-0449d9.jpg 1920w”>Nabestaanden van mogelijke slachtoffers van de Izaguierre-ranch troosten elkaar tijdens een mis in Guadalajara. Foto’s Ulises Ruiz/AFP
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/04/05155511/data113895082-bcb444.jpg)
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/04/05155512/data113895174-4f7884.jpg)
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data130380777-0471f4.jpg|https://images.nrc.nl/Ithi2QG45qEVrNvJujC9rGsqdwI=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data130380777-0471f4.jpg|https://images.nrc.nl/5BNnG5Qb3HFPvVFqKP-BmQr_lKg=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data130380777-0471f4.jpg)
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data130380838-d84c79.jpg|https://images.nrc.nl/B03nPlFeijDL645E-JjVlTn71Uk=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data130380838-d84c79.jpg|https://images.nrc.nl/cl5enNd8V-Zqd7c7jLDR0FECU5E=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data130380838-d84c79.jpg)
