Eind 2026 moet het dan eindelijk duidelijk zijn: hebben het kabinet en de Tweede Kamer goed gehandeld bij hun aanpak van de coronapandemie? De parlementaire enquête naar het coronabeleid gaat in aangepaste vorm alsnog door, bleek woensdagmiddag bij de presentatie van het officiële onderzoeksvoorstel. Eind 2025 beginnen de openbare verhoren. Het wordt een van de langste enquêtes uit de Nederlandse geschiedenis en gaat ruim 7.5 miljoen euro kosten.
„Corona had impact op ons allemaal”, zei commissievoorzitter Daan de Kort (VVD) bij de presentatie. „De maatregelen gingen in tegen grondrechten, tegen onze manier van leven. Daarom is het goed dat we dit onderzoek gaan doen.”
De nadruk ligt op de besluitvorming van kabinet, Tweede Kamer en de rol en onafhankelijkheid van adviseurs als het Outbreak Management Team, RIVM en de planbureaus. Ook de omgang met corona-sceptici en het inperken van grondrechten worden onderzocht.
De Kort hoopt niet alleen dat de politiek „lessen kan trekken” uit het onderzoek, maar ook dat het „de verbinding” deels kan terugbrengen in de samenleving. „Corona zorgde voor veel discussie binnen families, vriendengroepen.”
Gedragscode
De commissie bestaat uit leden van zes partijen (PVV, VVD, GroenLinks-PvdA, NSC, BBB en Forum voor Democratie). De andere partijen zeiden te weinig tijd te hebben omdat ze na de verkiezingen in november minder Kamerleden hebben. De commissieleden zijn relatief onervaren; voorzitter De Kort zit sinds drie jaar in de Kamer.
Opvallende naam in de commissie is die van het corona-sceptische Kamerlid Pepijn van Houwelingen (FVD), die zeer kritisch is op de vrijheidsbeperkingen die het kabinet oplegde tijdens de pandemie. Van Houwelingen stond na de Tweede Kamerverkiezingen te laag op de lijst voor een van de drie Kamerzetels van FVD, maar hij vervangt sinds januari zijn partijgenoot Freek Jansen voor een half jaar, speciaal voor de enquête.
De commissie heeft een speciale gedragscode afgesproken. Daarin staat onder meer dat de commissieleden in Kamerdebatten niet over corona spreken en zich op (sociale) media onthouden van uitingen over corona. Die afspraken lijken vooral bedoeld voor FVD’er Van Houwelingen, maar De Kort noemde ze „werkafspraken” die voor alle leden gelden. „In zo’n commisse moet je politiek wat ontkleuren. Los van je opvatting over het virus kunnen we besluitvorming over corona goed onderzoeken. We moeten neutraal en nieuwsgierig zijn.”
Opvallend is ook dat de leden zich voor de hele periode aan de commissie committeren – dat zou betekenen dat Van Houwelingen blijft en niet per juli weer vertrekt uit de Kamer.
Veel gedoe
Eind 2021 stemde de Tweede Kamer unaniem in met een enquête. Een tijdelijke voorbereidingscommissie ging aan de slag en kwam mei vorig jaar met een voorstel. Maar toen bleek het draagvlak verdwenen. Alleen de PVV, FVD, Wybren van Haga, JA21, Pieter Omtzigt en Liane den Haan wilden Kamerleden afvaardigen. De andere fracties wachtten af of wilden niet.
Formeel werd als reden genoemd dat het derde – en laatste – rapport van de Onderzoeksraad voor Veiligheid (OVV) over de corona-aanpak van het kabinet moest worden afgewacht (dat is inmiddels gepresenteerd).
Lees ook Kritisch rapport verwijt kabinet eenzijdige blik tijdens coronacrisis: alleen de IC-bedden telden
Informeel speelde er veel meer. Al sinds de voorbereidende commissie met haar werkzaamheden begon, was er gedoe. Partijen bleken het oneens over welke onderwerpen moesten worden onderzocht en vonden het onderzoek te uitgebreid. Sommige partijen vreesden dat het onderzoek een afrekening met het kabinet zou worden en eisten flinke aanpassingen. Ook de aanwezigheid van corona-sceptische Kamerleden als Van Houwelingen en Wybren van Haga riep vraagtekens op. December vorig jaar riep de Tweede Kamer in een motie (van PVV-leider Wilders) op te kijken naar „beperkte wijzigingen/inkortingen van het onderzoeksvoorstel”.
In dat aangepaste voorstel is de duur van de enquête ingekort van 34 naar 32 maanden en zijn onderzoeksthema’s geschrapt. Zo wordt niet meer gekeken naar de communicatie – de veelbekeken persconferenties bijvoorbeeld – omdat onder meer de OVV daar al onderzoek naar heeft gedaan. De Kort: „Het vet is van de botten.”
Lees ook Bij een nieuwe pandemie is er in Nederland weer een tekort aan IC’s en tests
Niemand wil de overlastgevende Hassan Roukas opvangen. Jarenlang schuiven instanties hem als een hete aardappel heen en weer. Tot er geld op tafel komt.
Heb je vragen, suggesties of ideeën over onze journalistiek? Mail dan naar onze redactie via [email protected]
Jason McDonalds heeft zich enigszins afgezonderd van de mensenmassa die op het grasveld en de trappen voor het Capitool van Utah protesteert tegen de regering-Trump. ,,Ik ben een ouderwetse conservatief, een echte Reagan-Republikein”, vertelt hij. In zijn hand houdt hij een bord dat opsomt waar conservatieven, volgens hem, echt voor zouden moeten staan: de grondwet, tegenmacht, NAVO, vrijheid voor Oekraïne en vrijhandel. ,,Dit is voor het eerst dat ik naar een protest als dit ga. Maar ik voel me niet echt thuis met al die uiterst-linkse betogers.”
McDonald is politiek verweesd, sinds Trump in 2016 zijn partij overnam. ,,Ik heb nooit op hem gestemd, maar had nimmer kunnen bevroeden dat het zo erg zou worden. Trump laat de economie crashen, verraadt onze bondgenoten, maakt ons gehaat in de wereld. Hij geeft helemaal nergens meer om, behalve de macht en het vullen van zijn zakken en die van zijn oligarchenvrienden.”
Hij baalt er van dat in de VS de extremen het debat bepalen. ,,Met aan de ene kant de trumpisten en aan de andere uiterst-links.” Terwijl achter hem iemand gehuld in een roze-blauwe transvlag voorbijloopt, legt hij uit hoe dom hij het vond van Democraten om transgenderrechten te omarmen. ,,Dat heeft een enorme tegenreactie uitgelokt, waardoor we nu wéér met Trump opgezadeld zitten en het christen-nationalisme razendsnel opkomt.”
Jason McDonald (midden) demonstreert zaterdag als ouderwetse Reagan-Republikein tegen Trump. Foto Merijn de Waal
De meerderheid van de naar schatting zesduizend betogers die zich hebben verzameld voor de volksvertegenwoordiging oogt inderdaad progressief. Er wapperen meer regenboogbanieren dan nationale ‘Stars and Stripes’ – en ook een paar Palestijnse en Canadese vlaggen. Tegelijkertijd is de opkomst deze zaterdag – gelijktijdig met andere ‘Hands Off!’-protesten in nog circa 1.200 Amerikaanse steden tegen Trump en Elon Musks ,,vijandige overname” – fors hoger dan bij eerdere anti-regeringsprotesten dit jaar. Er zijn zeker niet alleen maar uiterst-linkse beroepsbetogers komen opdagen.
De federale overheid zit ook in Utah
Zoals bijna elke grote stad stemt Salt Lake City zelf weliswaar overwegend Democratisch, maar ze ligt in een diep-Republikeinse staat, Utah. Tegelijkertijd is deze westelijke bergstaat geen overtuigd Trump-territorium. Bij de Republikeinse voorverkiezingen haalde Trumps gematigdere rivaal Nikki Haley er een van haar betere resultaten. En zelfs onder Trumps kiezers blijkt ruim twee maanden na zijn aantreden inmiddels onvrede te broeien over zijn almaar autoritairder regeerstijl.
Die kritiek zwelt aan nu de president, samen met zijn adjudant Elon Musk, een even blinde als frontale aanval heeft geopend op de federale overheid. En die zetelt niet alleen in het verre Washington D.C., maar ook in de directe omgeving van Salt Lake City. Zo ligt op een half uur rijden, aan de voet van de besneeuwde bergtoppen van de Wasatch-keten, het charmante plaatsje Ogden. De Amerikaanse belastingdienst IRS heeft hier achtduizend werknemers, waarmee ze samen met de luchtmachtbasis de belangrijkste werkgever is.
Zoals meer federale diensten wordt ook de IRS vanuit Washington nu al ruim twee maanden geïntimideerd met een lawine aan decreten en voorgenomen bezuinigingen. Kort na Trumps aantreden kreeg iedereen het bevel om weer vijf dagen in de week naar kantoor te komen. Terwijl Musks pseudo-ministerie van Overheidsefficiëntie óók kortstondig de huur op enkele IRS-gebouwen opzegde. Vervolgens kregen ambtenaren in hun proeftijd hun congé, waarna ze onder druk van de rechter weer tijdelijk aangenomen moesten worden. En als half mei de aangiftes van 2024 verwerkt zijn, dreigt ontslag voor een vijfde van het aantal IRS-werknemers in Ogden, ook die in vaste dienst.
De centrale 25ste straat van Ogden, Utah, waar de bedreigde belastingdienst een belangrijke werkgever is.Foto Merijn de Waal
Al deze chaos en onzekerheid zaaien angst onder de belastingmedewerkers. Slechts twee mensen die NRC op een namiddag voor het betonnen IRS-gebouw van hartje Ogden aanspreekt, zijn bereid hun verhaal te doen. En uit vrees voor baanverlies en vanwege een verbod om met de pers te praten, alleen anoniem.
Een vrouw die sinds 25 jaar bij fiscus werkt vertelt dat het eerder dit jaar wekenlang chaos was. Dit nadat Trump per decreet had bevolen weer voltijd naar werk te komen – en Musk had gezegd dat het afgelopen moest zijn met thuis Netflixen. ,,Ik werk geluk met papieren dossiers, dus ik hield een eigen werkplek. Maar de mensen die de telefoon beantwoorden moesten met z’n vijven aan één bureau zitten. Dat werkte niet.”
Snoeien op de fiscus is een domme bezuiniging en zal netto juist geld kosten, zegt ze. ,,Als er minder controles komen, zal er meer ontweken worden en dalen de inkomsten. Maar dat is juist wat de beleidsmakers van dit moment willen. Zij behoren veelal tot de top-1-procent en willen juist zo min mogelijk betalen en zoveel mogelijk aftrekken.”
Het is wat het is, zegt ze. ,,Mij krijgen ze niet weg. Maar mijn grootste angst is dat een collega doordraait en geweld gaat gebruiken. Dan zijn we vijf dagen in het nieuws en dat is het dan.”
Het voelt als ‘pestgedrag’, vertelt een andere IRS-medewerker, die op een namiddag naar zijn auto loopt. ,,Het is momenteel verwarrend, om het zacht uit te drukken. Misschien moet ik weg, misschien slaan ze me over. Ik weet het gewoon niet.”
Dit is wat Musk deed bij Twitter of X. Maar de overheid is geen techbedrijf.
Hij werkt al meer dan twintig jaar voor de IRS, afdeling inkomstenbelasting. Er is in het verleden vaker gesneden in de personeelsbestanden. ,,Maar niet op deze manier. Dit is wat Musk deed bij Twitter of X, of hoe het ook heet. Maar de overheid is geen techbedrijf.”
Zo kreeg hij van Musk in februari, met nog ruim 2 miljoen ambtenaren, in het weekeinde een e-mail. Of hij voor maandag in vijf punten kon samenvatten wat hij die week gepresteerd had. Dat moet hij sindsdien elke week doen. ,,Maar mijn werk is eigenlijk elke dag hetzelfde, dus als ik steeds hetzelfde invul, is dat dan genoeg?”
Een van de IRS-gebouwen in Ogden.Foto Merijn de Waal
Natuurlijk lopen ook bij de IRS luilakken rond, zegt hij. ,,Maar juist die vertrekken niet.” Terwijl een deel van de mensen die in hun proeftijd werden ontslagen, niet meer is teruggekomen. ,,Die hebben het voor gezien gehouden. Ik neem het ze niet kwalijk. Dit waren vaak universitair opgeleide jonge mensen die hun werk goed deden en een aanwinst waren voor de overheid. Maar die hebben hier geen zin in. En nu zijn we ze kwijt.”
Hoewel hun onvrede groot is, zijn beiden die donderdagmiddag niet van plan om twee dagen later te gaan demonstreren. Te bang om in hun toch al precaire situatie eventueel herkend te worden.
Opkomst groter dan voorheen
Nate, een andere IRS-medewerker, is – gekleed in een Che Guevara-shirt en met een protestbord met ‘Welkom in Rusland 2.0’ erop – wél naar het Hands Off!-protest gekomen. Na eerdere kleinere betogingen dit jaar, is hij blij te zien dat de opkomst aanzwelt, vertelt hij staand aan de trappen van het Capitool. ,,Het kwartje begint bij steeds meer mensen te vallen.”
Tegelijkertijd had de opkomst nog wel massaler kunnen zijn. ,,Ik zit in een appgroep met nog twintig collega’s en iedereen denkt er hetzelfde van als ik. Maar toen ik de flyer voor het protest deelde, bleef het stil. Mensen zeiden wel: als je gaat, bedek dan wel je gezicht. Maar dit is Amerika, je hebt het recht te demonstreren.” Hij heeft alleen zonnebril en pet op.
Deño Martinez (links) en Nate (r) zijn als IRS-medewerkers wél komen betogen.
Foto Merijn de Waal
Musk en Trump snoeien in van alles: van de nationale parken tot ontwikkelingshulp. ,,Maar achter hun aanval op de IRS, zit een meer sinister plan”, zegt Deño Martinez. Hij werkt voor de fiscus en is ook actief voor de ambtenarenvakbond van het ministerie van Financiën. Voor elke extra dollar die je in de IRS steekt, krijg je er zes terug aan extra opbrengsten, legt hij uit. ,,We hebben geen probleem met uitgaven, maar met inkomsten.”
Het doel van deze bezuinigingen is dus ook niet om de begroting op orde te brengen, meent hij. ,,Maar om de rijken makkelijker belasting te laten ontwijken. Terwijl gewone Amerikanen zwaarder belast worden met de importheffingen die er nu komen. Die moeten dit blijkbaar gaan compenseren.”
Republikeinen gaan pas opletten zodra ze het in hun portemonnee voelen.”
Dat Trumps handelsoorlog de Amerikaanse economie pijn gaat doen, komt op meer protestborden terug. Zoals dat van Maria Marcotte, die een bord draagt met de tekst ‘End Trumps tariff taxes’. ,,Er is zoveel gaande momenteel. Van de illegale uitzettingen naar El Salvador tot ons verraad van Oekraïne. Maar Republikeinen liggen daar niet wakker van, die gaan pas opletten zodra ze het in hun portemonnee voelen.”
Trump schiet een beetje door
In een hoekje van het bordes staan drie van die verstokte Republikeinen. Nancy Plambaeck, Lisamarie Fillipazzo en Jeffrey Vancuren werken voor het federale bureau voor Veteranenzaken, dat ook op het hakblok van Washington ligt. Ze steunen op zich dat er gesneden wordt in de overheid, want ze geloven Musk als die zegt dat er veel verspild wordt. Ook steunen Trumps kruistocht tegen transvrouwen in vrouwensportcompetities en harde aanpak van illegale immigratie.
Hoewel ze het dus ,,met 80 tot 90 procent van zijn beleid eens zijn”, staan ze hier deze zaterdag toch. ,,We vinden wel dat Trump moet bijsturen. Hij schiet nu op sommige punten door”, zegt Plambaeck. En dan doelt ze onder meer op zijn bezuinigingen op de Veteranenzorg en de vakbondsrechten van ambtenaren zoals zij. Vancuren: ,,De hardwerkende lagere ambtenaren worden nu gestraft, niet de leidinggevenden. Terwijl iedereen weet dat het bij de overheid zo werkt dat wie faalt, hogerop komt.”
Jeffrey Vancuren, Lisamarie Fillipazzo en Nancy Plambaeck werken voor het federale bureau voor Veteranenzaken. Ze zijn komen demonstreren omdat Trump, die ze nog voor 80 à 90 procent, steunen op bepaalde punten doorschiet.Foto Merijn de Waal
Jason McDonald, de Reagan-conservatief die zich wat afzonderde, hoopt dat Trumps handelsoorlog gematigde Republikeinen doet inzien dat hij het land ten gronde richt. Maar hij ziet ook scenario’s waarin Trump de heffingen inzet om zijn macht nog verder op te rekken. Hij wist zijn eigen partij, universiteiten, mediabedrijven en advocatenkantoren al zo te intimideren, dat vele voor hem door de knieën zijn gegaan. ,,Door de tariffs gaat nu ook het bedrijfsleven smeken om zijn gunst. En er zijn al zoveel mensen die zijn hielen likken.”
Hij kan alleen maar hopen dat economische pijn gematigde Republikeinse kiezers bij zinnen laat komen. ,,De MAGA-Republikeinen zullen hem tot in de diepste krochten van de hel volgen. En misschien is hij er ook wel op uit dat de economie instort om vervolgens een noodtoestand of de staat van beleg af te kunnen kondigen en nog meer macht naar zich toe te trekken.”
Lees ook
deze reportage van het Hands Off!-protest in hoofdstad Washington D.C.
Tijdens een gala-evenement in Los Angeles heeft de Nederlandse Nobelprijswinnaar Gerard ’t Hooft (78) zaterdag een speciale Breakthrough-prijs gekregen voor fundamentele natuurkunde. Hij ontvangt een bedrag van drie miljoen dollar voor zijn fundamentele werk aan de ontwikkeling van het standaardmodel van de deeltjesfysica. Daarin worden alle bekende elementaire deeltjes en de krachten die daarop werken beschreven.
De Breakthrough-prijzen worden sinds 2013 uitgereikt voor wetenschappelijke doorbraken. De prijzen – waarvan het bedrag dat van de bekendere Nobelprijzen overstijgt – zijn een initiatief van onder anderen Julia en Yuri Milner, Anne Wojcicki, Sergey Brin van Google en Mark Zuckerberg van Meta – het moederbedrijf van Instagram en Facebook. De uitreiking, die de organisatie de „Oscars of Science” noemt, is een glamoureus gebeuren met presentaties door beroemdheden en livemuziek van bekende artiesten.
„Voor wetenschappelijk onderzoekers zoals ik is het heel vererend om te horen dat je onderzoek een breakthrough – een doorbraak – is en dat daar aandacht aan gegeven wordt”, zei hoogleraar Gerard ’t Hooft kort voordat hij naar Los Angeles zou vliegen.
’t Hooft leverde in de jaren zeventig belangrijke bijdragen aan de ontwikkelingen die zouden leiden tot het standaardmodel van de deeltjesfysica. Fysici werkten in die tijd aan theoretische modellen om het gedrag te kunnen beschrijven van elementaire deeltjes, de kleinste bouwstenen van atomen en moleculen, en hun onderlinge krachten. De modellen voor de krachten bleken niet helemaal goed te werken. „Als je ermee ging rekenen dan bleken de reacties bijvoorbeeld oneindig sterk te zijn”, vertelt ’t Hooft. „En net zoals een auto niet oneindig hard kan rijden, kunnen deeltjes ook niet oneindige krachten uitoefenen.” Dat moest dus anders.
Wiskundig kloppend krijgen
Met zijn promotor Martinus Veltman wist ’t Hooft deze theoretische modellen wiskundig wel kloppend te krijgen, zodat de berekeningen zinnige antwoorden opleveren. „De procedure die we leerden hanteren heet ‘renormalisatie’”, vertelt hij. „Onze oplossing bleek fantastisch goed te werken als je het vergeleek met waarnemingen aan elementaire deeltjes”, vertelt hij. „Dat we die deeltjes konden begrijpen kwam voor veel mensen als donderslag bij heldere hemel. Dat werd als een doorbraak gezien.”
Voor de wiskundige fundering die ze hiermee legden voor de theorie van de zogeheten zwakke kernkracht – die onder meer betrokken is bij bepaald radioactief verval – ontvingen Veltman en ’t Hooft in 1999 al de Nobelprijs voor Natuurkunde. Daarna droeg ’t Hooft ook bij aan de inzichten in de theorie van de zogeheten sterke kernkracht – die kerndeeltjes in atoomkernen bij elkaar houdt. Die inzichten leiden uiteindelijk tot de ontwikkeling van het standaardmodel dat alle elementaire deeltjes en hun krachten beschrijft.
De Breakthrough-prijs erkent dat ’t Hooft sindsdien niet heeft stilgezeten. Zo werkt hij nu onder meer aan het begrijpen van zwarte gaten en een theorie voor quantumzwaartekracht – die de quantummechanica die de elementaire deeltjes beschrijft verenigt met de zwaartekracht. En ook binnen het standaardmodel zijn er nog open vragen.
„Ik ben zeer geïntrigeerd door die vragen”, vertelt ’t Hooft. „En ik denk dat er nog een heleboel doorbraken voor nodig zijn. Volgens sommige onderzoekers zijn er dingen die we nooit zullen begrijpen. Daar geloof ik niets van. Ik heb vertrouwen in het menselijk vernuft en dat er straks ontdekkingen komen waar niemand ooit aan gedacht heeft.”
