De internationale sport werd de voorbije dagen geconfronteerd met onthullingen over een omvangrijke dopingzaak in het zwemmen uit het olympische jaar 2021. Zes vragen over de kwestie.
1. Wat is er aan de hand?
Dit weekend onthulden de Duitse omroep ARD en de Amerikaanse krant The New York Times dat 23 Chinese zwemmers begin 2021 positief testten op het middel trimetazidine, dat op de dopinglijst staat. Die positieve testen bleven zonder gevolgen: de zwemmers werden niet voorlopig geschorst, en na onderzoek concludeerde de nationale dopingautoriteit Chinada dat ze het middel buiten hun schuld hadden binnengekregen. Die conclusie werd overgenomen door werelddopingautoriteit WADA en de internationale zwembond World Aquatics.
Dertien van de 23 zwemmers konden daarop meedoen aan de Olympische Spelen van Tokio in 2021. Ze wonnen drie gouden en twee zilveren medailles, met Wang Shun (goud op de 200 meter wisselslag) en Zhang Yufei (goud op de 200 meter vlinderslag en de 4×200 meter vrije slag) als blikvangers. Ook Qin Haiyang, wereldrecordhouder op de 200 meter schoolslag en in 2023 uitgeroepen tot zwemmer van het jaar, leverde een positieve test in.
2. Wat is trimetazidine?
Trimetazidine (TMZ) is een medicijn dat ervoor zorgt dat het hart meer zuurstof kan opnemen. Daarom staat het op de dopinglijst en is het strafbaar om het tijdens wedstrijden of daarbuiten te gebruiken. Het maakt niet uit hoeveel TMZ wordt aangetroffen; elke hoeveelheid is te veel.
Het middel is bekend door de dopingszaak van de Russische kunstrijdster Kamila Valieva. Toen tijdens de Winterspelen van Beijing in 2022 bekend werd dat de toen 15-jarige Valieva enkele weken eerder positief had getest op TMZ, werd ze geschorst door de Russische dopingautoriteit Rusada. In hoger beroep werd haar schorsing opgeheven, waarna ze onder voorbehoud toch kon meedoen op de Spelen. Tegen die beslissing gingen later WADA en de mondiale schaatsbond ISU weer in beroep. Daarop moest het internationaal sporttribunaal CAS uitspraak doen; in januari dit jaar werd Valieva met terugwerkende kracht voor vier jaar geschorst.
3. Waarom zijn de Chinese zwemmers niet (voorlopig) geschorst?
Dat is de vraag die iedereen nu bezighoudt. De normale procedure na een positieve dopingtest is dat de sporter in kwestie, hangende een vervolgonderzoek, direct wordt geschorst en dat de positieve test wordt gemeld bij WADA. Prestaties worden ongeldig verklaard en de dopingovertreding moet publiekelijk gepubliceerd worden, tenzij vervolgonderzoek aantoont dat er géén dopingovertreding heeft plaatsgevonden. Dat is bijvoorbeeld waarom de Nederlandse Dopingautoriteit geen voorlopige schorsingen vermeldt; het wil niet voorbarig de privacyrechten van sporters schenden.
Vervolgens is het aan de nationale dopingautoriteit om onderzoek te doen en een besluit te nemen over de dopingovertreding. Om te voorkomen dat nationale belangen daarbij een rol gaan spelen en zogezegd de slager zijn eigen vlees keurt, heeft de mondiale dopingautoriteit WADA het recht om tegen dat besluit in beroep te gaan. Ook de betrokken mondiale sportbond, in dit geval World Aquatics, heeft dat recht.
Dat is nu allemaal niet gebeurd. Nadat de positieve testen in januari 2021 waren afgenomen, werd WADA in maart op de hoogte gesteld. De zwemmers werden niet geschorst en hun resultaten bleven geldig. „Dat is een fout geweest”, zegt Vincent Egbers, voorzitter van de Nederlandse Dopingautoriteit. „De zwemmers hadden direct geschorst moeten worden, dat is de regel. Ik heb nog geen reden kunnen lezen waarom dat niet is gebeurd.”
Uit het onderzoek dat volgde, bleek volgens Chinada dat de bron van de besmetting van de zwemmers in de keuken van een hotel was gevonden. Daar werden sporen van TMZ aangetroffen in een sausbakje, een afvoerputje en een afzuigkap. De Chinese dopingautoriteit concludeerde dat het middel buiten de schuld van de zwemmers in het eten en zo in hun lichaam was beland. Daarom werden ze vrijgesproken van een dopingovertreding.
Egbers noemt die uitleg van Chinada „niet het meest waarschijnlijke scenario”. Hoe TMZ, dat niet van nature in eten voorkomt, in de keuken terecht was gekomen, wordt in het onderzoek niet vermeld. Egbers zit op een lijn met de Duitse toxicoloog Fritz Sörgel, die tegen de ARD het „uiterst onwaarschijnlijk” noemde dat het zo is gegaan als de Chinezen beweren.
WADA en ook World Aquatics zijn een andere mening toegedaan. Volgens de werelddopingautoriteit „is er geen basis om de bevindingen van Chinada te betwisten” en in beroep te gaan tegen het besluit om niet te schorsen. De mondiale zwembond heeft hetzelfde standpunt ingenomen, net als het onafhankelijke International Testing Agency (ITA).
4. Hoe kijken andere sportinstanties er tegenaan?
In het onderzoeksverhaal van The New York Times uitte de directeur van de Amerikaanse antidopingautoriteit Usada, Travis Tygart, forse kritiek op het WADA-optreden in de zaak. „Dit lijkt een dolksteek in de rug van ‘schone’ sporters”, zei Tygart.
De WADA sloeg snel hard terug: de werelddopingautoriteit beschuldigde Tygart van „het ondermijnen van het werk van de WADA” om wereldwijde dopingvrije sport „te beschermen” en dreigde daarbij met juridische stappen tegen de Usada-directeur. Tygart reageerde daarop weer door te zeggen dat hij het „teleurstellend” vond dat de WADA zich bedient van „dreigementen”.
Ook Global Athlete, de internationale belangenorganisatie van topsporters, is zeer kritisch en heeft gereageerd met een lange lijst aan vragen over het WADA-optreden. Bijvoorbeeld over het totaal andere standpunt dat de WADA innam bij de vergelijkbare dopingzaak rond kunstrijdster Valieva.
Volgens Global Athlete is de Chinese zaak onderdeel van een groter probleem bij de werelddopingautoriteit en heeft de WADA sinds de onthullingen over het staatsgeleide Russisch dopingprogramma (dat in 2014 werd onthuld door ARD) „meerdere malen gefaald in het beschermen van schone sporters”. De organisatie zegt dat de WADA beslissingen neemt „op basis van politiek in plaats van principes”. Global Athlete pleit ervoor dat de WADA wordt ontmanteld en vervangen door een nieuwe dopingautoriteit „zonder politieke agenda’s”.
5. Hoe reageren zwemmers op dit nieuws?
Verschillende zwemmers, coaches en bestuurders hebben aangegeven teleurgesteld te zijn in het optreden van de WADA. Zoals de Britse schoolslagzwemmer Adam Peaty, drievoudig olympisch kampioen in Tokio, die zich op X afvroeg waarom de informatie destijds niet gedeeld werd. „Wie profiteert hier van het gebrek aan transparantie en de geheimzinnigheid?” Sjors Lommerts, technisch directeur van Nederlandse zwembond KNZB, zegt in een korte reactie tegen NRC dat de gang van zaken „uiterst opmerkelijk” is. „Dit leest als een slap optreden van de WADA.”
Ook is door sommigen de vraag opgeworpen of China verschillende olympische medailles zou moeten inleveren. Zo zei de Amerikaanse zwemmer Paige Madden, onderdeel van het team dat in Tokio na China tweede werd op de 4×200 meter vrije slag, tegen The New York Times dat ze zich „bedrogen” voelde en dat ze hoopte dat de zaak wordt onderzocht en een herverdeling van medailles zou worden overwogen.
6. Wat gebeurt er nu?
Dat is onduidelijk. Het lijkt op het moment niet waarschijnlijk dat de WADA of World Aquatics van standpunt veranderen. Chinese zwemmers als Zhang Yufei en Qin Haiyang gelden in eigen land als nationale helden en bereiden zich voor op de Spelen van Parijs, die eind juli beginnen.
Volgens The New York Times is er wel een kans dat de FBI de zaak oppakt. Sinds 2020 is in de Verenigde Staten een wet van kracht die de Amerikaanse veiligheidsdienst de mogelijkheid geeft om onderzoek te doen naar mogelijke gevallen van doping in de topsport, ook als die in een buitenland hebben plaatsgevonden. Volgens de krant zijn er door de FBI al „enkele onderzoekende stappen” gezet.
