Van gitzwarte heuvels op Madeira en in as gelegde Algerijnse graanakkers tot de smeulende resten van de Canadese boreale bossen. Zomerse branden zorgen voor inmiddels vertrouwde beelden van vernietigde natuur. Zowel aan de mediterrane kusten van Turkije, Frankrijk en Griekenland als in de Canadese bossen en de Zuid-Aziatische regenwouden woedden de afgelopen weken bosbranden. De kracht van het vuur maakt de branden onvoorspelbaar en moeilijk te beheersen.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/08/21143827/data120689887-ba92d5.jpg)
Uit een recent artikel in het wetenschappelijke tijdschrift Nature bleek dat het aantal extreme bosbranden meer dan verdubbeld is sinds 2003. Daarnaast zien klimatologen de laatste jaren een verontrustende toename in de frequentie en intensiteit van bosbranden wereldwijd. Want, zo zegt Sander Veraverbeke, fysisch geograaf aan de Vrije Universiteit in Amsterdam, dit is natuurlijk niet louter een bosbrandcrisis. Veraverbeke, die sinds 2013 natuurbranden bestudeert in boreale bossen in onder meer Alaska en Canada, doelt op de klimaatcrisis.
Hoewel in juli een einde kwam aan een opmerkelijke warmterecordserie – dertien opeenvolgende warmste maanden ooit gemeten – ligt 2024 nog steeds op koers om op wereldschaal het warmste jaar uit de geschiedenis te worden. De hittegolven, aangedreven door zowel klimaatverandering als natuurlijke fenomenen zoals El Niño, hebben wereldwijd voor ongekende droogte gezorgd. Het afgelopen jaar lag de gemiddelde maandtemperatuur circa rond anderhalve graad Celsius boven het pre-industriële gemiddelde.
Hoe verhouden de natuurbranden zich tot klimaatverandering?
„Klimaatverandering is een belangrijke drijvende kracht achter de branden, maar ze zijn niet te herleiden tot één enkele oorzaak. Die variëren sterk per regio. In sommige gebieden spelen menselijke activiteiten, zoals landbouw en de fragmentatie van het landschap, een grotere rol in het ontstaan en aanwakkeren van natuurbranden. Zo zagen NASA-onderzoekers een afname van branden in Afrikaanse savannes, waar veel gebieden zijn omgezet in landbouwgrond, wat ze minder kwetsbaar maakt voor vuur. Hoewel klimaatverandering nog steeds invloed heeft, is de verandering in landgebruik hier van grotere invloed.”
Hoe onderscheid je als wetenschapper op zoek naar oorzaken het gebruikelijke van het ongebruikelijke?
„Het is een complex samenspel van factoren: klimaat, vegetatie en ontstekingsbronnen bepalen waar en hoe branden ontstaan. Bosbranden zijn een natuurlijk onderdeel van veel ecosystemen, maar door klimaatverandering zien we een toename in de frequentie en intensiteit, vooral in gematigde en noordelijke streken. De interactie tussen klimaatverandering en menselijke activiteiten maakt het moeilijk om de impact van één enkele oorzaak te isoleren, omdat ze vaak met elkaar verweven zijn.”
Eerder deze maand zetten experts in het State of Wildfires-rapport, ondersteund door data van de Copernicus Atmosphere Monitoring Service, op heldere wijze de dynamiek achter natuurbranden uiteen. Volgens het onderzoek, waar Veraverbeke aan meeschreef, creëert de door de mens aangezwengelde klimaatopwarming de ideale omstandigheden – hoge temperaturen en droogte – voor natuurbranden. En dat is kwantificeerbaar: zo zou de klimaatcrisis de kans op natuurbranden verdubbelen in Griekenland, verdrievoudigen in Canada en zelfs met een factor twintig verhogen in het Amazonegebied.
Wat zeggen deze data over de evolutie van bosbranden wereldwijd?
„In gematigde en noordelijke regio’s zoals Europa, Siberië, Canada en Alaska zien we een toename in zowel het aantal bosbranden als hun hevigheid. Extreem weer, zoals droogte en hittegolven, bemoeilijkt de controle over deze branden. Bij intense branden, aangedreven door sterke winden, kunnen vuurtornado’s ontstaan en brandende materialen over grote afstanden verspreid raken. Dit maakt het voor hulpdiensten extra lastig, vooral wanneer het vuur bewoonde gebieden nadert, zoals recent gebeurde in Athene en Canada.”
Waarom zijn de branden de laatste jaren zoveel intenser geworden?
„Voor het ontstaan van een brand zijn biomassa, geschikte weersomstandigheden zoals droogte en warmte, en een ontstekingsbron nodig. Door klimaatverandering komt die combinatie steeds vaker voor. In noordelijke gebieden is bliksem een belangrijke ontstekingsbron, en er zijn aanwijzingen dat dit door klimaatverandering vaker gebeurt. In Europa is de mens meestal de oorzaak, maar zonder de juiste weersomstandigheden zouden die branden minder hevig zijn.”
Begin deze week boette de zonsopgang in Nederland flink in aan felheid, maar kreeg wel een extra oranje gloed. De reden? De overgebleven rookpluimen van de omvangrijke bosbranden in Canada hadden zich de dagen daarvoor via de Atlantische Oceaan richting Nederland verplaatst. Net als in 2023 heeft de Canadese natuur het hard te verduren vanwege bosbranden. Op wereldschaal werd tussen maart 2023 en februari dit jaar wereldwijd 8,6 miljard ton CO2 uitgestoten door bosbranden – 16 procent meer dan het gemiddelde van de afgelopen twintig jaar.
Wat is de invloed van omvangrijke Canadese branden op het klimaat?
„Bij natuurbranden, zoals die in Canada, heb je te maken met verschillende soorten emissies, die elk een ander effect op het klimaat hebben. Enerzijds zijn er de broeikasgassen, zoals koolstofdioxide, die vrijkomen tijdens de verbranding. Die hebben een langdurig opwarmend effect op het klimaat, omdat ze jarenlang in de atmosfeer blijven hangen – soms tientallen jaren. Anderzijds komen er bij bosbranden ook fijnstof en aerosolen vrij. Dit zijn de zichtbare deeltjes, zoals rook en roet. Afhankelijk van hun kleur hebben zij een heel ander effect. Zwarte deeltjes absorberen energie van de zon en dragen bij aan opwarming, terwijl witte deeltjes juist zonlicht reflecteren en daardoor een afkoelend effect hebben.”
Is het mogelijk om een netto-effect van die dubbele weerslag van de bosbranden op het klimaat vast te stellen?
„Sowieso is de impact op het klimaat afhankelijk van de intensiteit van de branden, de hoeveelheid vrijgekomen gassen en de duur van de brand. Maar in het algemeen kunnen we stellen dat het opwarmende effect van de broeikasgassen langer aanhoudt dan het afkoelende effect van het fijnstof. Daarom hebben deze branden uiteindelijk een netto opwarmend effect op het klimaat, ondanks de tijdelijke afkoeling die we soms zien.”
