De Vlaams-nationalistische partij N-VA schreef het twee jaar geleden al op haar website: „De EU mag nooit uitgroeien tot een superstaat.” In een uitgebreid standpunt verzet de partij zich hevig tegen het Europese project en spreekt zich uit voor „een Europa waar lidstaten kunnen beslissen wat ze wel en niet samen doen”.
Klare taal, moet iemand bij de programmacommissie van JA21 hebben gedacht. Want in het verkiezingsprogramma van die partij verschijnt dit jaar hetzelfde standpunt, op enkele woorden na exact hetzelfde verwoord.
JA21 is daarin geen uitzondering, blijkt uit een analyse door NRC, waarvoor verkiezingsprogramma’s met plagiaatsoftware zijn gecontroleerd van partijen die begin november op minstens één zetel werden gepeild in de Peilingwijzer.
Zo kopieerde D66 een compleet uitgewerkt voorstel voor toegankelijk openbaar vervoer uit een manifest van Ieder(in), een organisatie die zich inzet voor mensen met een beperking.
Een positieve tekst over aardwarmte in het Volt-programma komt letterlijk van een website van brancheorganisatie Geothermie Nederland en ook een voorstel voor financiering van een kenniscentrum over slavernij en kolonialisme is niet origineel. Die alinea stond al in het Zwart Manifest, opgesteld door verschillende partijen die strijden tegen institutioneel racisme.
De verkiezingsprogramma’s zijn dit jaar in relatief korte tijd opgesteld. Na de onverwachte kabinetsval in juli hadden de partijen slechts enkele maanden om uitgebreide programma’s op te stellen, soms wel van honderden pagina’s dik. Dat ‘input’ en bestaande teksten daarbij soms wel erg letterlijk verwerkt zijn, lijkt de meeste partijen niet zo te deren.
Volt is volgens het eigen verkiezingsprogramma voorstander van een verplicht lobbyregister, maar zelf houdt de partij geen register bij. Toen lijsttrekker Laurens Dassen daar vorige week over werd bevraagd in actualiteitenprogramma Nieuwsuur, stelde hij dat de invloed van lobbyisten op hun weinig omvangrijke partij „een stuk kleiner” zou zijn.
Lees ook
Van welke lobbyisten ontvangen partijen ‘maatschappelijke input’ voor hun verkiezingsprogramma’s?
Onverwachte kabinetsval
Het is gebruikelijk dat partijen grotendeels op eerdere programma’s teruggrijpen als nieuwe verkiezingen na de val van een kabinet worden uitgeschreven. „Bij de vervroegde verkiezingen van 1972 en 1982 namen partijen om die reden het vorige programma vrijwel geheel over”, zegt Gerrit Voerman, hoogleraar politieke partijen aan de Rijksuniversiteit van Groningen. „Partijen pasten toen alleen de financiële onderbouwing aan.”
Dit jaar hebben partijen juist weinig tekst overgenomen uit eerdere programma’s, blijkt uit de analyse met de plagiaatsoftware. Uitzondering daarop zijn SGP, Forum voor Democratie en Partij voor de Dieren, die respectievelijk 78, 63 en 40 procent van hun programma’s kopieerden van het programma uit 2021.
De SGP schreef een relatief kort programma (zo’n twintig pagina’s met tekst), maar publiceerde ook een bijlage met bijna 1.200 voorstellen voor de verschillende ministeries en beleidsterreinen. Deze bijlage was voor een groot deel knip-en-plakwerk uit het verkiezingsprogramma van 2021, zegt Ardjan Boersma, voorzitter van de programmacommissie en beleidsmedewerker gezondheidszorg van de SGP-fractie. „Maar we hebben niet alles klakkeloos overgenomen. Iedere tekst is bekeken.”
Samen tellen het SGP-programma en de bijlage 114 pagina’s. Een flinke kluif, maar niet eens het dikste verkiezingsprogramma dit jaar.
D66 de dikste
De huidige verkiezingsprogramma’s zijn de dikste uit de Nederlandse parlementaire geschiedenis, blijkt uit een vergelijking die maakte met historische cijfers van het Documentatiecentrum Nederlandse Politieke Partijen (DNPP). Gemiddeld tellen de programma’s dit jaar 34.000 woorden, ruim 8 procent meer dan tijdens de vorige landelijke verkiezingen. En dat jaar waren de programma’s al aanzienlijk langer dan de verkiezingen daarvoor.
D66 heeft met ruim 82.000 woorden verreweg het omvangrijkste programma van alle partijen. Het is zelfs het langste verkiezingsprogramma uit de parlementaire geschiedenis, blijkt uit de cijfers van DNPP. Dat is volgens Fleur Gräper van D66 te verklaren uit de betrokkenheid van de leden, die ruim zeshonderd amendementen indienden op het conceptprogramma. „En ik denk dat wij bij uitstek een partij zijn die niet alleen opschrijft wat we willen, maar ook hoe we het willen.”
Lees ook
Dit staat in de verkiezingsprogramma’s 2023
Het kortste programma is krap vierduizend woorden lang en komt van 50Plus, die bij de vorige Tweede Kamerverkiezingen ook al het kortste programma inleverde. Op enige afstand volgt met bijna achtduizend woorden de PVV, die in 2016 nog opzien baarde met een programma van slechts één A4’tje.
Het verkiezingsprogramma van de BBB steeg van 12.000 woorden in 2021 naar 45.000 woorden in 2023. De partij vond het noodzakelijk een uitgebreid programma te schrijven, volgens partijstrateeg en campagneleider Henk Vermeer. „Wij hebben vaak genoeg het verwijt gekregen een one-issuepartij te zijn. We hadden het iets compacter willen opschrijven, maar op een gegeven moment kom je op een punt dat het juist veel energie kost om iets in te korten. Het principe: ik heb weinig tijd, dus ik schrijf een lange brief.”
Chatbot Caroline
De programmacommissie van BBB had daarbij een eigen chatbot tot haar beschikking, zei Vermeer eerder in een interview met NRC. Deze werd gemaakt door partijlid Bart Luttels, die meeschreef aan de paragrafen over onderwijs, wetenschap en technologie.
Toen Luttels door duizenden pagina’s aan debatbijdragen moest zoeken naar standpunten die zijn partij eerder had ingenomen, dacht hij: dit kan makkelijker. De student technische bedrijfskunde maakte zijn eigen interne chatbot op basis van het taalmodel van ChatGPT. Hij voedde de bot eerdere partijprogramma’s, moties en de inbreng van Caroline van der Plas in debatten. Volt is de enige andere partij die kunstmatige intelligentie op een vergelijkbare manier inzet, bleek in juli uit een rondgang van BNR Nieuwsradio onder politieke partijen.
De bot schreef niet mee aan het programma, benadrukt Vermeer. „We gebruiken de rekenkracht van ChatGPT, maar bepalen zelf de input”, zegt hij. Daarvoor was het taalgebruik van de bot ook niet goed genoeg. „We hebben de chatbot vooral ingezet als een soort vraagbaak: vraag het Caroline.”
In een gedroomd scenario is de chatbot er niet alleen voor medewerkers, maar kan iedereen straks een vraag stellen aan ‘Caroline’, zegt Vermeer. „Het is nu nog te risicovol, maar daar zou ik wel naartoe willen.”
Zo’n chatbot zou de kiezer in ieder geval een hoop leeswerk kunnen besparen. Samen tellen de programma’s 585.116 woorden, ongeveer evenveel als het Oude Testament. Een doorsnee lezer zou bijna veertig uur nodig hebben om ze allemaal te lezen.
Lees ook
AI-race: de nieuwe ChatGPT-versie is ‘krankzinnig’ maar waar blijft SuperSiri?
