Digitale schatkamer van componist Louis Andriessen ontsloten: ‘ Voor het bewaren van dit erfgoed blijkt weinig geregeld’

Posted on June 4, 2024 by admin

Donderdag zou Louis Andriessen 85 zijn geworden. Drie jaar geleden overleed de componist die door velen beschouwd wordt als de grootste Nederlandse componist sinds Sweelinck en die wereldwijd diepe sporen in het muziekleven trok. Om zijn belangwekkende erfenis te bewaren en breed toegankelijk te maken is er nu het Louis Andriessen Platform. Deze ‘digitale schatkamer’ wordt woensdagavond gepresenteerd in het Bimhuis in Amsterdam, tijdens het concert Goede Maten ter ere van Andriessen en zijn vriend en collega Misha Mengelberg.

Het Platform is een initiatief van de Louis Andriessen Stichting, waarin onder meer Andriessens weduwe, violiste Monica Germino, en componist, schrijver en goede vriend Elmer Schönberger zitten. De Stichting werkt samen met verschillende partners aan een digitale hotspot waar liefhebbers en professionals informatie over Andriessens werk en ideeën kunnen vinden. Het Platform maakt zichtbaar wat zich in de archieven van Stichting Omroep Muziek, Beeld & Geluid, Nederlands Muziek Instituut en Allard Pierson bevindt. Ook Andriessens Britse uitgever Boosey & Hawkes deelt informatie direct op het Platform, zoals een actuele uitvoeringsagenda.

Enorme klus

Een „enorme klus” noemt Mirjam Zegers het. Zegers is curator en projectleider van het Platform en was tot Andriessens dood decennialang zijn persoonlijk assistent. Het project begon tamelijk onschuldig, met het voornemen om Andriessens bibliotheek op een of andere manier te behouden, zegt Zegers: „Louis was een grote lezer, en elk stuk dat hij schreef begon met literatuurstudie. Zijn bibliotheek beslaat zo’n vierduizend boeken, die vaak vol aantekeningen staan. Dat is waardevolle informatie voor uitvoerders en musicologen.”

Andriessens eigen handschriften zijn al in 2007 verkocht aan de Paul Sacher Stiftung, een Zwitsers archief en onderzoekscentrum voor nieuwe muziek. Zegers: „Op de lange duur hopen we ook te tonen wat zich in die collectie bevindt. We richten ons nu eerst op de oral history rondom Andriessens werk en de grote rijkdom in de Nederlandse archieven.”

De ontwikkeling van een digitale kennisbron over Andriessen bleek nog niet zo eenvoudig: „De financiering van de podiumkunsten is bijna volledig gericht op de uitvoeringspraktijk. En dat is natuurlijk fantastisch, want op het podium gebeurt het. Maar hoe maken we belangrijke werken en ideeën toegankelijk voor toekomstige generaties? Voor het bewaren van dit erfgoed blijkt weinig geregeld, het is echt houtje-touwtje. Er is geen logische plek om deze website onder te brengen, iets als een ‘muziekmuseum’. We zijn tot aan het ministerie geweest om hierover advies in te winnen. Zij erkennen dat dit een groot probleem is, ook in andere disciplines”, zegt Zegers.

Toverwoord

Hulp kwam van particuliere fondsen en twee organisaties die zich precies op deze problematiek toeleggen: DEN, gespecialiseerd in de ‘digitale transformatie van cultuur’, en Podiumkunst.net, een samenwerkingsverband dat is opgericht om ‘de schatkamers van de Nederlandse podiumkunsten’ te verbinden en te bewaren. Zo werd de nalatenschap van Andriessen een case study voor de vraag hoe podiumkunst-erfgoed het best digitaal kan worden geconserveerd. Ook Marjon van Schendel, eerder betrokken bij het enigszins vergelijkbare project Van Gogh Worldwide, was een stuwende kracht achter het Platform, aanvankelijk als projectleider en nu als adviseur.

Lees ook
De necrologie van Louis Andriessen: Nederlands grootste componist sinds eeuwen

Het „toverwoord”, aldus Zegers, is linked open data. Dat is een manier om data te organiseren die het makkelijk maakt om gegevens die op verschillende plekken op het internet zijn opgeslagen te verbinden en doorzoekbaar te maken. Het is weliswaar arbeidsintensief om alle archiefstukken op de juiste manier van ‘metadata’ te voorzien, zodat het algoritme ze kan vinden, maar ook duurzaam. Vervolgens is het relatief eenvoudig om gegevens, teksten en opnames met elkaar te verbinden.

Behalve een meesterlijke componist was Andriessen ook een erg goede schrijver, die zeer scherp en vaak geestig formuleerde

Het Platform is dus een work in progress, maar er is al van alles te zien, van een biografie en foto’s tot artikelen en een agenda. Het hart van het platform is een volledige werkenlijst, met geluidssamples van Muziekweb, uitsneden uit Andriessens handschriften en de partituren en alle werktoelichtingen die Andriessen zelf heeft geschreven. Behalve een meesterlijke componist was hij ook een erg goede schrijver, die zeer scherp en vaak geestig formuleerde.

De videoreeks Playing Andriessen belooft een van de interessantste en waardevolste onderdelen van het Platform te worden. Zoals veel hedendaagse componisten had Andriessen specifieke ideeën over de uitvoering van zijn muziek en componeerde hij vaak met specifieke musici in gedachten, zoals zangeressen Cristina Zavalloni en Claron McFadden, pianist Gerard Bouwhuis en violiste Monica Germino. Zij vertellen in de video’s uit eerste hand over de Andriessen-uitvoeringspraktijk. Zo deelt Bouwhuis zijn ervaringen met De Staat, een van Andriessens beroemdste stukken, zegt Zegers: „Het vuur spat ervan af. Zo verbinden we Louis’ erfenis met de levende podiumpraktijk.”

Misha Mengelberg & Louis Andriessen: Goede Maten. 5/5 Bimhuis A’dam (uitverkocht). Inl.: bimhuis.nl. Livestream te volgen en terug te kijken via bimhuis.nl/volg-de-livestream.

In ‘Hulde!’ vliegt een liefdesverhaal van zeventig jaar binnen anderhalf uur voorbij

admin
November 18, 2024
0

„Het is net of ik jou al heel lang kende”, zegt Geesje (Carine Crutzen) bij de eerste ontmoeting. Ze is jong en brutaal, met een witte rok die ze soms langzaam heen en weer laat wiegen. „Ik zag jou en ik dacht: bóém.” Adam (Bert Luppes) lijkt zich niet direct raad te weten met al haar aandacht. Ook hij is jong, ook hij heeft nog veel eerste keren te gaan. Heeft hij weleens een Limburgs meisje gekust, wil Geesje weten. Wanneer het antwoord „nee” is, besluit ze dat gebrek aan ervaring meteen te verhelpen: ze neemt zijn hoofd in haar handen en drukt haar lippen tegen de zijne, een beetje te hard, een beetje onwennig. Adam blijft even stil als ze hem weer loslaat. „Doe nog eens”, zegt hij dan. „Ik zat niet op te letten.”

Veel tijd om bij die ontgroening stil te staan is er niet. Geesje en Adam denderen samen voort naar de rest van al hun gedeelde eerste keren: seks, kinderen, huwelijksproblemen. Hulde! is een trip langs de hoogte- en dieptepunten van twee met elkaar verstrengelde levens; van de eerste onhandige zoen tot de nadagen in een verzorgingstehuis. Een liefdesverhaal van zeventig jaar vliegt in anderhalf uur voorbij.

Al is die liefde bij tijd en wijle ver te zoeken. De tekst van Peer Wittenbols zet Geesje en Adam neer als twee heel gewone mensen, inclusief alle imperfecties die daarbij komen kijken. Met het verstrijken van de jaren steken gevoelens als jaloezie en teleurstelling de kop op. Sommige verwijten neem je nooit meer weg: de verhuizing die de één liever wilde dan de ander, het buitenechtelijke avontuur met vergaande gevolgen. Er zijn genoeg momenten dat die ongenoegens de overhand krijgen. En dan volgt weer het moment dat mama en papa hun ruzies bijleggen in een sinterklaasgedicht, waarin ze al rijmend de kinderen beloven komend jaar wat liever te zijn voor elkaar.

Droogkomisch

Verbaal doet het echtpaar niet voor elkaar onder. Wittenbols schreef voor beiden scherpe reacties en venijnige grapjes, droogkomisch gespeeld door Crutzen en Luppes. Zij beelden veel uit met weinig, alsof ze hun eigen verhaal naspelen. Als Crutzen op het toneel een kussentje onder haar shirt schuift is ze zwanger, als Wittenbols een wollige opatrui aantrekt, is hij in één keer jaren ouder. De kostuums en soundtrack (van Grace Slick tot Stromae) voeren de kijker ook mee op een reis door de verschillende decennia.

Hulde! begint en eindigt met het zeventigjarige jubileum van het huwelijk van Geesje en Adam. Dat de twee het zo lang met elkaar uithouden mag een wonder heten, hoewel een gezamenlijk einde na al die gedeelde eerste keren ook steeds vanzelfsprekender begint te lijken. En aan het eind van de rit kijk je zelfs op de dieptepunten wat ontroerd terug. „Het is mooi als je ernaar verlangt en het is mooi als het voorbij is”, zegt Adam als hij en Geesje zich klaarmaken om voor de eerste keer het bed te delen. „En daartussen door rommelt iedereen maar wat.”

Een goede slagwerker heeft gevoel voor theater, blijkt op het TROMP Concours

admin
November 18, 2024
0

Bij percussie komt veel meer kijken dan alleen muzikaal talent. Op de Eindhovense slagwerkcompetitie TROMP scoor je vooral punten met performances die ook visueel interessant zijn, zo blijkt zondagmiddag.

Het tweejaarlijkse TROMP Percussion is een internationaal festival en concours waar slagwerk een ruime week in de spotlights staat, dit jaar voor het eerst onder artistieke leiding van Dominique Vleeshouwers. De Eindhovense binnenstad is het decor voor creatieve performances – zo is er een optreden voor haarkam en snaredrum in een kapsalon – en van een belangrijke percussiewedstrijd.

Achtentwintig jonge kandidaten komen vanuit Texas tot Taiwan naar het Muziekgebouw Eindhoven om daaraan deel te nemen; drie van hen plaatsen zich voor de finale op zondagmiddag. Op hun programma: een verplichte compositie met begeleiding, plus een solostuk naar eigen keuze.

Het verplichte werk is Box Office, speciaal voor deze editie gecomponeerd door Martin Fondse en David Dramm. Een wereldpremière dus, al kun je misschien beter zeggen: drie wereldpremières. De finalisten krijgen zoveel vrijheid in de partituur, dat het werk geen twee keer hetzelfde klinkt. Voor het publiek een leuk puzzeltje om de gedeelde motiefjes te herkennen in drie compleet verschillende uitvoeringen. Wel zo verfrissend, want met een finaleprogramma van in totaal zo’n vier uur is het best een lange zit.

Kartonnen dozen

De bezetting van Box Office bestaat uit percussie-instrumenten en kartonnen dozen. Hoe die eruitzien mag iedere kandidaat zelf bedenken, net als de volgorde van de verschillende onderdelen van het stuk. De finalisten worden begeleid op toetsen en elektrische gitaar door het duo Avenue Azure.

De Portugese finalist Miguel Traquina (derde prijs) gebruikt een functionele opstelling: een paar identieke, rechthoekige dozen staan als een soort aanrecht rond hem opgesteld. Dat je daarop kunt trommelen spreekt voor zich – in het midden, op de rand, aan de zijkanten – maar Traquina gebruikt ze bijvoorbeeld ook als klankkast voor een duimpiano, of om interessante geluidseffecten te produceren. Geluiden die je nog nooit uit een kartonnen doos hebt gehoord, zoals kikkerachtige kwaakjes, of een soort snaarachtig geploink zodra hij in zigzagbeweging over het oppervlak wrijft.

Tweede-prijswinnaar SeongYeon Kong (Zuid-Korea) neemt de titel van Box Office het letterlijkst en het meest beeldend. Als een zakenvrouw met werktas en koffie-to-go komt ze al bellend het podium op, en neemt plaats achter een kartonnen bureautje. De poten, het ladekastje, zelfs het pennenbakje – alles is van karton, en overal wordt op getrommeld. Heel vermakelijk hoe ze opgaat in haar rol als verveelde kantoorklerk. Ze krast ritmisch op een clipboard en zit verwoed te typen.

Theatraliteit valt bij zowel publiek als vakjury in de smaak: winnaar van de competitie is de in China geboren Yuan Xia, die met de beheersing van een vechtkunstenaar door zijn instrumentarium van bananendozen beweegt. Xia krijgt de lachers op zijn hand als hij, volledig ritmisch, een kartonnen plaat aan gort slaat, in de vorm van een smiley.

Zo zie je maar: een goed percussionist verstaat de kunst van het theater. Zuiver muzikaal gezien is de performance van Traquina het boeiendst: hij tovert het rijkste kleurpalet uit zijn karton – slechts goed voor een derde prijs.

Toch komen ook de liefhebbers van melodisch slagwerk zondag weinig te kort: bij de gastoptredens van oud-finalisten bewijst Gabriel Michaud waarom hij in 2022 terecht concourswinnaar werd. Een chaconne voor luit van Sylvius Leopold Weiss, maar dan gespeeld op marimba met een waanzinnig gevoel voor balans en dynamiek. Slagwerk kan ook klein en poëtisch zijn, zei artistiek leider Vleeshouwers ooit in deze krant – en zo is het maar net.

Vrouwelijke 17de-eeuwse kolonialist Maria van Aelst krijgt in toneelbewerking weinig verdieping

admin
November 18, 2024
0

Er is een meme die vaak opduikt in de context van Amerikaans imperialisme en oorlogszucht. Op de tekening zien we een man en een vrouw met een Arabische achtergrond, in een bergachtig gebied. In de lucht hangen drie vliegtuigen met de Amerikaanse vlag erop, die bommen boven het landschap loslaten. De man kijkt met een blik van verwondering naar boven en zegt: „They say the next ones will be sent by a woman!” De vrouw slaat haar ogen neer en antwoordt: „Really makes you feel like you’re part of history.”

Ik moest aan de satirische cartoon denken bij het zien van De mannen van Maria, de theaterbewerking van de gelijknamige roman van Anneloes Timmerije. De voorstelling is een initiatief van actrice Anna Drijver, die tevens de hoofdrol speelt, en werd aangekondigd met dezelfde heldhaftige publiciteitstekst als het boek: „Het waargebeurde verhaal van een vrouw die in een bikkelharde tijd zag wat haar mogelijkheden waren, haar eigen weg koos en deed wat geen enkele vrouw voor haar had gedaan.” Expres of per ongeluk word je als kijker zo op het verkeerde been gezet. Wat hoofdpersonage Maria van Aelst namelijk heeft ‘gedaan’ is, zo blijkt uit de voorstelling: in het begin van de zeventiende eeuw net zo’n gruwelijke kolonisator van het latere Indonesië worden als de mannen om haar heen.

**Anna Drijver** in de voorstelling ‘De mannen van Maria’.

Eenzijdig perspectief

Toneelschrijver Maxine Palit de Jongh traceert in haar bewerking hoe Van Aelst van slachtoffer van het patriarchale systeem zélf tot dader werd. Als meisje wordt ze naar ‘de Oost’ verscheept als ‘volksplanter’: ze wordt op een ‘meisjesmarkt’ geveild aan de hoogste bieder om Batavia met witte kinderen te kunnen bevolken. Als haar eerste echtgenoot overlijdt, zet ze via een zaakwaarnemer een eigen handel in sieraden op, en laat zich in haar huishouden ondersteunen door enkele tot slaaf gemaakte vrouwen. Haar gruwelijkste daden komen voort uit haar seksistische indoctrinatie: omdat haar is ingepeperd dat haar enige bestaansrecht als vrouw voortkomt uit haar rol als moeder, drijft haar kinderloosheid haar tot het ontvoeren van de dochter van een van haar dienstmeisjes.

Hoewel Palit de Jongh twee passages heeft toegevoegd waarin dieren aan het woord zijn, als metaforen voor het land dat de Nederlanders exploiteren, blijft het eenzijdige perspectief van Van Aelst dominant in de voorstelling. Haar gebrek aan introspectie levert voor een hedendaagse theatervoorstelling onoverkomelijke problemen op: ze is in haar slaafse hunkering naar weelde, huwelijk en moederschap een voorspelbaar product van haar opvoeding en omgeving en wordt nooit een interessant individu. De conventionele spelregie van Olivier Diepenhorst biedt ook geen verdieping: het spel van Drijver toont weinig tegenkleur ten opzichte van de emoties die al in de tekst besloten liggen en neigt in haar portrettering van de personages die Van Aelst tegenkomt naar karikatuur.

Vanwege het gebrek aan opvallende regiekeuzes blijft onduidelijk wat Drijver nu precies zo interessant vond aan dit verhaal, en waarom ze het naar het toneel wilde brengen. De spanning tussen proto-feminisme en kolonialisme is te zwak uitgewerkt om te beklijven, waardoor je als kijker lang voor het einde je aandacht verliest.