Die ene dag in mei 1943, het ‘gruwelijke geheim’ over de massamoord in Marum

Voor een deel van Nederland is de zomervakantie begonnen. Vanaf 2.195 euro kunt u een achtdaagse rondreis maken langs de zuidkust van IJsland. U bezoekt watervallen, zwarte lavastranden en gletsjers, die nu nog groot zijn, maar binnen afzienbare tijd een flink deel van hun ijs verliezen. Hoe lang kunnen toeristen nog zien waarvoor ze nu komen: unieke natuur die onder druk staat door opwarming van de aarde?

Wereldwijd wordt het warmer, in Maastricht was het vorige week 39 graden. Dat leidt tot het fenomeen ‘laatste-kans-toerisme’: reisbureaus brengen toeristen naar plekken die door klimaatopwarming, vervuiling of ontbossing dreigen te verdwijnen. Van Venetië of Tuvalu (zeespiegelstijging) tot de Noordpool of Antarctica (smeltende ijskappen), en van The Great Barrier Reef of Bonaire (verdwijnend koraalrif) tot het Amazonegebied (ontbossing).

De fototentoonstelling Wish You Were Here van Sarah Palmer is sinds mei te zien in het Duitse Zingst. Ze toont toeristen die smeltende ijskappen in Alaska bekijken. Door klimaatverandering worden cruiseschepen er minder gehinderd door ijs – het cruiseseizoen is sinds 2022 verlengd van vier naar zeven maanden.

Natuurlijk kan één toerist weinig veranderen – al mag de kracht van individueel handelen niet worden onderschat. Iedereen begrijpt de aantrekkingskracht van natuur die dreigt te verdwijnen. Ook een reisbureau is weinig aan te rekenen: als zij die cruisetocht naar de Noordpool niet aanbieden, doet een ander het wel.

Tegelijk is het wrang en een betere metafoor voor de klimaatcrisis is nauwelijks denkbaar. Toeristen kijken met vol bewustzijn (en ter ontspanning) naar de desastreuze gevolgen van klimaatverandering, om er vervolgens niets wezenlijks tegen te doen. Zoals bij ruimtetoerisme: al CO₂-uitstotend kijken naar wat mede door die uitstoot met uitsterven wordt bedreigd. En dan ineens de kwetsbaarheid ervan inzien.

In de zomer van 2024 ging bijna driekwart van de Nederlanders op vakantie, van wie bijna de helft naar het buitenland. Frankrijk blijft de populairste bestemming, maar het vliegverkeer neemt toe. Schiphol telde 66,8 miljoen reizigers, 8 procent meer dan een jaar eerder. Ongeveer een derde van de Nederlanders vliegt jaarlijks, de helft daarvan meerdere keren per jaar.

Maar wat te doen? Toerisme aan banden leggen is onuitvoerbaar. Alleen al bepalen welke bestemmingen ‘goed’ zijn en welke niet, is vrijwel onmogelijk, laat staan bepalen met welk vervoer mensen mogen reizen. Wel kunnen overheden normeren en beprijzen: via wetgeving en (financiële) prikkels sturen op duurzame ontwikkeling, zodat mensen kunnen blijven reizen zonder daarmee het klimaat naar de knoppen te helpen.

Dat is hoognodig en zou een veel groter gespreksthema moeten zijn, in Nederland én Europa. Niets doen is geen optie meer, de wereldwijde CO₂-uitstoot stijgt nog altijd. Toerisme is belangrijk, als ontspanning, geestverruiming én voor economieën. Maar er zijn schaduwkanten en ze groeien.

Zolang overheden en bedrijven hun verantwoordelijkheid niet nemen, is ook de reiziger aan zet. Dus burger, vakantieganger, consument: denk na over uw bestemming en vervoer. Misschien is gletsjergluren met een cruisereis wel in te ruilen voor een net zo mooie plek dichterbij. Kijk naar natuurfilms om te beseffen hoe kwetsbaar de aarde is. Straks is het – mede door dit verwoestende toerisme – te laat.

Delen

Mail de redactie

Bij stillevens met bloemen denk je al snel aan de zeventiende eeuw en aan het Rijksmuseum in Amsterdam. Aantal bezoekers in 2024: 2,7 miljoen.

Je kunt ook denken aan Nationaal Museum De Zwarte Tulp in Lisse. Aantal bezoekers in 2024: zo’n 10.000.

Wat die dan zien: tientallen schilderijen van tulpen, hyacinten en bollenvelden, maar ook andere aan bolgewassen gerelateerde kunstvoorwerpen zoals bloemvazen of wijnglazen. Er is een installatie van 125 schilderijen die Tulpendia heet, waarover straks meer. En dan vind je op de eerste verdieping nog in een tijdlijn de geschiedenis van de tulp, met verder gereedschappen, heel veel oude foto’s en een film over werken in de bollenteelt.

Maar dan moet je dus wel weten dat het museum bestaat. Om precies te zijn al veertig jaar, dit jaar is een jubileumjaar.

Bestuursvoorzitter Herman Hollander „was er niet bij” toen Nationaal Museum De Zwarte Tulp werd opgericht in 1985, maar hij kent de geschiedenis wel. „Het was een reactie op het verdwijnende erfgoed van de bollenstreek: bollenschuren, schaftschuurtjes – het maakte allemaal plaats voor nieuwbouw. Zelfs het oude gemeentehuis wilden ze in die tijd vervangen. Onder het motto ‘hou heel, geen houweel’ kwam er protest tegen al die afbraak. Het nieuwe gemeentehuis kwam er, maar uit het verzet ontstond wel het idee van een cultuurhistorisch museum. En dat opende op deze plek met een overzicht van hoe het er hier vijftig, honderd jaar geleden aan toeging.”

In Nationaal Museum De Zwarte Tulp hangen schilderijen van tulpen, hyacinten en bollenvelden.

Foto’s Olivier Middendorp

Die eerste opzet van het museum beslaat nu de bovenste verdieping, de kunstwerken op de begane grond zijn er nog maar een jaar of tien. En dáár was Herman Hollander wel bij betrokken. „We bedachten: er is meer om te laten zien. Er is zoveel kunst gemaakt rond tulpen: tientallen kunstenaars, duizenden schilderijen.” En daarvan waren er best een paar te vinden in de regio zelf.

Neem de kunstcollectie van Harry en Joop Zwetsloot, de twee broers waren eigenaar van een grote bollenveiling. Een langdurig bruikleen vormt nu de vaste collectie van Nationaal Museum De Zwarte Tulp: schilderijen en prenten uit diverse eeuwen en landen, maar ook bloemvazen, jardinières en bloemenhouders. Daarnaast is er een wisselende tentoonstelling, op dit moment KLEUR, meer dan je ziet. Het zijn schilderijen van een stuk of zes, zeven particuliere verzamelaars, met stillevens van ‘bollenschilders’ als Anton Koster, August Lüdecke-Cleve, Lucien Manceau en Leo van den Ende.

Panorama

Lucien Manceau (1873-1937) is zelfs op béíde verdiepingen aanwezig. De Frans-Nederlandse Manceau, hij woonde in Warmond, maakte natuurgetrouwe schilderijen van de verschillende bolbloemen die in zijn tijd werden verhandeld. Op de eerste verdieping zie je de paneeltjes van tulpen die hij schilderde voor in de koffers van ‘bollenreizigers’ (de koffers staan er ook). Herman Hollander: „Die gingen in september, oktober op reis voor de export met in hun koffers bollen, maar ook paneeltjes. Je had in die tijd nog geen reclamefolders, dus waren op die paneeltjes de tulpen geschilderd zoals ze uit de bollen zouden komen.”

Ook Leo van den Ende (1939), er hangen een stuk of vijf schilderijen van hem in KLEUR, meer dan je ziet, is geen onbekende in de bollenstreek. Kunstschilder Van den Ende, zijn werk bevindt zich in diverse musea, maakte Panorama Tulipland (1997-2008). Net als Panorama Mesdag is Panorama Tulipland een cilindervormig schilderij, 63 meter lang en 4 meter hoog. Als je erin staat, zie je de bollenstreek van de jaren vijftig. Herman Hollander: „We hadden het werk wel bij het museum willen trekken, maar het was te groot. Het is nu ergens opgeslagen.”

„Maar juist in dit jubilieumjaar”, zegt hij, wilde Nationaal Museum De Zwarte Tulp een gedenkteken voor de tulp oprichten. En dat brengt ons bij de installatie Tulpendia, niet zo groot als Panorama Tulipland, maar wel zo uitgebreid dat het kunstwerk de hele collectie hyacintglazen tijdelijk aan het oog heeft onttrokken.

Zoom in

Aan Tulpendia heeft de Rotterdamse kunstenaar Niek Hendrix (1985) – in 2017 won hij de Koninklijke Prijs voor Hedendaagse Schilderkunst, hij exposeerde in het Dordrechts Museum en het Singer Museum in Laren – een jaar lang gewerkt. Het zijn meer dan honderd schilderijen, samen verbeelden ze het verhaal van de tulp. Dat heeft hij – zijn handelsmerk – gedaan door nieuwe interpretaties te maken van oudere kunstwerken, vaak geschilderd, vaak ook getekend. Je ziet variaties op werken van Wim T. Schippers, Erwin Olaf, Anton Pieck en Dick Bruna. En van Jeff Koons, Floris Verster en Paul Cézanne. Het getekende atelier van Piet Mondriaan in Parijs, die een vaas met een houten tulp had staan, is er ook. Net als een tekening van de tulpstoel van de Finse architect Eero Saarinen. En van de Tulpnevel van Sterrenstelsel Cygnus. Tulpendia blijft het hele jaar staan, mogelijk gaat het daarna reizen.

Rest de vraag waarom het hier Nationaal Museum De Zwarte Tulp heet. Herman Hollander: „Zo mag je jezelf noemen – en wij bestaan al veertig jaar. Als je niks pretendeert, dan ben je ook niks.”

Zoom in

Delen

Mail de redactie