Deze theorieën over de toedracht van de explosie bij het Al-Ahli-ziekenhuis in Gaza-Stad staan nog overeind

Op dinsdagavond 17 oktober om 18:59:49 vond er een explosie plaats bij het Al-Ahli-ziekenhuis in Gaza-Stad. Precies zeven seconden eerder, om 18:59:42, was er in de lucht boven Gaza-Stad een ontploffing te zien van een projectiel. Die ontploffing in de lucht werd vastgelegd door nieuwszender Al Jazeera en ging snel na de ziekenhuisexplosie de wereld over. De video laat zien hoe een oplichtend projectiel secondenlang als een losgeslagen ster door de lucht beweegt, even opflikkert en vervolgens met een grote flits uit elkaar spat. Het licht van de ontploffing toont een grote rookpluim in de nachtelijke hemel.

Een opname van nieuwszender Al Jazeera toont de ontploffing van een projectiel in de lucht. Seconden later vindt een explosie plaats bij het Al-Ahli-ziekenhuis. De twee incidenten zijn waarschijnlijk niet aan elkaar gerelateerd. Beeld Al Jazeera

Dit moest wel de raket geweest zijn waarvan de restanten de ravage bij het ziekenhuis hadden aangericht, concludeerden allerlei experts al snel. Een ontploffende raket en een explosie in dezelfde minuut: dat kon geen toeval zijn.

Twee andere video’s

In de dagen na de explosie leken twee andere video’s het bewijs te ondersteunen dat het projectiel in kwestie een Palestijnse raket zou zijn: een beveiligingsfilmpje uit een kibboets en beelden van een Israëlische tv-zender. Op beide video’s is te zien hoe er, in dezelfde minuut van de ziekenhuisexplosie, vanuit het zuidwesten en het noordwesten van Gaza twee salvo’s Palestijnse raketten worden afgeschoten. De beelden vanuit de kibboets tonen bovendien een explosie waarvan werd aangenomen dat het de ontploffing bij het ziekenhuis was.

Maar later bleek, na minutieus onderzoek van The New York Times en verschillende experts op het gebied van openbronnenonderzoek (osint), dat deze redenering om verschillende redenen niet klopt.

Ten eerste kan het projectiel op het Al Jazeera-filmpje niet de explosie bij het ziekenhuis veroorzaakt hebben. Het projectiel, de ‘losgeslagen ster’, was waarschijnlijk een onderscheppingsraket van het Israëlische luchtafweersysteem Iron Dome, die niet bij het ziekenhuis in de buurt was. Uit geolocatie – een techniek om via foto- of videobeelden te bepalen waar een gebeurtenis zich precies afspeelt – blijkt dat de ontploffing ergens op de grens tussen Gaza en Israël plaatsvond, op kilometers afstand van het ziekenhuis.

Ten tweede tonen de twee aanvullende video’s een ándere explosie in Gaza-Stad, ten zuidwesten van het Al-Ahli-ziekenhuis. Deze ontploffing vindt plaats om 18:59:26, bijna een halve minuut eerder dan de ziekenhuisexplosie. De Palestijnse raketten op die video’s zijn niet noodzakelijkerwijs aan de ontploffing bij het ziekenhuis gerelateerd.

Een week lang hebben talloze onderzoekers dus de verkeerde filmpjes geanalyseerd. Maar hoe zit het dan wel? Om dat te begrijpen, moet er ook gekeken worden naar de nasleep van de explosie en de inslagkrater.

Kleine krater

Op woensdag 18 oktober, de ochtend na de explosie, toonden beelden van het Al-Ahli-ziekenhuis geen grote berg puin of diepe krater. De grond van de parkeerplaats is zwartgeblakerd en overal liggen kleren en kussens van de mensen die hun toevlucht hadden gezocht bij het ziekenhuis. Een aantal auto’s is volledig uitgebrand en sommige bomen zijn verkoold. Maar de gebouwen van het ziekenhuis hebben alleen lichte schade en staan allemaal nog overeind. De krater is opvallend klein.

Deze ondiepe krater en beperkte schade zijn de reden dat experts een Israëlische luchtaanval onwaarschijnlijk achten. Een vliegtuigbom veroorzaakt in de regel immers een veel diepere krater. Maar betekent dat per se dat het een Palestijnse raket moet zijn geweest? Of is er toch een kans dat een Israëlisch wapen de explosie veroorzaakte?

De krater is een belangrijke bron van informatie. Aan de vorm van de krater zou je kunnen zien vanuit welke richting het ingeslagen projectiel kwam. Naast de hoofdkuil van de inslag zijn ook de sporen van wegspattende resten te zien.

In dit geval zijn de resten weggespat in zuidwestelijke richting. Maar schervenpatronen kunnen verschillen, afhankelijk van het soort munitie en de hoek waarin het projectiel neerkomt. Twee verschillende theorieën gebruiken beide de krater als bewijs, maar staan lijnrecht tegenover elkaar.

Zuidwestelijke theorie

Theorie één gaat ervan uit dat de krater op de parkeerplaats bij het ziekenhuis moet zijn veroorzaakt door een projectiel uit het zuidwesten. Dit zou wijzen op een Palestijnse raket; uit de twee aanvullende video’s, die uit de kibboets en die van de Israëlische tv-zender, blijkt immers dat er ten zuidwesten van het ziekenhuis daadwerkelijk raketten afgeschoten werden.

Een van deze raketten zou neergekomen kunnen zijn bij de parkeerplaats doordat de motor uitviel. Volgens experts zou de overgebleven brandstof van een raket voor de explosie bij het ziekenhuis hebben kunnen zorgen.

A failed rocket launch by the Islamic Jihad terrorist organization hit the Al Ahli hospital in Gaza City.

IAF footage from the area around the hospital before and after the failed rocket launch by the Islamic Jihad terrorist organization: pic.twitter.com/AvCAkQULAf

— Israel Defense Forces (@IDF) October 18, 2023

Critici van deze theorie betwijfelen of een Palestijnse raket de naar verluidt honderden doden zou kunnen veroorzaken. Ter vergelijking: alle tienduizenden raketten die tussen 2000 en 2023 vanuit Gaza op Israël afgevuurd zijn hebben samen, volgens een telling van de Israëlische mensenrechtenorganisatie B’Tselem, honderd mensen gedood. Er is geen bewijs dat het projectiel een brandstofopslag bij het ziekenhuis geraakt zou hebben.

Noordoostelijke theorie

Theorie twee is de noordoostelijke theorie – precies het tegenovergestelde van theorie één. Onderzoeksbureau Forensic Architecture analyseerde, in samenwerking met de Palestijnse mensenrechtenorganisatie Al-Haq en de in geluidsonderzoek gespecialiseerde ngo Earshot, de inslag en het geluid van het projectiel. Waar theorie één stelt dat het puin ten zuidwesten van de krater ligt doordat het na de inslag ‘terugslaat’, dus in de richting waar het projectiel vandaan komt, stelt Forensic Architecture dat het puin juist op een projectiel uit het noordoosten wijst. Het puin zou in deze theorie met de inslag meebewegen, naar het zuidwesten.

Op beelden van de explosie is bovendien een ‘zwoesj’-geluid te horen. Naar aanleiding hiervan concludeerde Earshot, op basis van het dopplereffect, dat het projectiel uit het noordoosten komt. In dat geval zou het waarschijnlijk wel om een Israëlisch projectiel gaan.

Er zijn ook andere redenen om Israëlische betrokkenheid nog niet volledig uit te sluiten. Dat het projectiel geen vliegtuigbom geweest kan zijn, is bijvoorbeeld op zichzelf geen bewijs dat Israël er niks mee te maken heeft: Israël bestookt Gaza niet alleen met vliegtuigbommen, maar ook met mortiergranaten en raketten. Israël zet in deze oorlog verschillende soorten artillerie in de Gazastrook in, waaronder M109 155 mm houwitsers en M270 MLRS raketwerpers.

Ook raakt Israël vaker medische faciliteiten en vorige week stelde een Israëlische legerwoordvoerder in een persconferentie dat er bewijs zou zijn dat Hamas ziekenhuizen gebruikt als commandocentra en schuilplaatsen. Hij waarschuwde dat medische instellingen die worden ingezet voor terroristische doeleinden de bescherming verliezen die zij onder het internationaal recht hebben.

Afgelopen weekend werden de gebieden rond het Al-Quds en het Al-Shifa-ziekenhuis in Gaza zwaar geraakt door bombardementen. De oncologieafdeling van het Al-Ahli-ziekenhuis werd drie dagen voor de grote explosie ook al geraakt, met ingestorte plafonds en vier gewonden tot gevolg. Volgens aartsbisschop Hosam Naoum van Jeruzalem – het christelijke ziekenhuis valt onder het Anglicaanse bisdom Jeruzalem – heeft het Israëlische leger op zaterdag 14, zondag 15 en maandag 16 oktober het ziekenhuis tot evacuatie gemaand. De grote ontploffing was op dinsdag 17 oktober.

Desinformatie

Wat niet helpt in de waarheidsvinding, is de hoeveelheid desinformatie die over dit onderwerp verspreid wordt. Zo zijn er twijfels over het aantal dodelijke slachtoffers. Aanvankelijk meldde Hamas wel achthonderd doden, en nog eens ‘honderden onder het puin’. Het Palestijnse ministerie van Volksgezondheid noemde later, toen het stof wat opgetrokken was, het aantal van 471. Amerikaanse inlichtingendiensten houden het op honderd tot driehonderd doden, waarbij het lagere aantal als waarschijnlijker genoemd wordt.

Ook Israël heeft enkele ongerijmdheden de wereld in gebracht. In één persconferentie van het leger werden twee elkaar tegensprekende theorieën verspreid. De raket zou eerst afkomstig zijn van de begraafplaats direct naast het ziekenhuis. Dat zou verklaren waarom de explosie relatief fors was: de raket was nog maar kort in de lucht, waardoor er nog veel ontvlambaar drijfgas in zat.

Maar later in diezelfde bijeenkomst voor journalisten toonde het Israëlische leger een radaropname van een verderaf gelegen afschietplek. Op die locatie kon de BBC geen begraafplaats lokaliseren.

Dan is er nog de door Israël verspreide audio-opname van Hamas-commandanten die zouden toegeven dat het een Palestijnse raket was die ontplofte bij het ziekenhuis. Dit fragment is volgens sommige bronnen gefabriceerd: noch het dialect, noch de woordenschat, noch de grammatica, noch de toon zou overeenkomen met een geloofwaardig gesprek tussen twee Palestijnse militanten uit Gaza.

Overigens claimen de Amerikanen dat ze van Israël nog ándere geluidsfragmenten hebben gekregen waarop Hamas-strijders over de Palestijnse afkomst van het projectiel speculeren. Maar op basis van hiervan alleen kan volgens de VS niet per se geconcludeerd worden dat de Palestijnen inderdaad verantwoordelijk waren. Wel stellen de meeste westerse veiligheidsdiensten dat de explosie waarschijnlijk door een Palestijnse raket veroorzaakt is.

Geen brokstukken van de raket

Hamas heeft geen enkele scherf kunnen overleggen van het projectiel waaruit zou blijken dat het van Israëlische makelij was. Volgens een hoge Hamas-functionaris is het projectiel „opgelost als zout in water”. Wapenexperts zeggen dat het hoogst ongebruikelijk is dat een explosie als deze geen brokstukken oplevert.

Hamas en de Palestijnse Islamitische Jihad, de militante organisatie die door Israël van de ziekenhuisexplosie beschuldigd wordt, blijven naar Israël wijzen als dader, maar dragen daarvoor geen bewijzen aan.

Onder meer de Verenigde Naties hebben opgeroepen tot onafhankelijk internationaal onderzoek. Maar voor een definitief oordeel over de toedracht van de explosie is fysiek, ter plaatse door onderzoekers verzameld bewijs onontbeerlijk. Op dit moment beheert Hamas het gebied en is onafhankelijk onderzoek niet mogelijk. Zolang dat het geval is, lijkt er geen definitief uitsluitsel over de gebeurtenissen te komen.

Met medewerking van Paula van Akkeren, Nicoline Emmer, Pauke van den Heuvel, Marike Knaapen, Anne van der Schoot, Koen Smeets en Tim Tensen.

Lees ook: Waar komen de Palestijnse dodencijfers vandaan?