Deze Rubens was ondeugender dan tot nu toe bekend was

Posted on June 24, 2024 by admin

Twee onderbenen met blote kindervoeten ergens middenin de compositie, en een verweesde hand die spookachtig schemert door een sluier: ze kwamen tevoorschijn bij de juist voltooide restauratie van het Het oordeel van Paris door Pieter Paul Rubens. Mede vanwege de geschiedenis van het schilderij zijn ze inmiddels toch weer onzichtbaar weggewerkt – bedekt onder een nieuw, maar eventueel ook weer snel verwijderbaar verflaagje.

De schoonmaak van het schilderij van bijna anderhalve meter hoog en twee meter breed, is een van de projecten waarmee de Londense National Gallery haar tweehonderdjarige bestaan kracht bijzet. Rubens (1577-1640) schilderde het werk in Antwerpen aan het eind van zijn carrière, omstreeks 1632-1635. De restauratie van veertien maanden heeft het schilderij ontdaan van vergeeld vernis, en beschadigde en verdonkerde gedeelten weer opgefrist, waardoor Rubens’ vlotte penseelstreek en heldere kleurgebruik weer prachtig zichtbaar zijn geworden.

Het schilderij toont de mythologische scène waarin de Trojaanse koningszoon Paris bepaalt wie van de godinnen Minerva, Venus en Juno de grootste schoonheid bezit. Rechts zit Paris, gekleed als herder, met in zijn hand de gouden appel als trofee voor de mooiste godin. Naast hem staat Mercurius met gevleugelde helm en slangenstaf; links zijn de vrouwen te zien die zich voor de wedstrijd grotendeels hebben ontkleed. Volgens het verhaal koos Paris voor de middelste, Venus, nadat zij hem had omgekocht door hem de liefde van de misschien nog wel mooiere Helena van Sparta te beloven. Het werd de aanleiding van de dramatische Trojaanse oorlogen, reden waarom de angstaanjagende wraakgodin Alecto in de lucht is voorgesteld.

Gevonden lichaamsdelen

Maar hoe zit het met de losse lichaamsdelen die her en der in Rubens’ schoongemaakte schilderij te zien zijn? Het onderzoek met behulp van onder meer röntgen- en infraroodstraling heeft veel duidelijk gemaakt over materiële aspecten en het oorspronkelijke uiterlijk van het werk. Zo waren er ooit verschillende naakte jongetjes die klaarblijkelijk doende waren de godinnen uit de kleren te helpen. De hand van een van hen kwam naar voren in de afhangende witte sluier van de vrouw uiterst links. Een ander was Venus’ zoontje Cupido, van wie de onderbenen werden teruggevonden, vlak boven de staart van de pauw die het attribuut van Juno vormt.

De lichaamsdelen zijn inmiddels weer bedekt. Geheel volgens de moderne restauratie-ethiek, die vereist dat zulke toevoegingen omkeerbaar moeten zijn, is dat gedaan met gebruik van desgewenst gemakkelijk te verwijderen waterverf, aangebracht boven op de vernislaag.

De schilder die rond 1700, ongeveer een halve eeuw na Rubens dood, deze aanpassingen op het schilderij aanbracht, wist overigens precies wat hij deed. Het schilderij, destijds in de nalatenschap van de Franse kardinaal Richelieu, ontdeed hij in opdracht van Richelieus erven opzettelijk van al te expliciete verwijzingen naar erotiek en voyeurisme. Zo gaf hij het knielende jongetje linksonder vleugels en een pijlenkoker, de attributen van Cupido. Maar de oorspronkelijke gestalte, die zo onbetamelijk zijn eigen moeder uitkleedde, werd op die manier gecensureerd. Ook een drietal saters dat zich linksboven aan het tafereel verlustigt, werd om die reden verwijderd. Een vroege atelierkopie (nu in Dresden, Gemäldegalerie) die moet zijn gemaakt naar het oorspronkelijke werk, laat die figuren nog wel zien.

Deze **atelierkopie** van ‘Het oordeel van Paris’ laat zien hoe het oorspronkelijke werk van Rubens eruit moet hebben gezien.

Oude glorie

Toch is er bij de huidige restauratie niet voor gekozen het schilderij weer in oude glorie te herstellen. Wat, immers, is die ‘oude glorie’? In een instructief filmpje van de National Gallery legt restaurator Britta New de dilemma’s uit en laat zij zien hoe een schilderij een eigen geschiedenis heeft, waarvan ook overschilderingen en latere restauraties deel kunnen uitmaken. In een instructief filmpje van de National Gallery legt restaurator Britta New uit welke dilemma’s daarbij spelen: door het herstellen van veranderingen die goedbeschouwd al bijna net zo oud zijn als het schilderij zelf, zou het minder preutse origineel kunnen terugkeren zoals Rubens het had bedoeld. Maar een schilderij heeft ook een eigen geschiedenis en levensloop, in gebruik en receptie. Overschilderingen kunnen daarvan een weerspiegeling vormen en maken dan integraal deel uit van het kunstwerk.

Geen nieuwe muziek, maar Janet Jackson bewijst in de Ziggo Dome nog altijd een ‘killer act’ te zijn

admin
October 11, 2024
0

Vol vuur steekt ze haar vuist in de lucht. „It’s time to give a damn, let’s work together. Come on now”, zingt Janet Jackson in ‘Rhythm Nation’. Op de industriële funk vlinderen de handen snel over het lijf in de beroemde strakke upbeat choreo. Toen Jackson het sociaal-bewuste futuristische popmanifest voor het eerst bracht was ze 23 jaar. Wie sloot zich toen niet graag aan bij haar quasi-militaire ‘rhythm nation’? Vijfendertig jaar later is de boodschap, met nu slechts vier dansers, onverminderd urgent: een gelijkwaardige wereld, weg van vooroordelen en raciale haat.

Het was wonderbaarlijk hoe snel Janet Jackson donderdagavond in de Ziggo Dome in Amsterdam, bij de laatste show van haar tournee, weer de benaderbare superster werd van toen. Fit en sexy, hoewel alles verhullend in modieuze pakken, leverde ze met haar bekende headset-microfoontje het bewijs nog altijd een killer act te zijn. De koele, ongenaakbare sfinx-uitstraling die de 58-jarige zangeres tegenwoordig op foto’s kan hebben, bleek op het podium veel zachter en innemender. Zeker als ze meisjesachtig lachte, de lange dreads naar achter werpend.

De naar haar grote hit uit 1997 vernoemde Together Again Tour – tien shows in Europa en daarvoor een lange Amerikaanse concertreeks – is een comeback van jewelste. Het opvallendste: er is al heel lang geen nieuwe muziek en toch vlogen de kaarten weg. Vanuit een breed gedeeld nostalgisch verlangen? Vanuit sympathie? Voor de vakvrouw Jackson is het in elk geval een genoegdoening.

Nipplegate

Want zou haar ster feller zijn blijven schijnen als nipplegate – Jacksons blote borst zichtbaar voor een miljoenenpubliek tijdens de Super Bowl 2004 – niet was geweest? Dat zanger Justin Timberlake haar korset lostrok tegen het einde van zijn sexy hit ‘Rock Your Body’, wordt in preuts Amerika niet snel vergeten. Maar de harde waarheid is ook dat er na het album All For You in 2001 nog nauwelijks hits waren. Tamme platen vol opgepompte hijgdancepop stilden de laatste twintig jaar nog enkel de honger van haar oerfans.

Geen jeugdgemijmer

Janet liet dat na. Geen grote van theater en technisch vernuft doordrenkte megaproductie of Jackson-jeugd-gemijmer. Geen drama over hoe alles is gelopen. Geen zoete herinneringen. Hooguit wat oude muziekvideo’s en verder topentertainment van de zangeres zelf: dansfit (hooguit wat minder precies in haar choreografie dan toen), leverde ze met een handvol kledingwissels wat nodig was in een minimaal gestagede show. Ze had slechts vier mannelijke dansers om zich heen, een stellage, wat videoschermen, en een band die af en aan naar voren schoof. Het was een afgeschaalde productie – de al jaren in Londen residerende Amerikaanse zangeres heeft nu niet de financiële back-up van een platenlabel – die evengoed glom.

„Ik voel me zo bevoorrecht, ik was nog maar een kind toen ik voor het eerst optrad. Maar ik voel nog steeds die opwinding”, zei de zangeres voor ze begon aan de door Jimmy Jam & Terry Lewis geproduceerde nummers die haar doorbraak tekenden in 1986: ‘What Have You Done For Me Lately?, ‘Nasty’, ‘Control’, ‘When I Think of You’ – ze vielen heerlijk.

Dat de liedjes soms in een snelmenu kwamen, een refrein hier, een flard daar, was zonde. Maar de keuze was dan ook enorm en het duidelijk met haar muziek groot geworden publiek genoot. ‘Thats The Way Love Goes’ sloeg aan. ‘Escapade‘ ’en ‘Miss You Much’ waren vrolijke wervelende hoogtepunten. En ook ‘If’ sprong eruit – hoe completer de songs waren, hoe sterker het was.

Opvallend was hoe in alle kreetjes, zuchtjes en bewegingen broer Michael terug te horen was. Hij werd zichtbaar in de videobeelden van ‘Scream’, een duet waarin beiden, zij op het podium en hij op het scherm, als vanouds het vanuit hun tenen uitschreeuwden tegen de wereld.

Waarom System of a Dow-zanger Serj Tankian liever activist is dan artiest

admin
October 11, 2024
0

„Zijn we een veredelde coverband?” Het is een eerlijke en moedige vraag, die Serj Tankian (Beiroet, 1967) aan het eind van zijn autobiografie stelt. De zanger van System of a Down heeft dan al in ruim driehonderd pagina’s uitgelegd hoe hij – als enige van die vierkoppige metalband – worstelt met het rocksterrenbestaan. Hij vindt eindeloos toeren en teren op oude successen niet alleen een lichamelijke uitputtingsslag, maar vooral ook geestdodende tijdverspilling. Bovendien is de band behalve „een disfunctionele familie” ook een „creatieve gevangenis” waarin hij zijn ei nauwelijks kwijt kan. Te vaak wordt zijn inbreng geweigerd en ontaardt samen musiceren in armpje drukken met gitarist Daron Malakian.

Keer op keer hetzelfde doen en wéér dezelfde, stokoude nummers spelen, vraagt hij zich hardop af in zijn memoires Down with the System: „Heeft dat nog iets te maken met kunst?”

Zoveel muzikale zelfreflectie lees je niet zo snel in een rockbiografie, maar Tankian is dan ook niet de zoveelste doorsnee metalhead. Sterker nog: eigenlijk is hij helemaal geen metalhead, maar een laatbloeier die wat op een oud keyboard pingelde en toevallig probeerde te zingen toen de frontman van zijn eerste bandje niet kwam opdagen voor een repetitie.

Hij is eerder activist dan artiest, benadrukt hij, en voor hem is dat „niet politiek, maar persoonlijk”. Op zijn zevende ontvluchtte hij met zijn (op hun beurt uit Armenië gevluchte) ouders zijn geboorteplaats Beiroet, toen in Libanon een burgeroorlog uitbrak. Wie van dichtbij meemaakt hoe het „bommen regent”, schrijft hij, voelt levenslang „een stemvork van angst in zijn lijf trillen”.

Het is niet het grootste oorlogstrauma uit zijn familie. Zijn grootouders hebben aan het begin van de twintigste eeuw wonder boven wonder de Armeense genocide weten te overleven. De volkerenmoord op circa een miljoen Armeniërs wordt door Turkije nog steeds betwist. Aan zijn opa zweert Tankian dat hij er alles aan zal doen om diens verhaal aan zoveel mogelijk mensen te vertellen.

Aanslagen en olie

Belofte maakt schuld. Het zorgt ervoor dat de zanger het als zijn „levenswerk” ziet om „harde en ongemakkelijke waarheden te verkondigen” – ook als hem dat „vrienden, fans en misschien ook wel de band kost”. Zo publiceerde hij in de hoogtijdagen van System of a Down – 48 uur na de aanslagen van 9/11 – een essay (‘Understanding Oil’) op de site van de band, waarin hij beschreef waarom Amerika de aanslagen min of meer over zichzelf had afgeroepen.

Een overduidelijk geval van: too soon. Uiteraard breekt de pleuris uit, van boycots door radio- en tv-stations tot doodsbedreigingen. Samen met de hele natie is ook de rest van de band ziedend. Ze vrezen niet alleen voor hun leven, maar moeten toezien hoe hun zanger hun carrière torpedeert – net op het moment dat het tweede album Toxicity op nummer één staat.

Dat succes was sowieso al niet vanzelfsprekend voor het progressieve en eigenzinnige geluid dat Tankian zeer treffend omschrijft als „een niet te classificeren botsing van agressieve metalriffs, onconventioneel tollende ritmes en Armeense folkmelodieën waarbij ik teksten grom, schreeuw en croon die binnen één regel kunnen omslaan van avant-garde en dadaïstische dwaasheid naar razende sociaal-politieke tirades”.

Loopgravenoorlog

Op de golven van de net opgekomen nu-metal én onder de vleugels van producer en goeroe Rick Rubin vulde de band binnen de kortste keren uitverkochte stadions. Rubin redt ook hun grootste hit, ‘Chop Suey!’ Na een meditatiesessie moedigt hij Tankian, die tekstueel is vastgelopen, aan om „op het universum te vertrouwen”. Hij moet een willekeurig boek uit Rubins bibliotheek trekken, blind zijn vinger op een pagina laten landen en kijken wat daar staat. Dat wordt Jezus’ verzuchting: „Father, why have you forsaken me.” Precies wat het nummer nodig had, weet de zanger.

De band grijpt het succes aan om overal hun zaak te bepleiten: de Armeense genocide moet door zoveel mogelijk landen worden erkend. Tijdens een ontnuchterende lobby langs Amerikaanse congresleden ontdekt Tankian dat alle politici het met hem eens zijn, maar tegelijkertijd toegeven handelsbelangen en militaire deals met Turkije belangrijker te vinden. Het zal tot 2021 duren tot de Verenigde Staten de genocide officieel erkennen. En zelfs die mijlpaal blijkt uiteindelijk „zoals altijd een cynische geopolitieke realiteit” te zijn: de VS willen de Turken terechtwijzen omdat ze raketten hebben gekocht van de Russen.

Tegen die tijd heeft Tankian zijn diplomatieke loopgravenoorlog met System of a Down uitgevochten. Hij vindt het prima soms wat grote shows te spelen, maar richt zich vooral op zijn solocarrière (twee weken geleden verscheen de EP Foundations). Je hoeft het boek niet te lezen om te zien hoe tevreden hij daarmee is. Want Tankian mag dan schrijven dat hij zich na het gesteggel met zijn „broeders” heeft verzoend, in het acht pagina’s tellende beeldkatern zijn ze op geen enkele foto terug te vinden.

Charlotte Wessels maakt elke maand een liedje (en viel zo niet in een zwart gat)

admin
October 11, 2024
0

Charlotte Wessels (37) weet het even niet meer. Ze is vastgelopen, halverwege het 55ste liedje dat ze in haar kelder in elkaar knutselt. Hier, in de schamele vierkante meters onder haar Utrechtse rijtjeshuis, is ze haar eigen eenmansband. Op de plek „waar volgens de buurtbewoners vroeger een wietplantage zat” bouwde ze vier jaar geleden een thuisstudio die ze ‘Six Feet Under’ doopte. Sindsdien neemt ze daar iedere maand één liedje op dat ze op het muziekplatform Patreon zet. Fans kunnen daar tegen betaling meeluisteren.

„Kijk, dit is mijn grote vriend.” Met één muisklik tovert Wessels haar favoriete scheurgitaar tevoorschijn uit haar oneindige voorraad virtuele instrumenten (plug-ins): de Shreddage 3 Jupiter. Gitaren, drums, bas, piano’s, synthesizers, strijkers tot complete symfonieorkesten: ze komen allemaal uit haar computer. „In het begin wist ik helemaal niet hoe die plug-ins werkten”, geeft ze toe. „Maar gelukkig zijn er heel veel mensen die the good lord’s work verrichten en op YouTube uitgebreide tutorials geven.”

Zingen doet ze wél analoog, in de vocal booth naast het bureau: een soort douchecabine met bloemetjesbehang, mosgroen gordijn en lichtpaarse bloemen die omlaag kringelen tot aan een microfoonstandaard.

Maar voor het zover is, luidt de voornaamste vraag: hoe nu verder?

Na een tik op de spatiebalk klinken de eerste tonen van liedje 55 uit de speakers. „Het is een 5/8 maat: dat maakt de coupletten heel vibey.” Dan stopt de muziek abrupt. „Hier moet een catchy refreintje komen, maar dat lukt me dus niet. Moet ik het 5/8 houden of overgaan op 6/8 zodat het net iets gangbaarder wordt? Of zal ik of toch met een heel harde break verder gaan met een vierkwartsmaat? Ik wéét het gewoon niet!” Schrale troost: de deadline hijgt nog niet in haar nek, ze heeft nog een paar dagen.

Zo gaat het dus iedere maand, sinds mei 2020. Wat begon „als hobbyprojectje” werd een serieuze baan. En dat had dan weer te maken met die andere baan, die ze plotseling verloor. Wessels was namelijk zestien jaar lang het boegbeeld van de Nederlandse symfonische metalband Delain. Die band groeide uit tot een internationale topact die – net als Nederlandse collega’s Within Temptation en het Finse Nightwish (met Hollands trots Floor Jansen) – wereldwijd met gemak grote arena’s uitverkocht.