Deze herdenking was menselijker dan die op 4 mei

Posted on August 16, 2023 by admin

N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.

ZAP Op verschillende plekken in Nederland werd gisteren het einde van de Tweede Wereldoorlog in Nederlands-Indië herdacht. De verschillen met de jaarlijkse herdenking op 4 mei zijn groot.

Wilfred Takken

16 augustus 2023 om 11:43

Leestijd 2 minuten

Winfried Baijens en Eric de Vroedt bij de Nationale Herdenking 15 augustus 1945. Beeld NOS

Wat een verschil met de Dodenherdenking op de Dam van 4 mei. De NOS deed dinsdagavond verslag van de Nationale Herdenking 15 augustus 1945 bij het Indisch Monument in de Scheveningse Bosjes. Hier wordt jaarlijks het einde van de Tweede Wereldoorlog in Nederlands-Indië herdacht.

De Indië-herdenking heeft altijd in de schaduw gestaan van de grote herdenking op 4 mei, maar beleeft de laatste jaren een opmerkelijke opleving. Vermoedelijk hangt dat samen met de toegenomen interesse in het Nederlands koloniaal verleden, en de kanteling van het beeld daarvan. Die kanteling heeft ook zijn weerslag op de controverses rond de herdenking.

De verschillen met 4 mei zijn groot. Bij de herdenking op de Dam kan ik vaak nauwelijks ademhalen van de loodzware, stramme plechtigheid. Een opeengepakte massa zwijgende mensen tussen steen, een eindeloze reeks kransleggers. In de Scheveningse Bosjes zat het publiek op stoelen, met veel ruimte en groen om hen heen, de praatjes waren persoonlijker. Het was, hoe zeg ik het, menselijker.

De presentatie van de NOS was ook losser, met interviewtjes vooraf en filmpjes tussendoor. Presentator Winfried Baijens sprak met Eric de Vroedt van Het Nationale Theater, dat een programma verzorgt rond de herdenking. De Vroedt bleek een enthousiaste, snelle spreker, die de gretige nieuwsgierigheid van de jongere generaties goed representeerde. Met De Vroedt behandelde Baijens ook kort het controversiële van de herdenking. Die is van oudsher gericht op Indische Nederlanders en indo’s. De Indonesiërs komen er bekaaid vanaf. Twee jaar geleden besmeurde een Indonesische actiegroep daarom het monument met leuzen in rode verf. De achterstelling van Indonesische nabestaanden is extra pijnlijk omdat voor hen de Nederlanders geen slachtoffer zijn, maar daders.

Lees ook: Hoe de Indiëherdenking generaties verdeelt

Voor de Japanners kwamen, zo memoreerde De Vroedt, waren de Nederlanders de onderdrukkers. „Japan bezette niet een onschuldig land, het was een land dat al bezet was.” En nadat de Japanners vertrokken, gingen Nederlanders en Indonesiërs elkaar te lijf in de Onafhankelijkheidsoorlog. Het einde van de oorlog was in Indonesië dan ook veel minder een bevrijding dan in Nederland.

Beroerde timing

De Indische Nederlanders en indo’s vinden op hun beurt dat het Indonesische leed tegenwoordig te veel aandacht krijgt. Bij de herdenking in Amsterdam sprak de dochter van kapitein Westerling, ze was in het journaal te zien. Zij pleitte voor eerherstel van haar vader en andere Nederlandse militairen die in de Onafhankelijkheidsoorlog streden. Reden voor burgemeester Femke Halsema om weg te blijven bij de herdenking. De Vroedt vond het optreden van Westerlings dochter schandalig. Hij noemde de KNIL-commandant een sadist en een oorlogsmisdadiger.

Vorig jaar is voor eens en altijd vastgesteld dat het Nederlandse leger tijdens de Onafhankelijkheidsoorlog structureel oorlogsmisdaden pleegde: martelen, buitenrechtelijke executies, dorpen platbranden. Zeventig jaar lang heeft de regering de militairen de hand boven het hoofd gehouden. Nu pleiten voor eerherstel voor oorlogsmisdadigers die nooit zijn veroordeeld, getuigt in ieder geval van een beroerde timing.

En het is zo onnodig om deze herdenking ermee te besmetten. Die gaat niet over de Onafhankelijkheidsoorlog. Die gaat over de slachtoffers van de Japanse bezetting. Het is voorbij, samen treuren zou mooi zijn. Maar ja, ook bij deze Nationale Herdenking zag ik vrijwel alleen Indische Nederlanders en indo’s. De Indonesische ambassadeur mocht een krans leggen, maar bleef verder onzichtbaar. Zijn aankondiging werd overstemd door de militaire kapel. Dus ik was blij dat De Vroedt nog even zei waar het op staat.

Zanger Boudewijn de Groot legde de witte ‘driegeneratiekrans’ met zijn dochter en kleindochter. Verder droeg hij zijn liedtekst ‘Hoe meer ik dichterbij kom’ voor: „Kijk mama kijk/ Hier sta ik, inmiddels oud en grijs.” Jammer dat hij het niet zong, het is een aangrijpend lied over zijn moeder, de danseres Fee de Groot-Saueressig. De Groot werd geboren in een Japans concentratiekamp, zijn moeder overleed daar toen hij één jaar was. Hoe ouder hij wordt, hoe meer hij aan haar denkt. Hij hoopt haar straks weer te zien. „Misschien zal het gebeuren/ En zul je blij verrast zijn, als je ziet/ Dat ik naar je wenk.”

Bitterzoet, bijtend en hoopvol: Nick Cave is na donkere jaren dichterbij zijn fans dan ooit

admin
September 27, 2024
0

„Mijn verjaardag”, herhaalt de zanger Nick Cave met een frons. Nadat hem eerder al een pluchen kikker was toegespeeld, een verwijzing naar de song ‘Frog’, feliciteert een fan vooraan hem alsnog met zijn verjaardag – de in Australië geboren Cave werd onlangs 67 jaar. „Concentreer je”, briest die echter, aan de rand van het podium. Moet hij hier echt iedereen bij de les houden? Hij dóét niet aan verjaardagen. „Daarvoor ben ik te oud.” Zijn verjaardag? Meer een survive-dag, gnuift de zanger. „Wees stil en luister hiernaar”, is zijn gebod. Waarna hij op minimale pianonoten aan de theatrale vertelling van ‘Conversion’ begint, een van zijn nieuwe songs over transformatie en een spiritueel ontwaken.

Een diepe connectie wil Nick Cave voelen met zijn toehoorders. Het is tweeënhalf uur zijn ontbrandingsmotor en voor minder gaat het niet. Zeker niet aan het begin van zijn Europese tournee – hij doet Amsterdam aan voor twee shows. En ook al is zijn nieuwe Wild God, een verrukkelijk hoopvol, soul en gospel ademend album er nog maar net. De show bevat dus veel nieuwe songs die voor het eerst live klinken. Focus! Moet hij het nog eens zeggen?

Levensvreugde

‘JOY’ lezen we nu. Levensvreugde voelen. Kan het ooit nog zonder die ‘maar’, die adembenemende stomp in je maag die ogenblikkelijk herinnert aan de wanhoop, verdriet en alles waardoor een mens heen moet gaan na het afschuwelijk tragische verlies van een kind? Laat staan van twee, zoals Cave overkwam. Niets is meer hetzelfde, alles is veranderd. Maar Nick Cave, getormenteerde gentleman van het zware gemoed, literaire liedjesschrijver vol bijtende spot en dromer van gitzwarte sprookjes, is na donkere jaren dichterbij zijn fans dan ooit.

**Nick Cave** in de Ziggo Dome. Foto Andreas Terlaak

Soms letterlijk vallend op hun uitgestoken handen spuugt hij in Amsterdam demonen in de bek. Bitterzoet, getergd, aaibaar is hij, maar ook de kwetsbare ziel die aan zijn vleugel de dood enigszins kan omarmen. Of in elk geval, weet te accepteren met een lichtere en – nog erger – gelukkige kijk op de wereld. En het leven daarna, richting „the kingdom in the sky”. Al is zijn God allang geen betrouwbare gids meer.

Zijn tragiek komt aan, maar het voert niet meer de boventoon. Klein en „een beetje sad” is ‘O Children’ over hoe zijn kinderen vroeger speelden. Solo aan de piano beneemt ‘I Need You’ de adem („Just breathe, just breathe” – het is onverdraaglijk). Maar ‘Joy’ stijgt met koorzang formidabel boven alle pijn op.

Steengoed keert de sfeer richting de vintage Cave met gebalde vuist. Vergelding! Waanzin! Verdoemenis! Hij is de rusteloze verteller. Voel die onderhuidse spanning in ‘Tupelo’. ‘From Her to Eternity’ is een gissende en borrelende highlight met een bijtende Cave. Natuurlijk, het spooky verhaal van ‘Red Right Hand’ vol kerkbellen. Beukend ook: ‘The Mercy Seat’ (1988), zijn epos over de elektrische stoel met talloze bijbelse verwijzingen.

Ze dreunen na, terwijl Cave rusteloos in maatpak zijn catwalk af draaft, de ogen vlammend in het lange gezicht. Terwijl album Wild God gemaakt blijkt voor het podium, is Cave knap boven zijn rouw uitgestegen.

Opinie | Een helm is net als regenjas of oordoppen: gewoon nuttig

admin
September 27, 2024
0

Als ik af en toe naar een dansevenement ga, doe ik oordopjes in. Misschien zien ze er niet per se aantrekkelijk uit, maar ik wil mijn gehoor beschermen. De muziek is hard, en na vijf minuten merk je niet eens meer dat je ze draagt. Ik heb er verder geen enkele emotie bij: het zijn simpelweg oordopjes.

Dus ik was verrast door hoeveel emoties er in Nederland leven rondom helmen. Op een steiger, op de fiets, op een bouwterrein… Het dragen van een helm wordt niet alleen als overbodig gezien; mensen worden soms zelfs boos als iemand anders er wél voor kiest. Vrijheid, democratie en zelfbeschikking lijken nauw verbonden te zijn met het niet dragen van een helm.

Toen ik hierover in Engeland schreef, werd ik met veel onbegrip geconfronteerd. „Helmet hair is better than concrete head”, schreef een lezer van The Sunday Times. Mijn schoonmoeder sprak over „the rift between the supposed free spirits and sane folk who recognize the seriousness of avoidable brain damage”, de kloof tussen de zogenoemde vrije geesten en de verstandige mensen die de ernst van vermijdbare hersenschade inzien.

Simpelweg beschermend

Toen ik van Londen, Edinburgh en Melbourne naar Amsterdam verhuisde, droeg ik altijd een helm op de fiets. In Engeland, Schotland en Australië is dat normaal, en vaak zelfs verplicht. Ook hierover voel ik weinig emotie. Een helm is simpelweg een stukje hoofdbescherming – licht, tegenwoordig ook comfortabel, je vergeet snel dat je ‘m op hebt. Het kan vervelend zijn als je hem thuislaat of als hij nat is (net als je zadel), maar mijn gevoelens over mijn helm zijn vergelijkbaar met die over mijn regenjas: nuttig onder bepaalde omstandigheden, verder niets bijzonders. Nothing to see here.

Uitgescholden worden

Is het vreemd dat een overheid hierover regels maakt? Niet echt. Wanneer iemand, vooral een jong persoon, hoofdletsel oploopt door een ongeluk, dragen wij als samenleving uiteindelijk de zorgkosten en missen we een productieve werknemer.

Wat wél vreemd is, is de sociale druk om géén helm te dragen. Nog vreemder is dat je vaak wordt uitgescholden als je er wél voor kiest, in dit zogenaamd vrije land. Ik ga toch ook niet schelden als de ander géén helm draagt: gun mij, alsjeblieft, dezelfde beleefdheid.

Regels zijn regels. Grappig genoeg is een rood licht niet alleen decoratie!

Natuurlijk is helmgebruik maar een deel van het verhaal. Het verkeer moet veiliger worden, en dat vereist investeringen in infrastructuur, het terugdringen van autogebruik waar mogelijk, meer ruimte voor fietsers en voetgangers en socialere gedragsnormen voor iedereen. Regels zijn regels. Grappig genoeg is een rood licht niet alleen decoratie! We hebben die regels samen bedacht, dus het zou normaal zijn als iedereen zich eraan houdt. Zo niet, dan moet handhaving plaatsvinden.

De fietsburgemeester van Amsterdam vatte het goed samen: het verkeer is een plek van sociale interactie, en een langzamere stad kan ook een mooiere stad zijn.

Helm én mooi haar

En als je je echt zorgen maakt om ‘helmet hair’, is het dan misschien een idee om niet in een land te wonen waar het vaak hard waait en regent? En anders bedenkt een slimme Nederlandse ontwerper misschien wel een helm die helmethairproof is, en opvouwbaar. Het zou eigenlijk heel on-Nederlands zijn om zo’n grote marktkans te laten liggen in een land met 18 miljoen fietsers, van wie zo’n 90 procent geen helm draagt.

Vanochtend regende het cats and dogs. Na tien minuten op de fiets waren mijn knieën doorweekt. Maar onder mijn helm, toen ik op mijn werk aankwam, was mijn haar heerlijk droog.

Tv-recensie | Tedere toenadering tussen vader en zoon in adoptiefilm ‘Kind van de tijd’

admin
September 27, 2024
0

Tim van Wijk kijkt stuurs voor zich uit en geeft afgemeten antwoord. Achter zijn harde, afstandelijke houding zie je een afgrond van woede en wanhoop. Intrigerend is het wel om naar deze man te kijken, en hartverscheurend, en herkenbaar.

Wanneer een documentairemaker iets over zijn eigen gezin gaat maken, dan heeft hij personages die er misschien geen zin in hebben, maar die in ieder geval bereid zijn om het filmende gezinslid te helpen. Maar als het gezicht van Tim van Dijk in beeld komt, dan weet je: hier gaat zijn broer, regisseur Huibert van Wijk, een zware dobber aan hebben.

Tim (49) is geadopteerd uit Indonesië, had als kind driftbuien en andere gedragsproblemen. Zijn ouders konden het niet aan, gingen scheiden. Toen Tim op zijn veertiende zijn vader Lex probeerde te wurgen, werd hij uit huis geplaatst. Weer werd hij afgewezen.

Dit is een film over de zoon en de vader. Adoptie is wat hun samenbracht, adoptie is wat hun scheidt. De vader wilde in 1975 het goede doen door een kind uit de Derde Wereld te redden. De zoon vindt het een halve eeuw later greedy westers gedrag om een baby uit zijn cultuur te rukken en op te zadelen met zoveel pijn. De bewering dat adoptie in het belang van het kind is, maakt hem razend.

Tussendoor zien we de vader en de zoon samen een soort therapie doen met paspoppen die familieleden verbeelden, maar ook abstracties als „afwijzing”. Het gaat helemaal mis als de vader de pop Afwijzing weghaalt omdat hij dat niet zo voelt. Typisch Nederlands, vindt Tim dat, het verbloemen van het probleem. „Doofpot en stamppot.” Net toen ik dacht: dat komt nooit meer goed, komen vader en zoon onverwachts tot een voorzichtige, tedere toenadering. „Dan hebben we het al over stapjes, pap.”

Film over intimiteit

Maandag was er ook al een persoonlijke documentaire over adoptie op televisie. De Chinese Keizerin (NPO3) is onderdeel van Teledoc Campus, een serie korte, vaak persoonlijke documentaires van jonge makers. Ik noem het een documentaire over adoptie, maar zo ziet regisseur Jonnah Bron (30) dat niet. Voor haar is dit een film over intimiteit. Over gebrek aan contact tussen ouders en kind. Waarom voelt ze afstand tot haar ouders?

Omdat haar ouders gescheiden zijn, plaatst ze hen in een decor van twee aan elkaar geplakte huiskamers, met iedere ouder in zijn eigen helft. De echte gesprekken komen los als ze de ouders los van elkaar spreekt. Met haar vader terwijl ze voetbal kijken met het bord op schoot. Met haar moeder terwijl ze onder een dekentje op hun telefoon zitten. Geënsceneerd, maar naar het leven getekend. Althans, dat vindt Bron. Haar ouders vinden het kunstmatig. Ze vinden het sowieso jammer dat ze dit gesprek voor de camera in een decor moeten voeren. In plaats van gewoon thuis, onder elkaar.

De ouders zeggen dat Bron een opvliegend kind was die alles volgens haar wensen wilde. Ze noemden haar „de Chinese Keizerin”. Het afstandelijke contact – niet zomaar aanraken – was op haar verzoek. Volgens de moeder komt die moeite met intimiteit door Brons hechtingsproblematiek veroorzaakt door adoptie. De dochter wil er niet aan. Ze wil geen „clichématig” Aziatisch adoptiekind zijn. Ze wil zichzelf zijn. Niet geadopteerde kinderen hebben toch ook problemen met hun ouders? Jonnah en haar moeder hebben dus het omgekeerde van Tim en zijn vader.

Mooie eerste stap. Er valt nog veel te ontdekken voor Bron, als dochter, als filmmaker, en misschien ook wel als geadopteerde. Haar moeder besluit met: „Er is iets opengebroken en daarmee gaan we verder.”

Luister naar