Deze dertien boeken over de Tweede Wereldoorlog zijn allemaal goed

Leesgids De afgelopen jaren zijn er tal van boeken verschenen over de Tweede Wereldoorlog. Welke zijn de moeite waard? In deze gids zetten we de belangrijkste titels op een rij.

De bibliotheek van het Holland House in het Londense Kensington is zwaar beschadigd geraakt na een luchtaanval op 23 oktober 1940.
De bibliotheek van het Holland House in het Londense Kensington is zwaar beschadigd geraakt na een luchtaanval op 23 oktober 1940.

Foto Central Press/Hulton Archive/Getty Images

Er is geen historisch onderwerp waarover zoveel boeken verschijnen als de Tweede Wereldoorlog. Ook dit jaar komen er in de aanloop naar 4 en 5 mei weer tientallen bij. Welke moet je lezen? Elke selectie heeft iets willekeurigs, maar onderstaande boeken zijn de afgelopen drie jaar in elk geval positief besproken in NRC.

Boeken over/van dagboekschrijvers in de oorlog

1 Dagboek van een ‘gewone’ Duitse vrouw is onverminderd actueel


Anna Haag was een ‘gewone’ Duitse vrouw die tijdens de oorlog een dagboek bijhield. Doordat ze met verbazing en afschuw naar haar landgenoten keek, heeft ze gedeeltelijk hetzelfde perspectief als de lezer die tachtig jaar later terugkijkt op de geschiedenis. Wat bezielde de massa? Hoe kan een wrede leider zo veel macht krijgen? Hoe blijf je als individu overeind in een dictatuur? De vragen die ze stelt in Vreemdeling in eigen land zijn daardoor onverminderd actueel.

Vert. Irene Dirkes en Lucienne Pruijs. Alfabet, 464 blz. € 29,99

2 Ongelooflijk rijk boek over een onderduiker en onderduikgever


Journalist Tom Rooduijn deed een geweldige vondst. Een onderduiker en een onderduikgever hielden, zonder dat ze het van elkaar wisten, allebei een dagboek bij. Ze woonden in Amsterdam op Amstel 278, de titel van het boek dat Rooduijn erover schreef. Een ongelooflijk rijk boek, dat de lezer meevoert in het – risicovolle – leven van twee interessante bewoners van de hoofdstad tijdens de Tweede Wereldoorlog.

Thomas Rap, 416 blz. € 24,99

3 Een prachtige biografie over Etty Hillesum


Etty Hillesum heeft ‘fans’ over de hele wereld. Ze hield een dagboek bij waarin ze genadeloos eerlijk was over haar gevoelsleven. Tijdens de oorlog hervond ze haar (Joodse) geloof. Hoewel ze de kans had om onder te duiken, deed ze dat niet. De prachtige biografie Etty Hillesum van Judith Koelemeijer maakt die onbegrijpelijke keuze iets begrijpelijker.

Balans, 574 blz. € 34,95

Internationale boeken over de oorlog

1 Een autobiografisch verhaal van een man aan het Oostfront


„Ik kan me geen ander boek voor de geest halen waarin zo heftig wordt geprotesteerd tegen het menselijk lot en dat zo goed in die opzet is geslaagd: zo intens mogelijk het verre gegil uit het slachthuis opnieuw laten horen.” Dat schreef de Britse schrijfster en Nobelprijswinnaar Doris Lessing (1919-2013) over De vergeten soldaat van Guy Sajer. Het autobiografische verhaal van een jonge man aan het Oostfront werd in een nieuwe Nederlandse editie uitgegeven. Wie het boek heeft gelezen zal het niet licht vergeten.

Vert. Reintje Ghoos en Jan Pieter van der Sterre. De Arbeiderspers, 720 blz. € 35,-

2 Fascinerend, caleidoscopisch beeld van de Tweede Wereldoorlog


Het tiendelige Das Echolot, het levenswerk van de Duitse schrijver Walter Kempowski (1929-2007), was in Duitsland een groot succes. Daarin schetste hij op bijzondere wijze de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog: door een aantal dagen te kiezen en er fragmenten uit brieven, dagboeken en andere getuigenissen bij te zoeken, van beroemde maar ook van hele gewone mensen. Het leverde een fascinerend, caleidoscopisch beeld op. In 2020 verscheen het laatste deel in het Nederlands, Zwanenzang 1945.

Vert. Gerrit Bussink en Izaak Hilhorst. Thomas Rap, 528 blz. € 29,99

3 Unieke blik in de denkwereld van twee overtuigde nazi’s


Hoe konden intelligente mensen, hoogopgeleide, ontwikkelde mensen betrokken raken bij massamoord, vroeg de Britse auteur Philippe Sands zich af. Zijn boek De Rattenlijn biedt een unieke blik in de denkwereld van twee overtuigde nazi’s, Brigadeführer Otto Wächter en zijn vrouw. Het is ook nog eens een spannend, goed geschreven verhaal.

Vert. George Pape. Spectrum, 472 blz. € 27,99

4 Een interessant boek over oorlogsvoering


Van alle boeken over oorlogvoering is De bommenwerpermaffia van Malcolm Gladwell een van de interessantere. Het gaat over een groep Amerikaanse militairen, die geloofden dat ze de oorlog sneller konden beëindigen door een betere luchtoorlog. Maar die luchtoorlog bleek nog altijd gruwelijk, omdat bij de bombardementen die ze voor ogen hadden veel burgerdoden vielen.

Vert. Robert Neugarten. Volt, 224 blz. € 25,-

5 Dit boek nuanceert de beeldvorming


In de beeldvorming is Hitler de verpersoonlijking van het Kwaad, synoniem met de Holocaust. En Mussolini is zijn gekke neefje, in vergelijking daarmee bijna onschuldig. De ‘operettedictator’, zo vat de Duitse historicus Hans Woller dat beeld samen. Met De eerste fascist nuanceert hij dat beeld.

Vert. Gerrit Bussink en Izaak Hilhorst. Alfabet, 382 blz. € 29,99

6 Een compact en vlot geschreven alternatieve Hitler-biografie


Als je toch nog eens één boek wil lezen over Hitler, dan is Hitlers hofhouding van Heike B. Görtemaker een aanrader. Ze maakt daarin ruim baan voor de vrouwen in de omgeving van de Führer, die vaak onderbelicht zijn gebleven. Door zich te richten op de deels anonieme intimi van Hitler, vertelt ze óók een verhaal over de nazi-leider zelf. Het boek is daarom tegelijk te zien als een alternatieve Hitler-biografie, compact en vlot geschreven.

Vert. Jeske Nelissen en Marianne Palm. Cossee, 594 blz. € 49,99

Boeken over Nederland in de Tweede Wereldoorlog

1 Een minutieus boek over de rol van de Joodse Raad


Om de Joden in Nederland te vermoorden riepen de nazi’s een organisatie van Joden in het leven die hen daarbij moest helpen: de Joodse Raad. Na de oorlog kregen de leden daarvan het verwijt dat ze hadden geprobeerd hun eigen hachje te redden ten koste van hun geloofsgenoten. In De politiek van het kleinste kwaad laat historicus Bart van der Boom minutieus zien hoe leden van de Raad probeerden erger te voorkomen en dat de nazi’s sluwer waren dan iemand voor mogelijk hield.

Boom, 391 blz. € 29,90

2 Dit boek beschrijft een transformatie tot vaardige verraadster


Hoe komt iemand in een oorlog aan de verkeerde kant terecht? Het antwoord op die vraag is soms banaal, toont Erik Schaap met De verraadster. De hoofdpersoon van zijn boek, Franci Siffels uit Zaandam, raakt via haar rode familie aanvankelijk betrokken bij het verzet. Na een ruzie met haar ondergedoken man, die ze verdenkt van overspel met haar zus, geeft ze hem aan bij de SD. Daarna transformeert ze tot een vaardige verraadster.

Alfabet, 256 blz. € 19,99

3 Over de opvang van Joden na de Tweede Wereldoorlog


U wordt door niemand verwacht van Michal Citroen, over de opvang van Joden na de Tweede Wereldoorlog, staat vol voorbeelden waarvan je denkt: hoe is het mogelijk? Zoals dat van de Duitse Joden die na de Tweede Wereldoorlog nog aanwezig waren in kamp Westerbork. Ze werden behandeld zoals alle Duitsers in Nederland: als inwonenden van een vijandelijke natie. Net als SS’ers en NSB’ers die óók in Westerbork waren ondergebracht, moesten ze dwangarbeid verrichten. Sommigen brachten snel hun Jodenster weer aan, ‘om tenminste niet als landverrader te worden gebrandmerkt’.

Alfabet, 446 blz. € 24,99

4 Een boek over omgaan met het verleden


De hoofdrolspelers van veel boeken over de Tweede Wereldoorlog vallen nog steeds in duidelijke categorieën: daders, slachtoffers, helden. Het interessante van Kamp Erika van Hester den Boer is dat bij haar hoofdpersoon, haar opa, niet zo duidelijk is tot welke categorie hij moet worden gerekend. Die opa zat in het ‘vergeten’ Kamp Erika bij Ommen. Maar het boek gaat niet alleen over dat kamp, het gaat ook over onze omgang met het verleden in het algemeen.

De recensie van Kamp Erika komt later deze week online.

Atlas, 288 blz. € 22,99


Welke boeken over ons slavernijverleden zijn de moeite waard? In deze gids zet NRC de belangrijkste titels op een rij.