Nederland heeft lang geaarzeld of Russische bedrijven vanwege de oorlog in Oekraïne zouden moeten worden afgesloten van internet. Den Haag besloot pas na ruim een jaar dat dat niet wenselijk was, blijkt uit een onderzoek van journalistiek platform Investico, in samenwerking met Trouw en de Groene Amsterdammer.
Dat het ministerie van Buitenlandse Zaken in Den Haag zich over de kwestie moest buigen, komt door de centrale plek die Nederland inneemt in de architectuur van internet. In een kantoor op het Centraal Station in Amsterdam is RIPE NCC gevestigd, een van de vijf organisaties die wereldwijd verantwoordelijk zijn voor de uitgifte van ip-adressen, de unieke nummers die zorgen dat apparaten (van servers tot smartphones) met internet kunnen worden verbonden. RIPE NCC regelt dat voor 76 landen in Europa, het Midden-Oosten en Centraal-Azië, waaronder Rusland en Oekraïne. De Europese Commissie drong er volgens Investico bij Den Haag herhaaldelijk op aan dat het zou vaststellen of RIPE NCC diensten mag leveren aan Russische bedrijven in het bezette deel van Oekraïne, waartegen Europese sancties van kracht zijn. Ook de Oekraïense overheid informeerde volgens Investico via een Amsterdams advocatenkantoor naar de activiteiten van RIPE NCC.
Lees ook
Welke knop doet Rusland van het internet verdwijnen?
In maart 2022, kort na de Russische inval in Oekraïne, deed de Oekraïense minister van Digitale Transformatie Mychajlo Fedorov het veel verder strekkende verzoek aan RIPE NCC om alle Russische bedrijven, zoals internetproviders, te weren. Daarmee zou Rusland worden afgesloten van internet.
Fedorov richtte zulke verzoeken in diezelfde periode – ook in veel gedeelde berichten op openbare sociale media – aan meer bedrijven en instanties. Onder meer Apple, Meta, Amazon, Paypal en Netflix werd gevraagd alle banden met Rusland te verbreken. Net als ICANN – de beheersorganisatie die onder meer verantwoordelijk is voor de uitgifte van landdomeinen, zoals .nl in Nederlandse internetadressen, of .ru in Russische.
Toegang tot tegengeluiden
Met name de verzoeken aan RIPE-NCC en ICANN zijn controversieel. De organisaties, die een cruciale rol spelen in het beheer van het wereldwijde internet, stellen zich bewust neutraal op. Als ze aan dergelijke verzoeken gehoor zouden geven, wordt internet een speelbal van overheden, vrezen ze. Het zou autoritaire regimes in de kaart spelen, zoals Rusland en China, die graag meer grip op het wereldwijde netwerk zouden krijgen. ICANN weigerde dan ook.
Lees ook
Russen hebben nauwelijks nog toegang tot onafhankelijke informatie door blokkade Facebook en Twitter
Ook mensenrechtenorganisaties zijn kritisch. Juist toegang tot internet is cruciaal om te zorgen dat Russen nog toegang hebben tot tegengeluiden en onafhankelijke informatie, zei Natalia Krapiva van Access Now daarover destijds tegen NRC: „Als techbedrijven Rusland afsluiten is er voor de anti-oorlogsbeweging geen manier meer om informatie over wat er aan de hand is naar buiten te brengen. Wat er dan overblijft, is alleen de propaganda op tv.”
Het ministerie van Buitenlandse Zaken deelt dergelijke bezwaren, blijkt uit een interne mailwisseling waaruit Investico citeert. „Altijd apolitiek opereren omdat overal ter wereld toegang tot het internet moet kunnen worden gegarandeerd”, schrijven ambtenaren over de kwestie. In het voorjaar van 2023, ruim een jaar na de Russische invasie, besluit het dat RIPE NCC van het sanctieregime is uitgezonderd.
