Demonstreren voor ‘vrede’ op de Dam, met steun uit Rusland

Onder de luifel van een gele camperbus op de Dam in Amsterdam hangt een poster van een Russische vlag. „Save humanity, stop NATO”, staat erop. Het vel is net opgehangen als een Oekraïense man komt aanlopen over de Dam. Hij grist de vlag weg. „Why are you doing this?”, roept de Oekraïner. „This is the flag of fascists!”

Actievoerders lopen op de man af. Ze beginnen hem van dichtbij te filmen. De Oekraïner smijt de vlag neer en beent weg. „Hé! Fuck you!”, roepen ze hem na.

De vredesdemonstratie kan beginnen.

Elke maand staan ze hier : activisten die een einde eisen aan de Nederlandse wapenleveringen aan Oekraïne. Een band speelt Nederlandstalige liedjes: „Zwijg niet, maar spreek”, schreeuwt de zanger. Sprekers doen oproepen voor „vrede met Rusland”, er worden folders uitgedeeld over Oekraïense „nazi’s” en er wordt hard op trommels geslagen.

De protesten trekken weinig publiek: al maanden komen er zo’n honderd, vooral dezelfde mensen op af. Nederlandse media besteden er geen aandacht aan. In de Russische pers ligt dat anders. Sommige van deze kleinschalige manifestaties worden daar op de nationale televisie uitgezonden. Zo deden tientallen Russische media verslag van de demonstratie op 27 augustus. „In Amsterdam werd een bijeenkomst tegen het Oekraïense nazisme gehouden”, schreef staatspersbureau RIA Novosti. „Honderden Amsterdammers gingen de straat op om Rusland te steunen”, aldus Tsargrad TV, de zender van Poetin-vertrouweling Konstantin Malofeev. Het Eerste Kanaal – de NOS van Rusland, met tientallen miljoenen kijkers – zond de beelden uit in het ochtendjournaal. „In Amsterdam kwamen mensen met Russische vlaggen naar een betoging toe”, meldde de zender.

Het breed uitmeten van deze protesten heeft een functie, zegt Martin Kragh, Ruslanddeskundige bij het Zweedse Instituut voor Internationale Betrekkingen en expert op het gebied van beïnvloedingsoperaties. „Daarmee krijgt de Russische bevolking het beeld voorgespiegeld dat in Europa veel begrip zou zijn voor het optreden van Vladimir Poetin. Het geeft hem legitimiteit.” Volgens Kragh worden sommige van deze protesten in Europa door Rusland zelf opgezet. „Soms kan worden aangetoond dat ze worden aangestuurd vanuit Moskou, of op zijn minst door lokale Russische ambassades”, zegt hij. Kragh verwijst hierbij naar de intussen overleden pro-Russische activist Manuel Ochsenreiter uit Duitsland, die banden bleek te hebben met het Kremlin.

Hoe zit dat in Nederland? Ook bij de ‘vredesdemonstraties’ op de Dam is sprake van Russische beïnvloeding, blijkt uit onderzoek van NRC. De acties worden aangejaagd door leden van een Russische organisatie die door Moskou wordt betaald om de strijd in Oekraïne te ondersteunen. Bij de demonstraties lopen bovendien buitenlandse filmers rond die zeggen journalist te zijn. Welke rol spelen zij bij deze protesten?

Vredeskettingen

Op de voordeur hangt een sticker van een mondkapje met een rode streep erdoor. Petra Ottenhof doet open in haar rijtjeshuis in Warnsveld, een dorp in de Achterhoek. In haar huiskamer staan dozen met vlaggetjes en flyers erin. De tafel is bezaaid met kettingen met een vredessymbool eraan. „Allemaal voor de demo”, zegt ze. „Wil je wat nootjes?”

Op de bank begint Ottenhof te vertellen hoe ze op het idee kwam een maandelijkse vredesdemonstratie te houden. Tot voor kort demonstreerde Ottenhof, moeder van drie, nooit. Ze verkoopt kleding en sieraden op festivals. Dat verandert als in 2020 alle evenementen worden afgelast vanwege corona. Ottenhof raakt ervan overtuigd dat de pandemie een samenzwering is van een wereldwijde elite om burgers in haar macht te krijgen. Ze gaat actievoeren tegen de coronamaatregelen en groeit uit tot een van de demonstratieleiders.

Als de coronamaatregelen begin 2022 vervallen – en daarmee ook de noodzaak tot demonstreren – sluit Ottenhof zich aan bij nieuwe protesten. Boerendemonstraties, acties tegen de digitalisering van geld. Allemaal onderwerpen die met elkaar te maken hebben, legt ze uit. „Het gaat allemaal over hetzelfde: de elite die macht wil over de bevolking. Als er geen contant geld meer is, worden mensen controleerbaar. En als er geen boeren meer zijn, hebben ze de controle over ons eten en drinken.”

Wanneer op 24 februari 2022 de oorlog in Oekraïne begint, ontwaart Ottenhof ook dáár een complot in, van de elite die de wereld wil controleren. Het motief, volgens Ottenhof: „Rusland moet worden verzwakt om tot een wereldregering te komen.”

Een man salueert bij de Russische vlag op de Dam.

Oud-coronademonstranten

Ottenhof besluit dat het tijd is weer de straat op te gaan. De Dam wordt de plek om met witte vlaggen te gaan demonstreren voor ‘vrede’. De mensen die erop afkomen, zijn net als Ottenhof oud-coronademonstranten. Zoals theatermaker Ab Gietelink: eerder een luidruchtige corona-activist, nu roept hij op de Dam dat het oosten van Oekraïne zo snel mogelijk door Rusland moet worden ingelijfd, omdat de bevolking dit zelf zou willen. Hij baseert zich onder meer op referenda die na de Russische inval in de veroverde gebieden werden gehouden. „Net als met corona”, zegt Gietelink, „zijn wij ook nu weer kritisch op het dominante narratief dat de politiek en media ons opdringen.”

Ook Max van den Berg is er weer bij. Vorig jaar januari stond hij met een brandende fakkel voor het huis van D66-minister Sigrid Kaag. Hij kreeg vijf maanden cel. Nu staat hij op de Dam gehuld in Oekraïense en Russische vlaggen te roepen om ‘vrede’.

Hoe dat zo is gekomen? Na zijn vrijlating vorig jaar kwam Van den Berg tijdens een protest in contact met een vrouw, Natalia Vorontsova. Deze 49-jarige Nederlandse Russin uit de regio Rotterdam voert al jaren actie voor het regime van Vladimir Poetin en struint daarnaast anti-overheidsdemonstraties af. Na een van die demonstraties gaan ze samen wat drinken.

Na hun eerste ontmoeting spreekt Van den Berg op 11 november 2022 weer met Vorontsova af, zo is te volgen via verschillende livestreams die hij die dag opneemt. Vorontsova heeft twee mannen meegenomen die zich voorstellen als Oekraïense journalisten. Zij willen dat Van den Berg een actie tegen ‘Russofobie’ voor hen organiseert, vertelt hij zijn livestream-kijkers. Diezelfde avond neemt hij het gezelschap mee naar Zoetermeer, waar een ander protest aan de gang is. Vorontsova en de journalisten hebben zelf alvast het spandoek meegenomen: „Stop the supply of weapons to Ukraine”. Vorontsova rolt het doek uit en geeft als ‘demonstrant’ een interview af aan de journalisten die ze zelf heeft meegenomen.

Deze zomer duiken dezelfde twee mannen op bij een vredesdemonstratie op de Dam. Samen met Vorontsova komen ze aanzetten met kartonnen borden die teksten bevatten als ‘Let’s buy food, not weapons’. „Wij moesten er met het bord gaan staan, en zij gingen het fotograferen en filmen”, vertelt Van den Berg. De beelden worden in Rusland uitgezonden door staatszender RIA Novosti.

Van den Berg vindt het prachtig, dat beelden van hem heel Rusland doorgaan. Al wil hij benadrukken dat hij niet vóór Poetin is. Het gaat hem om de strijd tegen ‘de elite’. „Die kopen iedereen om, die hebben geld als water, die sturen alles aan. Oorlogen, corona, klimaatverandering.”

‘Zelensky is in paniek’

Wie zijn deze ‘journalisten’ die acties beginnen waarvan ze vervolgens zelf verslag doen? De demonstranten kunnen het niet vertellen: volgens hen willen de mannen ‘undercover’ blijven, omdat ze gevaar zouden lopen. NRC onderzocht de beelden van vredesdemonstraties in juni en augustus en ontdekte dat ze als eerste worden verspreid door de internetzender Mriya. Het kanaal zegt Oekraïens te zijn, maar zendt alleen Russische propaganda over de oorlog uit. „Zelensky is in paniek” valt er op het videokanaal van Mriya te lezen, gevolgd door „Oekraïne: de 51ste staat van Amerika”.

Mriya blijkt vanuit Rusland te opereren. Volgens de website van het ‘Vertegenwoordigend Bureau van het Oekraïense Volk’ is de zender verbonden aan deze organisatie, die zich presenteert als alternatief bestuur voor Oekraïne. De organisatie is gevestigd in Moskou en bepleit het opgaan van oostelijk Oekraïne in Rusland.

De Mriya-journalisten hebben invloed op de Nederlandse vredesdemonstraties. Zo mag de leider van hun ‘Vertegenwoordigend Bureau’ de demonstranten op de Dam toespreken via een livestream. Op initiatief van de Mriya-journalisten worden deze zomer na de maandelijkse vredesdemonstratie ook twee ‘persconferenties’ belegd, in de Amsterdamse hotels Krasnapolsky en Victoria. De Nederlandse vredesdemonstranten voeren er het woord. „Prominente politieke en publieke figuren”, heten ze achteraf in het verslag van een pro-Russisch medium.

Het huren van twee conferentieruimtes kost volgens de websites van Krasnopolsky en Victoria meer dan tweeduizend euro. Wie heeft dat betaald? „Wij niet”, zegt Petra Ottenhof, die de donatiepot van de vredesdemonstratie beheert. Het moeten de journalisten zijn geweest, zegt ze. „Dat is via Natalia gegaan. Zij kent die mensen.”

Nederlandse Russin

Natalia Vorontsova introduceerde niet alleen de Mriya-verslaggevers bij de demonstranten. De Nederlandse Russin doet veel meer. Al vanaf het prille begin manifesteert ze zich volgens Petra Ottenhof als „mede-organisator” van de demonstraties. Ze nodigt mensen uit, biedt ter plekke Russische vlaggen aan, houdt er toespraken.

mede-organisator demonstraties Natalia VorontsovaWe willen echt dat Rusland zo snel mogelijk wint en dat het fascisme weer wordt uitgeroeid, net als tachtig jaar geleden

En ze financiert de protesten. Zo neemt ze de kosten voor de verkeersontheffingen voor de protestacties voor haar rekening. 245 euro, volgens de website van de gemeente Amsterdam. Ook kocht ze een stroomgenerator, die nodig was voor de geluidsinstallatie op het podium. Het zijn uitgaven die ze van haar bescheiden salaris als verpleegster graag doet voor de demonstraties, vertelt Vorontsova op de Dam aan NRC. Vorontsova zegt erg begaan te zijn met het lot van de Oekraïners. Over de Russische inval wil ze zich niet uitspreken. „Of ik daar voor of tegen ben? Mag ik ook genuanceerd zijn? Ik weet het niet.” Tegen het Russische persbureau Tass liet ze een ander geluid horen. Daar zei Vorontsova eerder dit jaar: „We willen echt dat Rusland zo snel mogelijk wint en dat het fascisme weer wordt uitgeroeid, net als tachtig jaar geleden”. Op haar Facebookpagina is ook een verslag met foto’s te zien van hoe ze een onderscheiding ontving van Igor Plotnitsky, separatistenleider uit Oost-Oekraïne, beelden die in bezit zijn van NRC.

Rusland viel Oekraïne binnen onder het voorwendsel dat er fascisten aan de macht zijn in Kyiv. Dat idee wordt ook uitgedragen door een patriottische organisatie waarvoor Vorontsova actief is: de Vrijwilligers van de Overwinning. De met steun van Poetin opgerichte organisatie onderwijst jongeren over de Russische strijd tegen de nazi’s. In de Tweede Wereldoorlog, maar ook nu, in Oekraïne. „Klaar voor de overwinning”, is een van hun leuzen. Volgens de Vrijwilligers melden Russische jongens zich dankzij hun inspanningen vrijwillig aan voor het front.

„De Tweede Wereldoorlog is de enige historische periode waarin het Kremlin werkelijk geïnteresseerd is”, zegt Martin Kragh van het Zweedse Instituut voor Internationale Betrekkingen. „Omdat het een bron van identiteit vormt voor het Poetin-regime, vanuit het idee dat Rusland het nazisme in de Tweede Wereldoorlog heeft verslagen en dus een belangensfeer mag hebben in de landen die het heeft bevrijd. Wanneer ze Oekraïne aanvallen, zeggen ze daarom dat dit een voortzetting is van de strijd tegen het nazisme.”

De Vrijwilligers van de Overwinning hebben ook een Nederlandse tak, die op Facebook actief is onder de naam Victory team 75 Netherlands. Daar zijn foto’s te vinden van herdenkingen van gevallen Sovjet-soldaten met medewerkers van de Russische ambassade. Diverse leden van de Nederlandse afdeling lopen rond op de demonstraties in Amsterdam. Een van hen is Vorontsova, die daar soms een pet van de Vrijwilligers draagt. Aan de hand van online beeldmateriaal wist NRC in totaal vier ‘vrijwilligers’ te identificeren die bij de manifestaties Russische vlaggen of protestborden omhoog houden.

Als Vorontsova later om een aanvullende reactie wordt gevraagd, zegt ze niets te maken te hebben met de Vrijwilligers van de Overwinning. Ze ontkent ook de Mriya-journalisten te hebben meegenomen en zegt niet betrokken te zijn geweest bij de huur van de zaaltjes voor de persconferenties. Ook zegt ze nooit door separatistenleider Plotnitsky onderscheiden te zijn.

Demonstranten op de Dam in Amsterdam met witte en Russische vlaggen.

Russische tank

In kringen van de vrijwilligers bevindt zich nog een Rus die een rol speelt bij de protesten: Dimitri Michajlovitsj. Hij woont de protesten vaak bij, soms met leden van extreemrechtse organisaties zoals Voorpost. Op een van de demonstraties geeft hij een toespraak. Hij vraagt begrip voor het optreden van Poetin tegen de „verharde extremisten” van Oekraïne. „Pak maar een van onze flyers”, zegt hij tegen de demonstranten op de Dam. „Dan zal jullie reis naar de waarheid over Oekraïne aftrappen.”

De Vrijwilligers proberen actief mensen te werven voor de demonstraties. Als deze zomer op het Leidseplein in Amsterdam een vernielde Russische tank wordt onthuld door burgemeester Halsema, roepen de Vrijwilligers op Facebook op bloemen te komen leggen bij de tank. „Posters, banners en ander protestmateriaal is welkom.” Ze voeren de actie samen met een handjevol Nederlandse vredesdemonstranten.

Het protest leidt ertoe dat de onthulling voor burgemeester Halsema een ongemakkelijke ervaring wordt. Er wordt door haar toespraak heen geschreeuwd en na afloop krijgt ze van demonstranten verwijten naar haar hoofd geslingerd: „U bent een schande voor de stad!”. Het wordt allemaal live uitgezonden op videokanaal Ruptly, onderdeel van het Russische RT. Dit tot tevredenheid van de Vrijwilligers van de Overwinning. „De Nederlanders doen het super”, schrijft een Russin, net terug van het Leidseplein, op een Facebookpagina gelieerd aan de Vrijwilligers.

Het blijven marginale acties die weinig effect hebben op de Nederlandse publieke opinie over de oorlog. „Daar zijn de acties dan ook niet voor bedoeld”, zegt onderzoeker Kragh. „Ze zijn bedoeld voor binnenlands gebruik in Rusland, om te suggereren dat hier veel steun voor het regime is. Deze demonstranten laten zich voor Poetins karretje spannen.”

Op de bank in Warnsveld moet Petra Ottenhof lachen om de suggestie. De demonstraties zijn onafhankelijk, zegt ze. Achteraf laat ze per e-mail weten dat de demonstranten zich inmiddels ook inzetten voor „vrede” in het Midden-Oosten. „Worden we dan ineens gefinancierd door Hamas ofzo?”

Het klopt dat de financiering deels via Vorontsova loopt, zegt Ottenhof. Of dat geld uit Rusland komt, heeft ze haar nooit gevraagd. Het kan haar ook niets schelen. Ottenhof: „Stel dat dit zo is, waarom zou dat dan slecht zijn? Wij zijn tegen de wapenleveringen en tegen de oorlog. Wat kun je daar nou op tegen hebben?”